اورامان؛ گام به گام تا ثبت جهانی

محمد توفیق مشیرپناهی|  سنندج- خبرنگار:


ثبت منظر فرهنگی اورامان از سال 1393 شروع و در همان سال ثبت ملی شد. اقدامات اولیه برای ثبت جهانی اورامان از قبیل امور مرمتی مثل کاهگلی کردن سقف منازل، ایجاد موزه، فعال کردن مرکز مطالعات، نقشه‌برداری سه‌بعدی روستاهای منطقه، اجرای طرح هادی در 12 روستا، تهیه گزارش بافت معماری 28 روستا، ثبت ملی 21 باغ در 21 روستا و تدوین گزارش هه‌وارنشینی در 17 هزار صفحه در حال ارزیابی‌های کارشناسی و آماده شدن برای ارائه به یونسکو است. با توجه به دستاوردهای اقتصادی و گردشگری ثبت جهانی اورامان برای منطقه و استان، طرح ثبت جهانی اورامان نیازمند مدیریت یکپارچه و هماهنگ استان‌های کردستان و کرمانشاه است، در غیر این ‌صورت پرونده ثبت جهانی برگشت داده خواهد شد. همچنین این ثبت با توجه به افق مناسب اقتصادی، نیازمند توجه، حساسیت و حمایت مسئولان استان کردستان در زمان کوتاه باقی‌مانده است. برای بررسی بیشتر موضوع، گفت‎وگوی همشهری را با «پویا طالب‎نیا» مدیر پایگاه منظر فرهنگی، تاریخی اورامان بخوانید. 

پایگاه منظر فرهنگی، تاریخی اورامان از چه زمانی فعالیت خود را آغاز کرده است؟

این پایگاه از اردیبهشت سال 1395 بر اساس چهارچوب مشخص، تعریف شده و نظام‎مند فعالیت خود را آغاز کرده است. حفاظت، مرمت، ساماندهی، پژوهش امور فرهنگی و آموزش شرح اصلی وظایف پایگاه است. اولویت اصلی در پایگاه اورامان بر اساس پژوهش، حفاظت و مرمت شروع شده است. سال اول آغار به کار پایگاه، موضوع ثبت جهانی اورامان بر اساس مطالعات سایر سایت‎های کشور شروع شد. در حال حاضر سایت‎های فراوانی از نقاط مختلف دنیا و کشور با اهمیت بالای تاریخی وجود دارند که علاوه بر حمایت‎های مالی، از نظر اداری نیز ساختار مهمی برای آنها در نظر گرفته می‌شود که برای نمونه می‎توان به سایت تاریخی تخت جمشید، سلطانیه، چغازنبیل و کرفتو اشاره کرد. اورامان نیز در این پایگاه تعریف شده و با ثبت جهانی آن، به دیگر نقاط تاریخی ثبت شده اضافه می‌شود. 

چند روستا از منطقه اورامان ثبت ملی شده‌اند؟

پالنگان، ژیوار و اورامان‌تخت قبل از تاسیس پایگاه ثبت ملی شدند و اواخر سال 96 نیز 10 روستای دیگر ثبت شدند و با ثبت 11 روستای دیگر در حال حاضر 24 روستا منطقه اورامان ثبت ملی شدند که در ایران کم‎نظیر است.  

تاکنون چه مطالعاتی در پایگاه انجام شده است؟ 
با شروع فعالیت پایگاه در اولین قدم، پرونده «میمند» را با هدف ثبت جهانی اورامان، مورد مطالعه قرار دادیم و بر اساس آن، پروژه‌هایی را تعریف کردیم و در همین زمینه مطالعات علوم‌ طبیعی، باستان‌شناسی، معماری و مردم‌شناسی اورامان انجام شد. همچنین مطالعات نقوش صخره‌ای اورامان از دیگر مطالعات مهم در این پایگاه بود. لازم است اضافه کنم قبل از بررسی‌های باستان‎شناسی در اورامان تنها 60 اثر تاریخی شناسایی شده بود، اما بعد از مطالعات و در این 2 سال تاکنون 580 اثر شناسایی شده است و اگر بررسی‎ها به‎صورت سیستماتیک انجام شود ممکن است تعداد آنها به هزار اثر نیز برسد. قدمت این آثار شناسایی شده از دوران غارنشینی تا دوره اسلامی و قاجار است.

در پایگاه منظر فرهنگی چه کارهایی را شروع کرده‌اید؟

با توجه به اعتبارات محدود، در بعضی از نقاط عملیات مرمت شروع شده است، مانند ساماندهی مقبره شاعر نامدار سیدی هورامی. همچنین در نقاط مختلف روستاهایی شناسایی شدند و احیا و مرمت این ساختمان‎ها در حال انجام است. ایزوگام پشت‌بام برخی ساختمان‌های منطقه یکی از معضلات سر راه ثبت جهانی است و در صورتی که ساماندهی نشود، کل پرونده ثبت جهانی اورامان رد خواهد شد، بنابراین برای جلوگیری از این موضوع، سال گذشته از روستای دولاب عملیات دیتل و کاهگل‎کشی را شروع کردیم و ‎ 700 متر‌مربع را ایزوگام کردیم. خوشبختانه این کار نتیجه مناسبی داشت و امیدوارم این اقدام در تمام روستاهای شاخص منطقه عملی شود. 
از دیگر اقدامات پایگاه، راه‌اندازی بانک اطلاعاتی است. برای 27 روستا به‌صورت جی‌ای‌اس بانک اطلاعاتی ابنیه راه‌اندازی شده است و مشخصات هر روستا در 40 شیت ثبت شده و این اقدام در نوع خود بی‌نظیر است. کل پروژه‎ها در راستای تفکر ثبت جهانی انجام شده است. 


