تماشای8 سال پایداری

ژیلا نوروزی/طراح باغ موزه دفاع‌مقدس


آذر 83 بود که از طرف شهردار وقت تهران، مسئولیت طراحی و اجرای موزه دفاع‌مقدس به معاونت اجتماعی- فرهنگی محول و پس از آن دستور تحویل زمینی به مساحت 20هکتار در ضلع شرقی پارک طالقانی در تپه‌های عباس‌آباد صادر شد، سپس مسابقه‌ای توسط شرکت توسعه فضاهای فرهنگی تدارک دیده شد.در نهایت تعداد 42اثر، از 18شرکت‌کننده حقوقی و 24شرکت‌کننده حقیقی به دبیرخانه مسابقه ارسال شد و هیأت داوران برگزیدگان را مشخص کردند. پس از برگزاری مسابقه کارم را به‌عنوان طراح رتبه یک مسابقه شروع کردم.

 طرح باغ موزه دفاع‌مقدس
این طرح به یاد حماسه‌ای بزرگ و تاریخی و سرشار از معنویت جاری در فرهنگ این سرزمین، معماری خاصی می‌طلبید. با توجه به ویژگی یادمانی این موزه، طراحی این مجموعه با هدف دست یافتن به اثری مؤثر و ماندگار صورت پذیرفت. این بنا، فضاهایی را طلب می‌کرد که هم تجلی معمارانه مفهوم و هم انتقال معانی را تحقق بخشد.فضای موزه  بستری تعاملی برای به‌کارگیری مفاهیم بنیادی دفاع‌مقدس را ایجاد کرده که نه‌تنها روایت خاطرات و معنای افتخار‌آمیز 8سال دفاع، بلکه توانایی‌های بالقوه در جهت سازندگی و اعتلای غرور ملی و ارزش‌های اجتماعی و هویت فرهنگی ایجاد کرده است.
موزه با ایده پاسداری از سرزمین بر دامنه تپه استقرار یافت. این فرایند از طریق ترکیب مفاهیم بنیادی با عوامل دیگری مانند حفظ دید و منظر، پاسخگویی به کارکرد و فضاهای مورد نیاز، منطق ساخت روی شیب، تحقق یافته و ایده‌های زیر در پیشبرد طرح مدنظر قرار گرفته است:
 محل استقرار بنا در بستر شرقی تپه مجاور پارک طالقانی است و طرح به‌گونه‌ای است که چون حفاظی بر دامنه تپه سایه خود را گسترده است. شکست‌های سقف متناسب با توپوگرافی، شیب تپه مجاور و شیب عمومی سایت است. ساختار فضایی بنا به 3 بخش اصلی تفکیک شده و چون زخمی بر دامنه تپه وارد آمده بودند به پتانسیل‌هایی جهت ارتباط سایت و خیابان سرو تبدیل شده‌اند و ورودی‌های سایت و موزه را شکل داده‌اند.
 محور پیاده مجاور بنا و باغ دره مکان ارائه عناصر نمادین میادین نبرد و ایجاد حس حضور است که با عبور از محور باغ ایرانی و دریاچه، یادآور باغ جنت است.
 در فضای درونی موزه با قدم زدن درون گالری‌ها، تجربه فیزیکی از حس تعلیق که از زوایای شکسته دیوارها و سقف‌ها ناشی می‌شود، شکل می‌گیرد.
 کف موزه که خود نمایانگر حضور تپه و سرزمین در بناست، زمینه‌ای برای مفاهیم به‌صورت استعاری و عینی است.
 قطع بنا و تقسیم آن به 3بخش، نفوذ به درون جهان عینی است که با ارتباط با باغ دره و پارک طالقانی و دید و منظر گسترده آن به‌وجود می‌آید.
 باغ دره نیز به 3بخش باغ‌های تخت، محور پیاده چهار باغ و دریاچه (هور) تقسیم شده که محور پیاده اصلی در کف دره به پایانه‌های همت و حقانی راه می‌برد. باغ ایرانی در دو سو، محور پیاده را ساماندهی می‌کنند و دریاچه نیز (هور) با عبور پل پیروزی از روی آن لحظاتی از حضور در فضای عینی جبهه‌های مقدس را تجربه خواهد کرد. سطوح باغ تخت نیز به شبیه‌سازی‌‌های جنگ، میدان مین و... اختصاص یافته است.
فضای تالارهای موزه نیز با آمیزه‌ای از اطلاعات آگاهی‌بخش و عناصر تأثیر‌گذار بر ایجاد حس حضور در مسیری که اصطلاحاً راه تعالی نامیده می‌شود همراه خواهند بود؛ مسیری که بعد حماسی هفت‌خوان را با مکاشفه 7 مرحله عرفان درهم خواهد آمیخت؛ 7 منزل آستانه، حیرت و حقانیت، دفاع، آرامش، شهادت، پیروزی: سرانجام و صحن انتظار جرعه‌ای از دریای حضور در دفاع‌مقدس را به ناظران پیشکش خواهند کرد. ساختمان موزه باید زمینه‌ای مناسب در جهت بیان موضوع اصلی باشد. سبک معماری متعلق به زمان است، حال آنکه جوهر فضا بی‌زمان است. آنچه سالیان پیش در جریان دفاع هشت‌ساله مقدس گذشت، سبک و سیاقی محدود نداشت. وابسته به مکانی خاص نبود. جنگ در هر شهر و دیاری اثری از خود به یادگار گذاشته و در هر کجای این خاک یاد شهیدی را در دل‌ها حک کرده بود.
از سویی، دفاع با ابزارهای تکنولوژیک صورت می‌گرفت و با زمان پیش می‌رفت و آنچه امروز در باغ موزه دفاع‌مقدس به نمایش درآمده است، نماد این رهایی از زمان و مکان است. سعی بر آن بوده که با استفاده از آخرین دستاوردهای تکنولوژیک دیجیتال و هوشمند، مفاهیم دفاع‌مقدس به شکلی پویا و تأثیرگذار بیان شوند.

 باغ دره
محوطه باغ موزه محدوده‌ای به وسعت 20هکتار را در برمی‌گیرد و فضای سبز آن در حدود 75هزار مترمربع است، احداث دریاچه مصنوعی و آبنما و فضای سبز، نقش عمده‌ای در تلطیف هوای اراضی مجاور ایفا می‌کند. در این طرح، باغ‌دره به‌عنوان محور پیاده شهری، 2 ایستگاه مترو و پایانه‌های حقانی و همت را به یکدیگر متصل کرده و عملاً محورهای پیاده اصلی استخوان‌بندی عمومی اراضی عباس‌آباد را در برگرفته است. متأسفانه طی سال‌های بهره‌برداری از موزه، بهره‌بردار بدون توجه به کیفیت طرح و بدون هماهنگی با مشاور طراح پروژه، اقدام به تغییراتی در موزه کرده که به فضاسازی هماهنگ و یکپارچه طرح لطمه وارد شده است.