بشرویه؛ شهر برک‌بافی و خانه‌های گلی

بشرویه یک شهر کویری در خراسان جنوبی است که در آیینه آن نمای زیبایی از خانه‌های خشت و گلی با بادگیرهای زیبا و متنوع را می‌توان به تماشا نشست. به گزارش ایرنا، نوع خاص زیستگاه‌های انسانی در بشرویه به‌ دلیل شرایط خاص آب و هوایی کویر و گرمای بیش از حد ایجاد شده است. خانه‌ها در این شهر به طور عمده تاریخی بوده و قدمتی طولانی دارند، همچنین به‌ علت خنک شدن بیشتر دارای معماری درون‌گرا با حیاط‌های مرکزی زیبا و مفرح هستند. سقف آنها به صورت گنبدی بوده و با مصالحی نظیر خشت و گل ساخته شده است. البته بادگیرهای زیبا و متنوع نیز در چشم‌نوازی آنها بسیار اثرگذار هستند. 

بشرویه یکی از ۱۰ شهر خشت و گلی ایران است که بافت آن در تقارن با جریان زندگی فعلی ساکنانش در ردیف یکی از ارزشمندترین اماکن دارای بافت تاریخی کشور قرار دارد. دیدن خانه‌های خشت و گلی و کوچه‌های بسیار کم‌عرض آن خالی از لطف نیست. بافت تاریخی این شهر با ۲۲ هکتار مساحت به شماره ۷۸۳۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. بناهای عام‌المنفعه و منازل باشکوه آن، دوره زمانی صفویه تا قاجار را در برمی‌گیرد. این بافت تاریخی ارزشمند از 4 محله میانده، پایین‌محله، مقری و سرپل تشکیل می‌شود که در هر کدام از آنها شواهد ارزشمندی از تاریخ نهفته است. 

 بی‌تردید بشرویه را باید شهر بادگیرها و چهارصفه‌ها دانست. در جای جای این شهر منازل باشکوه ۲ ایوانه و 4 ایوانه، بادگیرهای یک‌سویه و چهارسویه و از همه مهم‌تر کلاه‌فرنگی‌ها و حوضخانه‌ها جلوه‌گر هستند. شالوده بشرویه آن نشان می‌دهد که این شهر، از ابتدای گسترش در دوره تیموری با رشدی به نسبت سریع به عنوان یک شهر مطرح شده است. مهم‌ترین سند کالبدی مدرنیته بشرویه از همان دوران کهن، وجود میدان مستطیل‌شکل آن در مرکز شهر و در میانه راسته اصلی بازار قدیم بشرویه بوده که در طول دوران دچار تغییرات زیادی شده است.

معابر آن در مسیر قنات‌هایی که از سمت کوه‌های رقه در جریان است، شکل گرفته و مهم‌ترین معبر قدیمی بافت، کوچه حسینیه رباطی و راسته بازار اصلی بشرویه است. پس از عبور از میدان اصلی شهر، در جهت غرب ادامه یافته و از شهر خارج می‌شده است. معماری نفیس تیموری و صفوی در بومی‌ترین شکل‌های خود در این بافت مشاهده می‌شود که ویژگی اساسی‌اش، علاوه بر سالم بودن، تداوم و نفوذ آن در مناطق پیرامونی است، به گونه‌ای که کامل‌ترین سیر تحول معماری مسکونی در این خانه‌های قدیمی قابل مشاهده است. 

خانه قدیمی مستوفی، خانه فیاض‌بخش، خانه ملا محمدتقی، خانه استاد فروزانفر از بناهای تاریخی بشرویه محسوب می‌شوند که در غرب محله میانده واقع شده و متعلق به اوایل دوره قاجاریه هستند.  «مدرسه علمیه» دیگر بنای تاریخی بشرویه در مرکز محله میانده و روبه‌روی مسجد میانده واقع شده است که بر اساس وقف‌نامه تاریخ ساخت بنا را مربوط به ۱۱۷۰ هجری قمری یعنی دوره افشاریه ذکر کرده‌اند.  موزه خصوصی بشرویه که ساختمان آن قدمتی برابر عصر صفوی دارد، نخستین موزه خصوصی ایران است و با همکاری بخش خصوصی در خانه تاریخی ملاعبدالله تونی واقع در بافت تاریخی شهرستان بشرویه (محله میانده) راه‌اندازی شده است.

این بنا که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، دارای بیش از ۲ هزار شیء تاریخی است. آب‌انبار میانده در وسط مرکز محله و در مجاورت مسجد میانده واقع شده است. این آب‌انبار قدیمی‌ترین بنای مرکز محله بوده که سال ساخت آن طبق کتیبه موجود روی بدنه بنا ۹۷۶ هجری قمری است. به گواه تاریخ، بشرویه مرکز مهم بَرک‌بافی خراسان در دوره متاخر اسلامی محسوب می‌شده است. هنرهایی از قبیل منسوجات سنتی، چلنگری، مسگری، حصیربافی، پخل‌بافی، سفالگری، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، پتک‌بافی و غیره از جمله صنایع‌دستی رایج در بشرویه بوده است.  مسافرانی که قصد اقامت در شهرستان بشرویه برای دیدن جاذبه‌های تاریخی را دارند می‌توانند از ۹ اقامتگاه بوم‌گردی در بافت تاریخی استفاده کنند. فاصله بشرویه تا بیرجند، مرکز خراسان جنوبی حدود ۳۰۰ کیلومتر است.