بیراهه جبران کمبود معلم

فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار

هر از گاهی در فضای مجازی عکسی از برگه امتحانی دانش‌آموز یا ویدئویی از روخوانی درس فارسی توسط کودکی منتشر می‌شود که پر است از غلط‌های فاحش و سطحی. بچه‌هایی که واژه‌های خیلی ساده را اشتباه می‌نویسند و عبارت‌های ابتدایی را غلط می‌خوانند یا حتی نمی‌توانند ضرب و تقسیم ساده را که جزو درس ریاضی سوم ابتدایی است، در پایه ششم انجام دهند. خیلی از کاربران عادی فضای مجازی در مواجهه با این تصاویر می‌گویند که چقدر با مزه‌اند و حتی به این کودکان می‌خندند و برایشان لایک می‌فرستند، اما این تصاویر برای کارشناسان آموزشی معنای دیگری دارد. آنها معتقدند که میزان سواد کودکان و نوجوانان حتی در مباحث ساده درسی مانند نوشتن، خواندن، سواد ابتدایی ریاضی و تاریخ کاهش پیدا کرده و این فاجعه آمیز است.
هفته گذشته بود که اسماعیل آذری‌نژاد، روحانی فعال آموزش کودکان که سال‌هاست در کهگیلویه و بویراحمد به روستاهای محروم می‌رود و برای بچه‌ها کتاب می‌برد و قصه می‌خواند، در یکی از برنامه‌های تلویزیونی از ناتوانی دانش‌آموزان پایه چهارم و پنجم ابتدایی روستاها در خواندن و نوشتن گلایه کرد. او در این برنامه که رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش هم حضور داشت، خطاب به وی گفته بود: «من امروز به روستایی رفتم که بچه‌های کلاس چهارم و پنجم سواد خواندن و نوشتن نداشتند، مهارت عبارت‌خوانی هم بلد نبودند. می‌گویند که کتاب‌های درسی ما تغییر پیدا کرده و تفکر محور شده. اما من معتقدم که معلمان‌مان تغییر پیدا نکرده‌اند. من مانده‌ام این آقایی که سرباز معلم است چقدر توانایی دارد که درس ریاضی پایه ششم که بسیار سخت هم هست را تدریس کند؟ متأسفانه هر کسی می‌تواند معلم شود بدون اینکه توانایی‌هایی در این زمینه داشته باشد. باور دارم که برای حاکمیت ما آموزش و پرورش حرف اول را نمی‌زند و به صراحت می‌توانم بگویم عدالت آموزشی به‌معنای واقعی کلمه وجود ندارد.»
این نخستین باری نیست که کارشناسان آموزشی، استفاده از نیروهای غیرمتخصص در کسوت معلمی و عدم‌نظارت بر تدریس آنها را هشدار می‌دهند؛ عاملی که باعث فقر سواد در بین دانش‌آموزان به‌ویژه در مناطق روستایی شده و چون نمود بیرونی آن کم است، کسی پاسخگوی آن نیست.


کمبود 40هزار معلم و استخدام نیروی شرکتی در مدارس
این چالش را بگذارید کنار معضل کمبود 40هزار معلم در سال تحصیلی جدید که مدارس را در مرحله بحرانی قرار داده است. معضلی که قرار است وزارت آموزش و پرورش با به کار‌گیری نیرو‌های شرکتی که داوطلب تدریس در مدارس هستند، به‌طور موقت حل کند؛ راه‌حلی که کم سوادی دانش‌آموزان را تشدید می‌کند. سیدجواد حسینی که در تابستان امسال سرپرست وزارت آموزش و پرورش بود، درباره چگونگی تامین نیرو برای مهر‌ماه امسال گفته است: « دراستان‌ها براساس تفاهمنامه به‌عمل‌آمده از روش‌های ۱۲ گانه، تأمین نیروی انسانی ازجمله خرید خدمت، حق‌التدریس، سرباز معلم، معلم تمام‌وقت و سایر روش‌ها را برای تأمین نیروی انسانی استفاده خواهند کرد؛ بنابراین اول مهر هیچ کلاس بدون معلمی نخواهیم داشت.»
راه‌حلی که اتفاقا اصلا جدید نیست و آموزش و پرورش در تمام 40سال گذشته هرجا عرصه را بر خود تنگ دیده، سریع به سراغ آن رفته است. هنوز فرهنگیان، بازنشستگی بیش از موعد 100هزار معلم در سال 87را فراموش نکرده‌اند که چطور باعث کمبود معلم در سال تحصیلی بعد شد و حمید رضا حاجی بابایی، وزیر اسبق آموزش و پرورش با عجله کلاس‌ها را با نیروهای خدماتی و شرکتی پرکرد تا دانش‌آموزان بدون معلم نمانند؛ افرادی که بدون هیچ‌گونه سابقه تدریسی اول مهر‌ماه به مدارس رفتند و بعد از 2سال هم مدعی شدند که باید در آموزش و پرورش استخدام شوند.


