میراث جهانی فردوس

حیات در قنات جهانی بلده که از ۱۵ رشته قنات و 4 دهنه چشمه تشکیل شده، در شهرستان فردوس بعد از گذشت هزار سال هنوز باقی است. به گزارش ایرنا، قنوات بلده در شهر تاریخی فردوس (تون)، نشانی از نبوغ و خلاقیت بشری است که از اعصار گذشته تاکنون توسط انسان خلق و در طول زمان حفظ و نگهداری‌اش شده، اثری درخور توجه و بااهمیت محسوب می‌شود.  بر اساس احتمالات قنات بلده در عصر ساسانی و در دل کوه‌های شرقی منطقه فردوس حفر شده است. این سازه آبی با دانش سنتی مدیریت می‌شود و آب استحصالی از آن سبب آبادانی منطقه فردوس، مزارع و باغ‌ها شده است. این قنات از جاذبه‌های گردشگری فردوس است و برای حفظ این اثر در میراث جهانی یونسکو نیاز است برای زیرساخت‌های گردشگری در فردوس تلاش بیشتری شود. 


اهمیت قنات بلده برای مردم فردوس

 قنات بلده یک منظومه کامل تاریخی از استحصال آب است و نه‌تنها بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند بلکه پس از پیمودن ۴۵ کیلومتر، بیش از ۲ هزار و ۳۸۲ هکتار از زمین‌های کشاورزی فردوس نیز توسط این قنات سیراب می‌شود. تاریخ احداث آن به طور دقیق مشخص نیست. در مستندات تاریخی آمده است که احداث قنات بلده مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است اما تاریخ‌نگاری‌های صورت گرفته از سفال‌های اطراف قنات حکایت از آن دارد که این قنات ۵۰۰ سال پس از قنات قصبه گناباد احداث شد. 

قنات بلده، آب‌های سطحی را از دره‌ها جمع‌آوری و در یک شبکه پیچیده به یکدیگر متصل می‌کند و منطقه فردوس، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی طول مسیر را سیراب می‌کند. این قنات به دلیل اهمیت ساختار و زنده بودن برای مردم بومی و افرادی که در منقطه فردوس زندگی می‌کنند، بسیار حائز اهمیت است. در گذشته مالکان آب بلده به دلیل نبود امنیت، قبل از مرگ خود، آب را وقف می‌کردند. 


گردشگری در دوران تحریم

 قنات بلده فردوس بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و سازمان یافته‌ترین ساختار مردمی بهره‌برداری از قنات در ایران است، حتی در ۱۱ قنات جهانی دیگر این ساختار مردمی که تحت عنوان «میاه بلده طیبه تون» نام‌گذاری شده است وجود ندارد. مجموعه قنات بلده شهرستان فردوس از توابع استان خراسان جنوبی که به شماره ۳۰۱۶۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت است، تابستان سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شد. «حسن رمضانی» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان جنوبی با بیان این‌که فردوس با داشتن صدها اثر تاریخی و جاذبه‌های گردشگری زیادی همچون نگینی بر تارک استان می‌درخشد، افزود: ارزش‌های فرهنگی و علمی قنات بلده بسیار زیاد است.

در حوزه میراث فرهنگی در 2 سال گذشته یک میلیارد و 500 میلیون تومان در منطقه باغستان و عمدتا در قنات بلده هزینه کردیم و در تلاشیم امسال و حداکثر سال آینده بازارچه صنایع‌دستی در باغستان علیا راه‌اندازی کنیم.دبیرکل مجالس آسیایی نیز با اشاره به ثبت جهانی قنات بلده گفت: ماندن در میراث جهانی به مراتب دشوارتر از ثبت خود اثر است که این موضوع همت مردم و مسئولان را می‌طلبد. «محمدرضا مجیدی» تصریح کرد: قنات بلده فردوس برای ماندن در میراث جهانی نیازمند الگویی از گردشگری و تعامل بخش خصوصی و دولتی است.

وی با اشاره به شرایط اقتصادی کشور و تحریم گفت: در چنین شرایطی صنعت گردشگری می‌تواند به عنوان صنعتی پیشران و تحریم‌شکن عمل کند و موجب جذب گردشگر شود، مشروط به این‌که زیرساخت‌های مورد نیاز آن فراهم شود.نماینده مردم فردوس، طبس، بشرویه و سرایان در مجلس شورای اسلامی مردم را حافظان و بهره‌برداران اصلی قنات بلده دانست و افزود: از این میراث جهانی باید به نفع کشور استفاده کنیم زیرا این اثر متعلق به مردم ایران است.«محمدرضا امیرحسنخانی» قنات بلده را موتور محرکه منطقه و باغستان را موتور گردشگری فردوس دانست و بر استفاده بهینه از آب بلده تاکید کرد. وی گفت: باید به آب بلده به عنوان سفره مردم نگاه اقتصادی ویژه شود و تحقق این مهم مشارکت بخش خصوصی را می‌طلبد.


اهمیت گردشگری فردوس

قنات بلده فردوس به عنوان یکی از 4 سازه تاریخی آبی ایران در اجلاس سالانه آبیاری و زهکشی و سومین اجلاس جهانی آبیاری که اول تا هفتم سپتامبر (۱۰ تا ۱۶ شهریور امسال) در کشور اندونزی برگزار شد، برای ثبت در بخش سازه‌های آبی تاریخی کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انتخاب شد. حدود 3 سال پیش مسیر دسترسی گردشگران به بخش‌های داخلی آن ایجاد شد. این مسیر روی یکی از میله چاه‌های کاریز گرم، دهمین کاریز از مجموعه قنات بلده احداث شده تا گردشگران برای بازدید و آشنایی بیشتر با پیچیدگی‌های مهندسی قنات بتوانند از مسیرهای زیرزمینی بازدید کنند. 

با توجه به اهمیت قنات بلده فردوس در زمینه جذب و توسعه گردشگری پایدار تاکنون بیش از ۱۴ مجوز اقامتگاه بوم‌گردی در این منطقه صادر شده است. همچنین ۲ اقامتگاه بوم‌گردی در اسلامیه و باغستان علیا و سفلای فردوس راه‌اندازی شده و آماده پذیرایی گردشگران و مسافران است. استان مرزی و کویری خراسان جنوبی با افغانستان و ۶ استان کشور همجوار است و از حدود ۲ هزار و ۲۰۰ اثر شناسایی شده فرهنگی، تاریخی و طبیعی این استان تاکنون ۸۶۰ اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. علاوه بر قنات بلده فردوس، باغ اکبریه بیرجند، بیابان لوت و حوله‌بافی روستای خراشاد نیز در فهرست میراث جهانی ثبت است. 

خراسان جنوبی مسیر عبور هموطنان به سمت مشهد مقدس و در بهار دارای آب و هوای مناسب برای گردشگری است. شهر فردوس در فاصله ۱۹۵ کیلومتری شمال غربی بیرجند مرکز خراسان جنوبی قرار دارد، این شهرستان از شمال با شهرستان بردسکن از شرق با شهرستان گناباد، از جنوب با شهرستان سرایان و از غرب با شهرستان طبس و بشرویه محدود است. شهر تاریخی تون نیز با توجه به قدمت و آثار شاخصی که در خود جای داده است، پتانسیل بسیار مناسبی برای جذب گردشگری محسوب می‌شود. این شهر ۳۰ اثر تاریخی دارد که تسریع در مرمت و بازسازی آن می‌تواند در رونق صنعت گردشگری شهرستان فردوس و منطقه سهم بسزایی داشته باشد.