جنگ تحمیلی در ادبیات دفاع مقدس

 داود غفارزادگان ـ نویسنده

وقتی عبارت «ادبیات جنگ» را به کار می‌بریم درواقع وارد یک تقسیم‌بندی صوری شده‌ایم؛ چراکه ادبیات هویت و ماهیت خود را دارد و مثلا ادبیات جنگ و ادبیات صلح نداریم، بلکه جایگاه موضوعاتی مانند جنگ یا صلح در ادبیات می‌تواند بررسی شود یا از دریچه ادبیات می‌توان به این 2موضوع و موضوعات دیگر نگاه کرد.  هر موضوع یا پدیده‌ای را می‌توان از ابعاد مختلف بررسی کرد. می‌توان به جنگ نگاه فلسفی، علمی و تاریخی داشت. به همین ترتیب می‌توان این پدیده را با ادبیات و در داستان یا شعر تبیین کرد و درباره آن مواضع مختلفی داشت.
بسیاری از برداشت‌های مستقیم و گزارشی از جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، یعنی همانی که در گفت‌و‌گوی مردم و برنامه‌های تلویزیون و مطالب روزنامه‌ها بوده است در بخش زیادی از داستان‌هایی که در این باره نوشته شده، دیده می‌شود. حال باید پرسید اگر این آثار مربوط به ادبیات است چرا در عرصه‌های دیگر هم با همین شکل دیده می‌شود.
در بسیاری از کارهای سفارشی پرداختن به دفاع مقدس گرچه به اسم داستان است، ولی ربط چندانی به ادبیات ندارد. درواقع بدون اینکه سوء‌نیتی در کار باشد کسانی که ادبیات را نمی‌شناخته‌اند و کارکرد و تعریف مشخصی از داستان در ذهن نداشته‌اند، داستان و ادبیات را تا حد یک وسیله تبلیغاتی فروکاسته‌اند. حاصل کار آنها هرچه باشد داستان نیست؛ چراکه ما در آثار آنها با متنی طرفیم که در آن از نگاه شخصی و تربیت‌یافته نویسنده خبری نیست.  هرچه هست شعار است و تکرار مکررات. نگاه بیلانی و آماری آنقدر بر فضای این آثار حاکم است که هر چند وقت یک‌بار همه آنها به یک شکل تولید می‌شوند؛ مثلا در سال‌های اخیر به دلیل شباهت سفارش‌ها همه این آثار حجمی قطور دارند.
به هر روی اگر به تعریف ادبیات که با نوعی نگاه زیبایی‌شناسانه به موضوعات همراه است، برگردیم، هر داستانی مثلاً داستان جنگ با همین نگاه و موضع‌گیری نویسنده شکل می‌گیرد.
جنگ و صلح تولستوی داستان است؛ نه جامعه‌شناسی است، نه تاریخ است، نه فلسفه است و نه خاطره. اما همه اینها را می‌توان در آن جست و یافت.
ادبیات دفاع مقدس و داستان‌هایی که درباره جنگ تحمیلی نوشته می‌شوند نیز باید از شعارزدگی و تکرار به دور باشند. با این حال تاریخ، خواسته‌ها و آمال مردم، شعارهای رزمندگان و هر آنچه را که مربوط به جنگ می‌شود می‌توان در آن دید و از این رهگذر زوایای تاریک اذهان را درباره این موضع بسیار مهم روشن کرد.