معلمان غیرمتخصص بلای جان دانش‌آموزان
حالا چرا آموزش و پرورش راهی را که چندین بار رفته و تبعاتش را در بین فارغ‌التحصیلان مدارس دیده، دوباره انتخاب کرده است؟آیا مسئولان وزارتخانه نقشه آمایش سرزمینی و ورودی و خروجی منابع انسانی‌شان را ندارند و از روال افزایش جمعیت بی‌خبرند که باز هم راه خطای رفته گذشته را امتحان می‌کنند؟ چرا باید راهی که 50سال پیش که کشور دچار کمبود نیروی انسانی تحصیلکرده بود و سرباز معلمان را به روستاها و مناطق محروم می‌فرستاد، در انتهای دهه 90تکرار شود؟
هدایت امین زاده، کارشناس آموزشی دراین باره گفت: شکی نیست که بین کیفیت سواد و توانایی معلمان مدارس و سطح علمی دانش‌آموزان، ارتباط مستقیمی وجود دارد. به این معنا که هر چقدر معلم متخصص‌تر و مجرب‌تر باشد، دانش‌آموز با سوادی را تربیت می‌کند و هر چقدر که او ناتوان در ارائه آموزش باشد، سطح سواد دانش‌آموز پایین می‌آید.
او ادامه داد: متأسفانه عدم‌برنامه‌ریزی در تامین به موقع و درست منابع انسانی در آموزش و پرورش طی همه سال‌های گذشته باعث شده که معلمان غیرمستعد و کم توان در شرایط بحرانی وارد مدارس شوند. این عین بی‌کفایتی وزیران آموزش و پرورش است که در همه این سال‌ها باعث شدند که نیروی کارآمد برای مدارس تربیت نشود و کیفیت آموزش پایین بیاید.
این کارشناس آموزشی معتقد است که این بحران مخصوص مدارس عشایری و روستایی نیست و در مدارس شهرهای بزرگی همچون تهران هم وجود دارد. « اگرچه وضعیت آموزش در مدارس آن مناطق بیشتر است؛ چون هیچ رصد دقیقی بر شیوه تدریس آنها نمی‌شود اما وضعیت در مراکز آموزشی شهرهای بزرگ هم چندان خوب نیست و شاهد معلمانی هستیم که یک حقوق بگیر هستند و نمی‌توانند پایه علمی کودکان و نوجوانان را قوی کنند.»
انتقاد کارشناسان آموزشی بر نحوه استخدام معلمان بسیار زیاد است، آنها معتقدند که در 40سال اخیر هیچ نقشه خاصی برای گزینش نیرو در آموزش و پرورش تهیه نشده و وزیران براساس سلیقه خود و تحت جبر بحران کمبود نیرو، دست به استخدام کم توان‌ترین افراد برای شغل معلمی زده‌اند؛ اتفاقی که برای سال تحصیلی جدید نیز تکرار شده است.


