طرح‌ احیای دریاچه روی زمین ماند

دریاچه ارومیه پس از عبور از 3 دهه بحران خشکسالی، امسال شرایط قابل قبولی پیش روی خود داشته است؛ شرایطی که به گفته بسیاری از مسئولان به دلیل نتیجه‌بخش بودن طرح‌های احیا مهیا شده و عواقب زیست‌محیطی خشکی دریاچه را متوقف کرده است. 

به گزارش همشهری، در این میان، انتقاداتی هم از اختصاص نیافتن بودجه برای اجرای ادامه طرح‌های ستاد احیا مطرح می‌شود که خود چالشی برای روند موفقیت‌آمیز پیش روی دریاچه است. بعد از سه دهه بحران خشک شدن دریاچه ارومیه و هشدارهای زیست‌محیطی، با تشکیل ستاد احیای دریاچه در سال 92(در 3 استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان) و تعریف طرح‌هایی در بازه زمانی ده‌ساله مقرر شد این‌ زیست‌بوم از حالت بحرانی نجات پیدا کند.

این مدت طرح‌های ستاد احیا از جمله طرح آبیاری تحت فشار، انتقال آب بین‌حوزه‌ای، لایروبی رودخانه و سرشاخه‌های اصلی دریاچه، طرح‌های انتقال آب از تصفیه‌خانه‌های تبریز و ارومیه و برخی سدهای همجوار در دستور کار قرار گرفت که برخی از آنها اجرا شد و برخی دیگر در دست اجراست. 

اما به گفته رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان‌غربی دولت ریالی برای تداوم طرح‌های ستاد احیا طی دو سال اخیر تخصیص نداده است. هرچند به دلیل اقدامات انجام‌شده و البته به لطف بارش‌های خوب امسال، وضعیت دریاچه ارومیه بهبود نسبی یافته است، هنوز این ‌زیست‌بوم از حالت بحرانی خشک شدن خارج نشده و هنوز عواقب زیان‌بار این بحران مردم منطقه را تهدید می‌کند.


 آذربایجان غربی 
 

فصل کاری ستاد احیا رو به پایان است

رئیس استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی: بی‌نظمی در روند پرداخت و تخصیص اعتبارات موجب عقب افتادن زمان‌بندی طرح‌های احیا می‌شود

درباره آخرین وضعیت طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه، رئیس استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی توضیحاتی داده است که در ادامه می‌خوانید. «فرهاد سرخوش» با تاکید بر این‌که امسال ریالی برای تداوم طرح‌های این ستاد اصلا مصوب نشده است که تخصیص یابد اظهار کرد:‌ قرار بود تا شهریورماه امسال اعتباری بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان به طرح‌ها اختصاص یابد، اما این اعتبار تنها در حد حرف و وعده بود و تاکنون ریالی اختصاص داده نشده است.

این مسئول با بیان این‌که سال گذشته نیز ۵۰۰ میلیارد تومان به صورت اوراق به طرح‌ها اختصاص داده شد، عنوان کرد: عدم تامین اعتبارات مورد نیاز موجب رکود و حتی تعلیق طرح‌ها خواهد شد و این بی‌نظمی در روند پرداخت و تخصیص اعتبارات موجب عقب افتادن زمان‌بندی طرح‌ها و نیز احیای دریاچه ارومیه می‌شود.

این مسئول با تاکید بر این‌که اگر اعتبارات امسال تخصیص نیابد، طرح‌های ستاد احیا معلق می‌شود افزود: با این شرایط نمی‌توان از دستگاه‌های اجرایی توقع تداوم اجرای طرح‌ها را داشت. البته پیگیری‌های مکرر در این زمینه انجام شده است، اما تا‌کنون اعتباری نگرفته‌ایم. با توجه به شرایط جوی منطقه، فصل کاری در استان رو به پایان است و به دلیل عدم تزریق اعتبارات مورد نیاز احتمال اجرا نشدن طرح‌ها در سال جاری وجود دارد. 


کانی سیو هم بودجه ندارد 

سرخوش درباره آخرین وضعیت روند اجرایی طرح انتقال آب از سد کانی سیو به دریاچه ارومیه گفت: این طرح بزرگ‌ترین پروژه ستاد احیای دریاچه ارومیه است که از محل صندوق توسعه ملی در دست اجراست و تاکنون 1100 میلیارد تومان هزینه شده، ولی این طرح هم امسال اعتباری نداشته و برای تداوم آن باید بودجه‌ای تعیین شود.

وی با بیان این‌که طول این تونل ۳۶ کیلومتر است که ۳۰ کیلومتر از آن اجرا شده است افزود: در صورت تامین اعتبار این طرح اوایل سال ۹۹ آماده بهره‌برداری می‌شود که نقش مهمی در احیای دریاچه ارومیه خواهد داشت.این مسئول تاکید کرد: با توجه به شرایط جوی در نیمه دوم سال اجرای طرح‌ها متوقف می‌شود و عدم تزریق اعتبارات مورد نیاز باعث شده از ابتدای سال جاری تاکنون طرح‌ها اجرا نشوند و ستاد احیا به طور کلی از برنامه زمان‌بندی‌شده عقب مانده است. این مساله با توجه به برنامه‌ریزی‌ها اصلا مطلوب نیست و نمی‌توانیم اقدامات احیا را به‌موقع به مرحله اجرا و بهره‌برداری برسانیم.  

