یادداشت
صنعت پتروشیمی؛ از جهش توسعه‌ای تا گشایش اقتصادی
علیرضا سلطانی _ کارشناس اقتصاد انرژی
در گرماگرم تشدید تحریم‌های اقتصادی و نفتی علیه ایران و در شرایطی که تنش‌های سیاسی خارجی در منطقه و در سطح بین‌المللی در هفته‌های اخیر به اوج رسیده، اخبار دلگرم‌کننده‌ای از یک بخش صنعتی که اتفاقا به‌طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر جنگ اقتصادی اخیر است به گوش می‌رسد. صنعت پتروشیمی ایران که این‌روزها جشن سالانه خود را در قالب نمایشگاه ایران‌پلاست تجربه می‌کند، توانسته با عبور از سد تحریم‌ها و دیوارهای محدودکننده سیاسی و اقتصادی، روند روبه توسعه خود را در راستای سیاست راهبردی «جلوگیری از خام‌فروشی نفت و گاز» به خوبی طی کند و با بلند کردن این پرچم، ارقام اقتصادی خود را در حوزه‌های مختلف و حتی ارقام اقتصاد ملی را به لحاظ کمی و کیفی جابه‌جا کند. این صنعت اگرچه پیشینه طولانی در ایران دارد اما به نسبت قدمت صنعت نفت در ایران و همچنین ثبت رکوردهای جدید و بزرگ در حوزه‌های مختلف، صنعتی جدید، پویا و پربازده در ایران به شمار می‌رود.
جهش واقعی و توسعه هدفمند صنعت پتروشیمی در ایران به سال1376 بازمی‌گردد. ارزش تولیدات پتروشیمی در آن سال، به قیمت ثابت76 در حدود یک میلیارد دلار بود که این میزان هم‌اکنون در حدود 16میلیارد دلار است و پیش‌بینی می‌شود این ارزش در سال 1400به 25میلیارد دلار و در سال 1404 به 37میلیارد دلار برسد. این میزان ارزش حاصل 53میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این صنعت تاکنون در قالب 56 مجتمع پتروشیمی و 93میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تا سال 1404با 83مجتمع فعال است که 105محصول تولیدی را شامل می‌شود. بیشترین سرمایه‌گذاری انجام شده در سال‌های اخیر، مربوط به سال83 است. 15طرح پتروشیمی به ارزش 5.2 میلیارد دلار از سال 92به بهره‌برداری رسیده و 37طرح نیز تا سال 1400به بهره‌برداری خواهد رسید.
صنعت پتروشیمی هم‌اکنون روزانه معادل 650هزار بشکه نفت‌خام خوراک شامل نفت، گاز، و ان‌جی‌ال مصرف می‌کند که این میزان در سال 1404به 1.7میلیون بشکه در قالب 83 مجتمع خواهد رسید. در سبد خوراک مجتمع‌های پتروشیمی، سهم گاز 77درصد است که این میزان در سال1404 به 86درصد خواهد رسید. افزایش سهم خوراک گازی مجتمع‌های پتروشیمی به لحاظ اقتصادی و فنی دارای بازدهی اقتصادی بیشتری خواهد بود. تولید هر یک میلیون تن پتروشیمی هم‌اکنون 170هزار شغل در پایین‌دست این صنعت ایجاد می‌کند.
هم‌اکنون 108هزار نفر به‌صورت مستقیم در صنعت پتروشیمی فعال هستند.
