در سوگ سالار شهیدان

این روزها حال و هوای همه شهرها و روستاهای کشورمان رنگ اندوه دارد؛ همه مردم از پیر و جوان در سوگ امام حسین(ع) به سر می‌برند. سوگی که با گذشت 1380 سال از واقعه بزرگ کربلا هنوز فروکش نکرده است.  به گزارش همشهری، مردم سراسر کشورمان در ایام محرم غیر از راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، نوحه خواندن در هیأت‌ها و استفاده از طبل و سنج و دهل در سوگواری‌ها، آیین‌ها و رسوم متعددی دارند که خاص فرهنگ خودشان است.

تعزیه‌خوانی عروسی حضرت قاسم(ع)، هوسه و یَزله و نخل‌گردانی گوشه‌ای از آیین‌های مردم خوزستان در ایام محرم است. لرستانی‌ها در روزهای تاسوعا و عاشور آیین چهل‌منبر را دارند و نیز آیین بزرگ گل‌مالی که ثبت ملی هم شده است. در ایلام نیز مراسم «چَمَر» بسیار معروف و مرسوم است؛ آیینی که همراه با موسیقی مذهبی در مناطق شهری و روستایی این استان اجرا می‌شود.


 آیین‌های محرم لرستانی‌ها

لرستانی‌ها در ایام ماه محرم آیین‌های بومی خاصی دارند که از سال‌های دور آنها را اجرا می کنند. زن و مرد و پیر و جوان در اجرای این سنت‌ها شرکت می‌کنند و به آنها علاقه دارند.


آیین گل‌مالی

یکی از آیین‌های قدیمی که روز عاشورا در لرستان برگزار می‌شود، «گل‌مالی» نام دارد؛ سنتی دیرینه که ریشه در باورهای اعتقادی و فرهنگی مردم دارد. روز عاشورا شهر با گل‌مالی عزاداران حال و هوایی خاص پیدا می‌کند. بسیاری از مردم لرستان اعتقاد خاصی به آیین گل‌مالی در روز عاشورا دارند.

این سنت قدیمی هم در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هیات‌های مذهبی شهر حوضچه‌ای از گل را برای روز عاشورا آماده می‌کنند و در ایام سرد سال کنار آن آتشی را برای گرم کردن عزاداران برپا می‌کنند. بسیاری از عزاداران حسینی روز عاشورا برای ادا کردن نذرشان گل به خود می‌مالند و با پای برهنه همراه با هیأت‌های مذهبی به عزاداری می‌پردازند.

گل‌مالی آیینی قدیمی است که نشان عزاداری مردم برای اهل بیت پیامبر(ص) به‌ویژه امام حسین (ع) است. این رسم سال‌هاست که توسط مردم لرستان برگزار می‌شود؛ زن و مرد، پیر و جوان بنا بر ارادتی که به امام حسین (ع) دارند روز عاشورا خود را گل‌مال می‌کنند.


آیین چهل‌منبر

یکی دیگر از آیین‌ها «چهل‌منبر» نام دارد و در روز تاسوعا در سراسر استان برگزار می‌شود. در روز تاسوعا مسیر حرم امامزاده زیدبن‌علی(ع) - پل صفوی به سمت محله باغ دختران، مملو از افرادی می‌شود که آماده حضور در مراسم چهل‌منبر هستند. در این روز شهر و این مسیر حال و هوایی خاص پیدا می کند و ازدحام جمعیت به حدی می‌رسد که به سختی می‌توان راه رفت. 

بر اساس این آیین، زنان روی خود را به طور کامل می‌پوشانند و از چهل منزل عبور می‌کنند. افرادی که این آیین را برگزار می‌کنند، اعتقاد دارند که پس از پایان مراسم، حاجت‌شان ادا می‌شود. در گذشته تنها زنان و دختران بودند که در مراسم چهل‌منبر حضور پیدا می‌کردند، اما حال چند سالی است که شاهد حضور مردان هم در این مراسم هستیم.


 محرم در خوزستان   

مردم خوزستان نیز برای ماه محرم و برگزاری مراسم و آیین‌های مرتبط با آن برنامه‌های خاصی دارند که در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی در سطح گسترده‌ای از استان برگزار می‌شود که از جمله مهم‌ترین این مراسم که در این 2 روز برگزار می‌شود می‌توان به تعزیه خوانی اشاره کرد که شور خاصی به عزاداری‌های تاسوعا و عاشورا در خوزستان می‌دهد.


تعزیه‌خوانی؛ آیین مهم خوزستانی‌ها

تعزیه‌خوانی از آیین‌های مهم خوزستان در ایام محرم است. یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین تعزیه‌های کشور در خوزستان و عمدتا در زمین‌های اطراف شهرستان شوش برگزار می‌شود. در دهه اول محرم عزاداری برای سرور و سالار شهیدان، مراسم ویژه‌ای در میان زنان عرب با آدابی ویژه به زبان عربی و پایکوبی سنتی انجام می‌شود که به آن هوسه و یَزله می‌گویند. در محفل‌های مردانه نیز روضه خوانی‌های عربی در کنار مرثیه‌خوانی شعرایی که در وصف امام حسین(ع) و یارانش اشعاری سروده‌اند، انجام می‌شود. 