سرخوش با بیان این‌که گستره این دریاچه با افزایش ۸۴۰ کیلومتری در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته به 3 هزار و ۲۵۴ کیلومتر مربع رسید افزود: تراز این دریاچه اکنون 1۲۷۱ متر و ۹۲ سانتی‌متر برآورد شده که ۱۰۶ سانتی‌متر بیشتر از زمان مشابه سال 97 است.این مسئول سال گذشته هم از تخصیص نیافتن اعتبارات طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داده و گفته بود: برای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه در سال ۹۷ هیچ اعتباری از محل ماده ۱۰ و ۱۲ ستاد بحران ابلاغ و اختصاص نیافته، اما از محل صندوق توسعه ملی 400 میلیارد تومان برای پروژه تونل خط انتقال آب به دریاچه ابلاغ شده است.


طرح 10 ‌ساله احیای دریاچه ارومیه 

دریاچه ارومیه به ‌واسطه تنوع زیستی موجود در زمره یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره مطرح است و حوضه آبریز آن با داشتن دشت‌هایی همچون دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در کشور به شمار می‌رود. این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد.

اهمیت زیست‌محیطی این دریاچه در سال ۹۲ مسئولان کشور را بر آن داشت تا در قالب تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و از طریق همکاری و مشارکت صاحب‌نظران ملی و منطقه‌ای با برنامه‌ریزی‌های جامع جلو خشک شدن آن را بگیرند. بر اساس طرح‌های ستاد احیا، دریاچه ارومیه قرار است ظرف مدت ۱۰ سال به تراز اکولوژیک خود برسد. گفتنی است پروژه‌های ستاد احیا در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در 3 استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان (شهرستان سقز) برنامه‌ریزی شده است. تزریق اعتبارات به نسبت سهم هر حوضه اختصاص داده می‌شود که به تفکیک سهم آذربایجان غربی46 درصد، آذربایجان شرقی 43 درصد و کردستان 11 درصد است.



 آذربایجان‌ شرقی  
 

حال دریاچه فعلا خوب است

مدیر ستاد احیای دریاچه در آذربایجان شرقی: دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر از 90 تا 113 سانتی‌متر عمیق‌تر شده است

سید مرتضی احمدپور| تبریز - خبرنگار:


در کنار تمام مشکلاتی که درباره تخصیص نیافتن بودجه برای طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه یا بی‌نظمی در پرداخت این اعتبارات مطرح می‌شود، شایعات و مشکلات دیگری هم پیرامون نگین فیروزه‌ای شمال‌غرب کشور وجود دارد که  نگرانی‌ از تکرار روند خشکی دریاچه را همچنان به قوت خود باقی نگه‌داشته است. در هفته‌های اخیر و به دنبال افزایش دما اخباری درباره کاهش آب دریاچه  و البته عمیق‌تر شدن دریاچه به گوش رسید.  

از سوی دیگر، عده‌ای عنوان کردند از شوری آب دریاچه در برخی مناطق به‌ویژه در ورودی‌های آب شیرین به رودخانه کاسته شده است.  هر چند  مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی شرایط مالی طرح‌های این  ستاد در استان را تا سال گذشته مطلوب عنوان می‌کند. «خلیل ساعی» در گفت‌وگو با همشهری به سوالاتی دراین مورد و دیگر موارد مطرح شده در مورد دریاچه پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید. 

گفته می‌شود ستاد احیا طی دو سال گذشته با مشکلات عدم تخصیص بودجه روبه‌رو بوده است، وضعیت آذربایجان شرقی در این زمینه چگونه است؟

در دو سال اخیر بودجه‌ای که برای سه استان همجوار دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده است کاهش داشته و کم بوده است اما این که گفته می‌شود این اعتبار حذف شده است صحت ندارد. برای ستاد حیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی در سال 97 حدود 54 میلیارد تومان بودجه مصوب شده بود که 100 درصد آن تخصیص یافته و جذب شده است. اما برای سال 98 تا کنون بودجه‌ای تخصیص نیافته است. قرار است این بودجه برای شش ماه دوم سال اعلام شود که شروع سال بودجه‌ای است. 

یکی از مهم‌ترین مواردی که در مورد احیای دریاچه ارومیه مطرح می‌شود سهم برنامه‌های مدیریتی در این زمینه است. برخی مدعی‌ هستند این احیا مدیون افزایش بارندگی‌ها و سرریز شدن سدهاست. در این زمینه نظرتان چیست؟

برنامه‌های مدیریتی برای احیای دریاچه ارومیه از آغاز کار دولت تدبیر و امید در سال 92 به عنوان یک برنامه استراتژیک ملی دنبال و کارهای زیرساختی برای آن انجام شده است. با توجه به زیر‌ساختی بودن این برنامه‌ها طبیعی بود که نتایج این اقدامات سال‌های بعد مشخص شود و ما خودمان هم چنین پیش‌بینی در مورد طرح‌های احیا چند سال پس از اجرای آنها داشتیم. اکنون این برنامه‌ها نتیجه داده‌اند و بهبود وضعیت دریاچه را شاهد هستیم. هم‌زمان با این برنامه‌ها، افزایش بارندگی‌ها را هم شاهد بودیم که خود عاملی موثر بود.