لازمه توسعه منطقی و کم‌هزینه صنعت پتروشیمی در ایران با توجه به مزیت نسبی موجود در کشور، تنوع خوراک، سرمایه‌گذاری بالا، دسترسی به فناوری‌های جدید و مهم‌تر از آن دسترسی به بازار بزرگ و پایدار است. نکته قابل‌توجه اینکه آسیب‌پذیری صنعت پتروشیمی از چالش‌ها و محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی مانند تحریم‌های اقتصادی اخیر به نسبت فروش نفت خام و به‌دلیل تنوع مشتریان، حجم کمتر محموله‌ها و مهم‌تر از همه ماهیت غیردولتی بودن شرکت‌ها و مجتمع‌های صنعتی، بسیار کمتر است؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت با روند رو به توسعه صنایع پتروشیمی در کشور، آسیب‌پذیری اقتصاد ملی نیز نسبت به تهدیدات کاهش یابد؛ هرچند باید اذعان کرد که توسعه طبیعی و کم‌هزینه این صنعت نیز در گرو کاهش مخاطرات و تهدیدات خارجی است.
پیشرفت و توسعه بی‌سابقه، ماندگار و ثروت‌آفرین صنعت پتروشیمی در ایران که با توجه به مزیت نسبی ایران در بخش نفت و گاز، امری طبیعی به‌نظر می‌رسد، اما یک ابهام بزرگ را با خود همراه داشته و دارد و آن این است که ثبت سریع رکوردها و ارقام بزرگ در این صنعت، چه تأثیری در زندگی روزمره مردم و بهبود معیشت آنان دارد.
اگر قائل به ثروت‌آفرینی و ثروت‌افزایی صنعت پتروشیمی هستیم، سهم و بهره مردم ایران از این ثروت زیاد چه بوده و چه خواهد بود؟ به‌عبارت دقیق‌تر؛ چرا طعم و مزه این ثروت‌زایی برای ایرانی‌ها تاکنون چشیده نشده است؟ چرا اثرات این حرکت بزرگ هنوز به‌طور واضح و آشکار در زندگی مردم دیده نمی‌شود؟ واقعیت این است که دست‌اندرکاران صنعت نفت در طول حداقل 2 دهه گذشته، مأموریت خود را برای پیشرفت و توسعه این صنعت به خوبی انجام داده و شاید بتوان گفت با وجود همه محدودیت‌ها و به‌عبارت بهتر تحریم‌های اقتصادی خارجی و تنش‌های داخلی، جلوتر از ظرفیت‌های موجود، به توسعه این صنعت همت گمارده‌اند. صنعت پتروشیمی ایران هم‌اکنون می‌تواند خود را به‌عنوان پیشران اقتصاد کشور به شرط مهیا بودن شرایط اقتصادی و سیاسی داخلی و خارجی مطرح ساخته و قطار اقتصادی کشور را به حرکت درآورد. طبیعتا اگر قطار اقتصادی کشور به حرکت درآید، می‌توان اثرات مستقیم این حرکت را در زندگی روزمره مردم در شکل رونق تولید، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و عمران و آبادانی کشور دید. مسئولیت این بخش از کار بر عهده حاکمیت است تا از توان و ظرفیت‌های صنعت جوان و پویای پتروشیمی و قدرت ثروت‌آفرینی آن برای به حرکت درآمدن اقتصاد کشور، استفاده کند. حاکمیت باید با فراهم ساختن شرایط باثبات اقتصادی و سیاسی و همچنین رفع تنش‌ها و مخاطرات خارجی، هم به تداوم حیات و توسعه صنعت پتروشیمی از طریق تأمین کم‌هزینه منابع مالی و فناوری‌های روز و همچنین دسترسی آسان و کم‌هزینه به بازارهای جهانی را موجب گردد و هم بسترهای اثربخشی مستقیم ثروت‌آفرینی این صنعت را در زندگی مردم ایجاد کند. ارائه صرف آمار و ارقام از رشد و توسعه صنعت پتروشیمی اگرچه ممکن است لبخند را بر لبان مردم ظاهر سازد، اما زمانی این لبخند ماندگار است و واقعی که مردم عادی طعم شیرین این پیشرفت‌ها را در زندگی روزمره خود چشیده و شاهد گشایش اقتصادی واقعی باشند.
در همینه زمینه :