دسترسی به مدرسه هست اما عدالت آموزشی نه
رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در این‌باره برای همشهری توضیح می‌دهد: « بله درست است، همکاران ما در وزارت آموزش و پرورش قول داده‌اند که در ابتدای مهر‌ماه هیچ کلاسی بدون معلم باقی نماند اما بحث بر سر کیفیت تدریس آنهاست. اگر این معلمان به اندازه کافی آموزش‌های لازم را برای تدریس ندیده باشند ما به‌رغم اینکه دسترسی آموزشی را فراهم کردیم از مفهوم واقعیت عدالت آموزشی فاصله می‌گیریم.»
او به سیاست‌های کلان نظام که افزایش جمعیت ایران است، اشاره کرد و گفت: « اگر برنامه‌ریزی جمعیتی کشور این است که تعداد فرزندان این مرز و بوم افزایش یابد، پس باید سازمان‌های بیرونی متناسب با این سیاست کلان، آموزش و پرورش را برای تربیت این نسل حمایت کنند و مجوز استخدام نیروی کار آمد را بدهند. حتی اگر امکان استخدام نیرو وجود ندارد هم باید شرایط را به‌گونه‌ای برای این وزارتخانه فراهم آورند که امکان انتخاب با کیفیت نیرو باشد. هم‌اکنون بسیاری از فارغ التحصیلان رشته‌های مختلف دانشگاهی مرتبط به آموزش و پرورش درکشور بیکارند، پس چرا وزارت آموزش و پرورش باید به سمت نیروهای کم توان‌تر و ارزان‌تر برود که تبعات حضورشان در مدارس بیشتر از کمبود نیرو است؟ »
موضوع بعدی که حکیم‌زاده به آن اشاره کرد، معضل حضور نیروهای بی‌کیفیت همچون سرباز معلم‌ها در مناطق روستایی و عشایری بود. او در این‌باره گفت: « اتفاقا در آن مناطق مسئله جدی‌تر است چون کودکان و نوجوانان به‌علت فقر سواد در خانواده و عدم‌دسترسی به سایر کالاها و مراکز فرهنگی نیاز به توجه بیشتری دارند و حتی لازم است سیاستگذاری به‌گونه‌ای باشد که برای جبران این فقر فرهنگی، معلم آماده‌تر و زبده تری در آنجا تدریس کند؛ سیاستی که کشورهای پیشرو که عدالت آموزشی برایشان مهم است، پیگیری کرده و فقط به دایر کردن مدرسه و فرستادن معلم اکتفا نمی‌کنند. آنها توجه دارند که کودک در مناطق دورافتاده چه نیازهایی دارد که بتواند حتی جای خانواده را پر کند.»
معاون آموزش ابتدایی با بیان اینکه ما هم بارها و بارها اعلام کردیم که چون مناطق روستایی و عشایری ما از نظر آموزشی در فقر هستند، معلمان متخصص و شایسته برای آنها بفرستیم، افزود: « وگرنه محرومیت آنها مضاعف می‌شود و عملا موفقیتی در یادگیری نخواهند داشت و آمار ترک تحصیل آنها در متوسطه اول افزایش پیدا می‌کند؛ همانطور که تاکنون چنین اتفاقی رخ داده است.»
او می‌گوید که شورای‌عالی آموزش و پرورش قانونی هم در این‌باره مصوب کرده که نیروهای غیرمجرب همچون سرباز معلم به مناطق روستایی نروند. « حتی در اساسنامه شورای‌عالی که به امضای رئیس‌جمهور هم رسیده، تأکید شده که حتما برای این مناطق نیروی ویژه از بین خود عشایر تربیت کنیم و سهمیه خاص در دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی به آنها داده شود ولی متأسفانه اجرا نمی‌شود.»
انتقادات حکیم‌زاده از نحوه استخدام نیرو در مدارس در حالی است که او خود معاون وزیر آموزش و پرورش است و دستی بر آتش تصمیم‌سازی‌ در تامین معلم دارد.
حدود 2هفته دیگر مدارس کشور باز و سال تحصیلی شروع می‌شود و همانطور که بطحایی، وزیر سابق آموزش و پرورش و حسینی، سرپرست سابق این وزارتخانه در تابستان قول دادند کلاسی بدون معلم نمی‌ماند. فقط مشخص نیست آن کسی که پشت میز معلمی می‌نشیند نیروی کدام شرکت خصوصی، سرباز کدام نهاد و از نزدیکان کدام مدیر مدرسه خواهد بود و با چه مبنای علمی تدریس‌اش را در کلاس شروع می‌کند.


رضوان حکیم زاده : همکاران ما قول داده‌اند که در ابتدای مهر‌ماه هیچ کلاسی بدون معلم باقی نماند اما بحث بر سر کیفیت تدریس آنهاست. اگر این معلمان به اندازه کافی آموزش‌های لازم را برای تدریس ندیده باشند ما به‌رغم اینکه دسترسی آموزشی را فراهم کردیم از مفهوم واقعیت عدالت آموزشی فاصله می‌گیریم





مکث
آزمون استخدامی آبان و جذب معلم

علی الهیارترکمن، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش از سهمیه وزارت آموزش و پرورش در آزمون استخدامی دستگاه‌های اجرایی کشور که قرار است طبق اعلام سازمان امور اداری و استخدامی در نیمه دوم آبان‌ماه۱۳۹۸ به‌طور همزمان در سراسر کشور برگزار شود، خبر داد و گفت: «در این آزمون ۱۸هزار و ۳۹نفر سهمیه داریم.» به گزارش ایسنا، او گفت: «از این تعداد ۱۲هزار نفر طبق اساسنامه ماده۲۸ دانشگاه فرهنگیان جذب می‌شوند که فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های دیگر هستند و پس از پذیرفته شدن در آزمون، در دوره‌های یکساله صلاحیت حرفه‌ای معلمی شرکت می‌کنند سپس وارد نظام آموزشی می‌شوند.» معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه 2هزار سهمیه خاص سیستان و بلوچستان داریم که در جهت ارتقای عدالت آموزشی و تامین نیروی مورد نیاز این استان اخذ شده است، گفت: ۴۰۳۹مجوز استفاده نشده سال‌های قبل نیز باقی‌مانده است که به سرجمع سهمیه‌های ما افزوده می‌شود. دفترچه آزمون در اواخر شهریورماه منتشر می‌شود و تمام کسانی که به حرفه معلمی علاقه‌مند و حائز شرایط هستند می‌توانند ثبت‌ نام و در آزمون شرکت کنند. الهیار ترکمن درباره علت اعمال نشدن افزایش حقوق برای دانشجومعلمان که وعده آن در مرداد‌ماه داده شده بود نیز اظهارکرد: طبق برنامه، نگارش حقوق ارسال و فرایند صدور احکام انجام شد؛ قرار بود این افزایش با حقوق مرداد‌ماه اعمال شود اما از آنجا که ماهانه ۲۰میلیارد تومان بارمالی دارد به‌دلیل کمبود نقدینگی در خزانه موفق نشدیم این کار را انجام دهیم ولی این مبالغ با حقوق شهریور ماه حتما واریز می‌شود و ظرف دو سه ‌ماه معوقات را تسویه می‌کنیم.