البته در کنار افزایش بارندگی‌ها نباید موضوع مهم هدایت آب‌های سطحی و منابع آبی باران و برف را به سمت دریاچه فراموش کرد. این برنامه‌ها شامل لایروبی رودخانه‌ها و زهکشی دشت‌ها و برنامه‌های دیگر بود. سال‌های گذشته هم بارندگی داشتیم، اما آب رودخانه‌ها در مسیر تلف می‌شد یا آب‌های سطحی در دشت‌هایی مانند دشت تبریز به علت عدم مسیریابی رسوب می‌کرد. وضعیت این زمین‌ها هم از نظر کشاورزی و اکولوژیک به هم می‌خورد. در حال حاضر با اجرای برنامه‌های مدیریتی این مشکل حل شده است. به همین دلیل می‌توان با اطمینان گفت که احیای دریاچه مدیون برنامه‌های مدیریتی از سال‌های گذشته تاکنون و البته بارش‌های خوب و حفظ این منابع آبی است.

وضعیت کنونی دریاچه از نظر تراز آبی چگونه است؟

تراز دریاچه ارومیه هفته گذشته به 36 /1271 متر رسید در حالی که سال گذشته در همین زمان 30 /1270 متر بود. تراز دریاچه نسبت به سال گذشته یک متر و 6 سانتی‌متر افزایش پیدا کرده است و با توجه به کاهش دما و افزایش بارندگی‌ها در پاییز و زمستان، افزایش آن هم احتمال دارد.در مورد وسعت دریاچه هم توضیح دهید. این وسعت با کاهش همراه بوده یا افزایش؟ شنیده می‌شود دریاچه در تابستان امسال کوچک‌تر شده است.

وسعت دریاچه در حال حاضر 2800 کیلومتر است و در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. دریاچه در سال‌های گذشته تا 1700 کیلومتر هم کاهش وسعت داشت. منابع و اسنادی که با توجه به آنها در این زمینه بحث می‌شود، ماهواره‌های جهانی و منابع خارج از کنترل ماست و تقاضای ما از رسانه‌ها و منتقدین نیز استناد به این منابع است. همچنین، مرکز مطالعات فضایی ایران و دفتر تهدیدات منابع آبی وزارت نیرو به صورت مستمر وضعیت دریاچه را رصد می‌کنند.

یکی از موارد مطرح شده در اواخر مرداد و اوایل شهریور جاری کاهش آب دریاچه ارومیه بود که منابع رسمی هم آن را تایید کردند. در این زمینه توضیح می‌دهید؟

در یک ماه اخیر، به علت افزایش دما و بالا رفتن سرعت تبخیر آب، هر روز یک سانتی‌متر کاهش تراز دریاچه را شاهد بودیم که امری طبیعی و موقتی است. در یک هفته گذشته و به دنبال بارش‌های مناسب این کاهش با وجود دمای بالای هوا متوقف شده است. 

این‌که گفته می‌شود دریاچه عمیق‌تر شده تا چه حد صحت دارد؟ 

بر اساس اعلام مرکز فضایی ایران و با توجه به رفتارسنجی بستر دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر، دریاچه عمیق‌تر شده است. این عمیق شدن از 90 سانتی‌متر تا 113 سانتی‌متر و علت آن هم انحلال نمک به واسطه ورود بیشتر آب‌های شیرین به دریاچه است. بر این اساس، کاهش شوری دریاچه هم می‌تواند در برخی مناطق صحت داشته باشد. اما نکته مهم در این زمینه مثبت بودن این عمیق‌تر شدن است و علاقه‌مندان دریاچه نباید نگران این پدیده باشند، چراکه عده‌ای از محققان در خصوص خشکی بیش از اندازه نمک در بستر دریاچه و عدم انحلال آن هشدار داده بودند و اکنون اتفاق مثبتی برای دریاچه رخ داده است.

وضعیت آب موجود در دریاچه چگونه است؟ با توجه به ادعای شما اکنون باید میزان آب دریاچه ارومیه نسبت به وسعت آب آن افزایش بیشتری داشته باشد. با این اوصاف دریاچه عمیق‌تر شده و باید آب بیشتری را هم پذیرا باشد؟

بله، همین‌طور است. در حال حاضر میزان آب موجود در دریاچه حدود 3 میلیارد و 600 میلیون متر مکعب است. پیش از آغاز برنامه‌های احیا این میزان حدود یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب بود. بنابراین حدود 2 میلیارد و 500 میلیون متر مکعب حجم آب افزایش یافته است. در حقیقت تنها تا سال 94 تلاش شده تراز دریاچه تثبیت شود و پس از آن تا سال 98 این تراز همواره به سمت مثبت شدن بوده است.