سازوکار ارسال مدارک و گزارش‌ها به یونسکو برای ثبت جهانی اورامان چگونه است؟

بعد از انجام مطالعات، این سایت در اختیار یونسکو قرار داده می‌شود و پس از مطالعه و بررسی آن سازمان، کارشناسان یونسکو برای مشاهده و بررسی صحت مطالب درج شده در منطقه حضور خواهند یافت. تاکنون بانک اطلاعاتی و نقشه‎برداری سه‌بعدی انجام شده که نشان‌دهنده آمادگی پلان مدیریتی است. در این پلان باید تک‎تک دستگاه‎های اجرایی استان با نظارت میراث فرهنگی پای کار بیایند و در فاز ساماندهی بافت‎ها به کمک میراث فرهنگی بیایند. 

بر اساس اسناد، ویژگی‎های جغرافیایی و تاریخی محدوده اورامان، مشخص شده که بخشی از آن در استان کردستان، بخشی در استان کرمانشاه و بخشی دیگر در کردستان عراق قرار دارد و پایگاه کرمانشاه نیز در سال 96 شروع به ‎کار کرد. طبق زمان‎بندی باید تا آخر شهریور پیش‎نویس پایگاه‎ها برای سازمان یونسکو ارسال شود و بعد از تایید آن تا آخر بهمن سال جاری نسخه اصلی و کامل آن ارسال می‌شود و نهایتا سال آینده به اتمام خواهد رسید.

چه مشکلات و کمبودهایی در این طرح وجود دارد؟

طرح ثبت جهانی اورامان نیازمند مدیریت یکپارچه است و باید 2 استان کردستان و کرمانشاه هماهنگ باشند. در غیر این ‌صورت پرونده ثبت جهانی برگشت داده خواهد شد. کرمانشاه از نظر مطالعاتی نسبت به کردستان در سطح پایین‎تری قرار داشت که به دستور استاندار کرمانشاه کارگروه رفع موانع پرونده ثبت جهانی تشکیل شد و به کمک آن و ارتباط و همسویی بین مدیر این کارگروه با سایر مدیران دستگاه‎های اجرایی، کم‎کاری‎های این 2 سال جبران شد و پس از اتمام مطالعات نیز عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد. متاسفانه در کردستان تاکنون هیچ کارگروهی تشکیل نشده و با گذشت 3 سال از شروع فعالیت پایگاه، تنها سال گذشته 50 میلیون تومان از سوی فرماندار سنندج و 20 میلیون تومان اعتبار استانی به این طرح تعلق گرفته است، در حالی که کرمانشاه فعلا در فاز اول 500 میلیون تومان را برای این طرح در نظر گرفته است. 

ثبت جهانی اورامان چه دستاوردهایی به دنبال خواهد داشت؟ 

ثبت جهانی هر منطقه اولین و مطمئن‎ترین سایت مورد نظر گردشگران خارجی است، بنابراین با ثبت جهانی اورامان در یونسکو، حضور گردشگران خارجی در این منطقه هدفمند خواهد بود. افزایش ارزش افزوده منطقه و ارزآوری از دیگر دستاوردهای این ثبت خواهد بود و علاوه بر آن آداب و رسوم، موسیقی، پوشاک و غذا بسیاری از روستاهای اورامان به‌صورت هدفمند زنده می‌شوند. 
سازمان یونسکو نیز به‌صورت مادی یا اعزام نیروی متخصص از این منطقه حفاظت کرده و طبق برنامه‌ریزی آموزش‌های لازم را ارائه خواهد داد. متاسفانه در بسیاری از روستاهای اورامان ساخت‌و‌سازها با معماری شهری انجام می‌شود و اگر این روند ادامه یابد، عملا ثبت جهانی نخواهد شد یا از ثبت خارج می‌شود. 

در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی چه اقداماتی انجام شده است؟

سال اول شروع کار چند همایش معماری برگزار شد. احیای انجمن‎های میراث فرهنگی از دیگر برنامه‎های آموزشی است. شناسایی چهره‎های بانفوذ هر روستا با حضور در این انجمن‌ها، کمک بزرگی در پیشبرد اهداف خواهد بود. از نیمه دوم امسال نیز با هماهنگی آموزش و پرورش در روستاهای ثبت شده برای کودکان دوره‌های آموزشی در نظر گرفته شده است. با آموزش این کودکان تا چند سال آینده (15 سال) این روستاها توسط خود اهالی حفاظت و اداره خواهد شد. 


توسعه گردشگری ؛ برنامه‌ این دولت   

توسعه گردشگری یکی از برنامه‌های اصلی این دولت است. توسعه گردشگری، توسعه پایدار را به دنبال خواهد داشت و تحریم‌ها نیز بر روی آن تاثیری ندارد. همچنین حمایت از کالای ایرانی از دستاوردهای این ثبت خواهد بود. به ازای ورود هر گردشگر خارجی به داخل کشور 1500 تا 2500 دلار ارزآوری خواهد داشت و به ازای هر 100 گردشگر خارجی نیز یک شغل پایدار به ‌وجود می‌آید.لازم است اشاره کنم که با سرمایه‌گذاری بر روی محدوده اورامان می‌توانیم شاهد رونق صنعت گردشگری باشیم، اما متاسفانه با گذشت تقریبا 4 سال تنها 70 میلیون تومان برای آن هزینه شده است.