در غوطه شرقی چه می‌گذرد؟

سرانجام شورای امنیت سازمان ملل در ساعات پایانی روز شنبه موفق شد پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی کویت و سوئد برای برقراری آتش بس یک ماهه در غوطه را به رأی بگذارد. به گفته شبکه خبری روسیا‌الیوم، رأی‌گیری برای این قطعنامه در سایه اختلافات شدید میان آمریکا و اروپا با روسیه به تأخیر افتاده بود. در جریان جلسه‌ شنبه‌شب، هر 14عضو شورای امنیت به‌دلیل بحرانی بودن اوضاع انسانی و نظامی در غوطه با برقراری آتش‌بس یک ماهه موافقت کردند، اگرچه متن این قطعنامه در پی فشارهای روسیه با متن اولیه‌ای که از سوی کویت و سوئد تهیه شده بود، متفاوت است.

غوطه کجاست؟

غوطه شرقی دمشق، یکی از اصلی‌ترین مناطقی است که از آغاز جنگ داخلی سوریه در کنار شهرهای دیگری همچون حلب، حمص، درعا و... به‌دست مخالفان اسد افتاد. اگرچه نقش مخالفان میانه‌روی اسد در سیطره بر این منطقه بسیار ناچیز بود و غوطه شرقی از ابتدا، سهم گروه‌های تندروی تکفیری، از جیش‌الاسلام گرفته تا جبهه‌النصره (شاخه نظامی القاعده در سوریه) شد. طی 7سال گذشته، حضور گروه‌های جهادی مسلح در فاصله‌ای کوتاه با دمشق، همواره بخش‌های جنوبی و شرقی پایتخت سوریه را ناامن ساخته است؛ گروگانگیری و آدم‌ربایی، پرتاب خمپاره و موشک‌هایی با بردکوتاه به‌صورت نامنظم به مناطق مختلف دمشق و حملات مداوم به روستاهای اطراف پایتخت ازجمله مشکلاتی است که این گروه‌ها و حامیان منطقه‌ای آنها (به‌ویژه قطر و ترکیه) طی این 7سال برای دولت اسد و حامیانش ایجاد کرده‌اند. استمرار مشکلات امنیتی برای جنوب پایتخت و ناتوانی ارتش سوریه از مقابله جدی با گروه‌های مسلح، دولت را ناچار به مذاکره با تروریست‌ها برای تأمین امنیت دمشق کرد؛ مذاکراتی که با روسیه و مصر (نزدیک به جیش‌الاسلام) با هدف انتقال بدون درگیری 2 گروه از 4گروه موجود در غوطه به شهر ادلب در شمال سوریه شروع شد. اگرچه این مذاکرات یکساله عملا هیچ نتیجه‌ای در برنداشت و حامیان منطقه‌ای این گروه‌ها به سادگی حاضر به‌دست کشیدن از اهرم امنیتی قدرتمندشان در فاصله چندکیلومتری دمشق نبودند.

به این ترتیب از هفته گذشته حملات شدید هوایی سوریه به غوطه آغاز شد و این در شرایطی است که گروه‌های تروریستی براساس روشی شناخته شده، با استقرار مواضع نظامی در بافت مسکونی، زمینه را برای ورود ناخواسته مردم و شهروندان غیرنظامی به معادلات جنگی فراهم کردند. فشار رسانه‌ای گسترده به روسیه و سوریه در پی آغاز حملات هوایی، زمینه را برای طرح پرونده غوطه در شورای امنیت فراهم کرد و سرانجام در ساعات پایانی روز شنبه همه اعضای این شورا برای برقراری آتش‌بسی یک‌ماهه برای ورود کمک‌های انسانی به توافق رسیدند.

آیا آتش‌بس غوطه موفق خواهد بود؟

2نکته اساسی در مورد آتش‌بسی که در ساعات پایانی روز شنبه در شورای امنیت تصویب شد وجود دارد که می‌تواند موفقیت آن را تحت‌تأثیر قراردهد؛ از یک سو براثر اختلافات میان اعضای شورای امنیت، موعد زمانی دقیق آغاز آتش‌بس از متن قطعنامه حذف و به جای آن عبارت «بدون تأخیر» گنجانده شده است که می‌تواند از سوی بازیگران مختلف در بحران سوریه مورد تفسیرهای گوناگون قرار بگیرد. از سوی دیگر نیز بر اثر فشارهای روسیه، گروه‌های تروریستی از چارچوب این قطعنامه خارج شده‌اند؛ بنابراین آتش‌بس شامل آنها نمی‌شود. این در حالی است که دست‌کم 2 گروه از 4گروه فعال در غوطه شرقی از منظر تمام کشورهای عضو شورای امنیت تروریستی به‌حساب می‌آیند. به این ترتیب می‌توان گفت آتش‌بس 30روزه غوطه از همین ابتدا بسیار ضعیف و شکننده است و امکان نقض آن از سوی طرف‌های مختلف درگیر به سادگی وجود دارد. اگرچه گروه‌های تروریستی، ازجمله هیأت تحریرالشام پیش از این و در جریان سایر توافق‌های مربوط به جنگ داخلی سوریه، ازجمله در حلب ثابت کرده‌اند که التزام چندانی به قطعنامه‌های سازمان ملل ندارند و به‌نظر می‌رسد تلاش روسیه برای حذف این گروه‌ها از متن قطعنامه، با هدف کمک به دولت سوریه برای پاسخ به نقض احتمالی آتش‌بس از سوی تروریست‌ها بوده است.

حملات دیروز

روز گذشته و تنها چند ساعت بعد از تصویب قطعنامه آتش‌بس، درگیری‌ها در غوطه و به‌طور مشخص جبهه‌های جوبر و حرستا  از سر گرفته شد. جوبر و حرستا، شاهراه دسترسی معارضین سوریه به میدان عباسیین در جنوب شرقی دمشق است که در اختیار گروه‌های تروریستی تحریرالشام و فیلق‌الرحمن قرار دارند. این درگیری‌ها در پی حملات خمپاره‌ای به دمشق آغاز شد و ارتش سوریه برای اولین‌بار بعد از ماه‌ها به سوی غوطه شرقی پیشروی زمینی کرد. اگرچه تا‌کنون آمار مشخصی از وضعیت درگیری‌های زمینی در این جبهه مشخص نشده اما براساس ادعای منابع خبری معارضین، ارتش سوریه موفقیت چندانی در پیشروی زمینی نداشته است.