سینی‌گردانی حضرت قاسم(ع) یا عروسی قاسم(ع) یکی از رسوم دوست‌داشتنی است که در شهرهای مختلف استان برگزار می‌شود. در بعضی از گذرها و حسینیه‌ها، حجله‌هایی آیینی از اتاقک‌های چوبی منبت‌کاری و تزئین‌شده نصب می‌شود که تداعی‌کننده حجله حضرت قاسم(ع) است.


تعزیه شوش

تعزیه مردم شوش، بزرگ‌ترین تعزیه میدانی کشور است که حدود 110 سال قدمت دارد و ثبت ملی نیز شده است. ریشه و تاریخ تعزیه در شوش در شهر حر از توابع این شهرستان به بیش از 2 قرن می‌رسد. در اجرای این تعزیه حدود 700 نفر همکاری دارند. البته با توجه به متغیر بودن تعداد سیاهی‌ لشکر، اسب‌سواران و برخی عوامل دیگر می‌توان از جمعیتی بیش از 700 نفر در این نمایش استفاده کرد.

این تعزیه از صبح روز عاشورا شروع و ظهر عاشورا پایان می یابد. در این تعزیه وقایع روز عاشورا، به میدان رفتن ها، رجزخوانی‌ها و نبردهای هریک از یاران امام حسین(ع) و نیز شهادت امام حسین(ع) به تصویر کشیده می شود. علاوه بر این آیین های ثبت شده عزاداری حسینی در خوزستان، در ایام محرم و صفر موکب ها و تکیه هایی در نقاط مختلف این استان برپا می شود که آیین های عزاداری زنجیر زنی و سینه زنی، تعزیه خوانی و... در آنها اجرا می شود و مردم نذور خود شامل غذای نذری، حلوا، شربت، چای و ... را در این آیین ها تقسیم می کنند.


 آیین‌های ایلامی‌ها در محرم

ایلامی‌ها غیر از راه‌اندازی دسته‌های عزاداری و تهیه غذاهای نذری و چای و شربت و توزیع آنها بین نیازمندان، همسایگان و عزاداران که در همه نقاط کشور رایج است، آیین‌های سنتی بومی جالب توجهی دارند.


شبیه‌خوانی

مردم استان ایلام به‌ویژه اهالی شهرستان‌های دهلران و آبدانان از سال‌های دور مراسم تعزیه‌خوانی سنتی برای بزرگان و امامان برگزار می‌کنند که منسجم‌ترین و باشکوهترین این تعزیه‌ها در ظهر روز عاشورا با حضور اقشار مختلف مردم برگزار می‌شود.

عزاداران امام حسین (ع) شب عاشورا را شب زنده داری می‌کنند وتا صبح به نوحه و عزا مشغولند. آنها با روشن شدن هوا دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی تشکیل می‌دهند و از تکایا و حسینیه‌های خود با عزاداری به طرف میدان شبیه‌خوانی حرکت کرده و پس از گردهمایی بزرگ عاشورایی به تماشای تعزیه روز عاشورا می‌نشینند.

نماز ظهر عاشورا را در محل میدان شبیه‌خوانی برگزار می‌کنند و پس از اقامه نماز و قرائت دعای زیارت امام‌حسین(ع) در ظهر عاشورا به خانه می‌روند.آیین شبیه‌خوانی عاشورا در دهلران قدمتی صدساله دارد. در این آیین، حرکت کاروان امام حسین(ع) تا شهادت آن حضرت، شهادت یاران امام و به آتش کشیدن خیمه‌ها در قالب نمایش و شبیه‌خوانی به اجرا در می‌آید. در این برنامه 300 نفر به صورت مستقیم برنامه شبیه‌خوانی روز عاشورا را اجرا می‌کنند.


آیین چمر و رسم گل‌مالی

یکی از این آیین‌های سنتی که از شکوه و جلوه خاصی برخوردار است، مراسم «چَمَر» نام دارد که با موسیقی همراه است. چمر از آیین‌های با قدمت زیاد است که با سرنا و دهل اجرا می‌شود. در این مراسم مردم روستاها و ایل‌های ایلام در محلی به نام «چمر جا» جمع می‌شوند و همراه با نوای محزون ساز و آواز همسرایان پایکوبی عزا اجرا می‌کنند که به چمری معروف است. در این مراسم زنان و مردان شانه‌های خود را گلمالی می‌کنند و سرایندگان به زبان محلی به خواندن اشعار و آوازهایی با ذکر دلاوری‌ها، شهامت‌ها، شاخص‌های مطرح ائمه اطهار(ع) می‌پردازند.