انتقام خون حسین ع

مسعود پویا/روزنامه‌نگار


ورسیون‌های مختلفی که تلویزیون حدود یک دهه است در ایام محرم از سریال «مختارنامه» (داود میرباقری89-1388) روی آنتن می‌برد، نشانه‌ای آشکار از دست خالی رسانه ملی در تولید سریال جذاب عاشورایی است. قبل از ساخته شدن سریال مختارنامه، تلویزیون همین کار را با فیلم «روز واقعه» (شهرام اسدی 1374) انجام می‌داد چون در حوزه تولید فیلم سینمایی عاشورایی هم اثر فاخر چندانی به چشم نمی‌خورد. ماجرای عاشورا با تمام ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوان دراماتیکش به دلایل مختلف و متنوع، به ندرت دستمایه آثاری ارزشمند و جذاب در حوزه فیلم و سریال شده؛ اتفاقی که یکی از دلایلش حساسیت‌های فراوان روی موضوع است. ولی قطعا همه داستان این نیست؟
در دهه60 چیزی به نام سریال تاریخی با موضوع کربلا وجود نداشت. آنچه از تلویزیون آن سال‌ها به خاطر داریم تله‌تئاترهای مذهبی با دیالوگ‌هایی اغلب متصنع بود. بعضی از تله‌تئاترها به‌نام سریال تلویزیونی روی آنتن می‌رفتند؛ مثل «روایت عشق» (انوشیروان ارجمند، علاءالدین رحیمی1367) که داستان عهدشکنی مردم کوفه و ظلم و جور یزیدیان را بدون هیچ خلاقیت و جذابیتی مصور می‌کرد. انبوهی تله‌تئاتر و مجموعه مناسبتی در دهه‌های 60 و 70 ساخته شد و روی آنتن رفت بی‌آنکه تاثیر بگذارد و در حافظه جمعی مخاطب ثبت شود. وقتی عزم راسخ شهریار بحرانی برای ساخت سریالی درباره امام‌حسین(ع) با وجود اینکه کار به شروع فیلمبرداری هم رسید در نهایت به جایی نرسید و تولید سریال متوقف شد به نظر می‌رسید ساخته شدن مجموعه‌ای که ارتباط مستقیم با ماجرای کربلا داشته باشد ماموریتی غیرممکن است. در دهه70 با تولید و پخش سریال «امام‌علی (ع)» (داود میرباقری1375) مشخص شد که می‌شود بدون نمایش چهره امام معصوم هم مجموعه مذهبی ساخت و کیفیت سریال میرباقری فاصله میان مجموعه‌های مناسبتی مذهبی با کاری جدی و اساسی را نمایان کرد. وقتی نوروز 1380  با دهه اول محرم همزمان شد، تلویزیون تولید سریالی عاشورایی را در دستور کار قرار داد که جنس و ماهیتی متفاوت از مجموعه‌های مناسبتی معمول داشته باشد. از دل این تصمیم سریال «شب دهم» (حسن فتحی1380) متولد شد. از دل ماجرای حیدر خوش‌مرام، لوطی محلات قدیمی تهران که دلباخته شازده‌ای قجری می‌شود، فیلمساز به اجرای تعزیه در زمان ممنوعیت رضاخانی می‌رسد. در شب دهم تعزیه اهمیت دراماتیک مضاعفی می‌یابد و کارگردان از دل ماجرایی عاشقانه موفق می‌شود مضمون عاشورایی مورد نظرش را به درستی بپروراند.
بعد از توفیق شب دهم، سریال‌های «سفر سبز» (محمدحسین لطیفی1381) و «روزهای اعتراض» (حسین سهیل‌زاده1384) از راه رسیدند و سازندگانشان کوشیدند مضمون عاشورایی را در دل قصه‌های معاصر متبلور سازند. اگر سفر سبز با تکیه بر احساسات و مایه‌های ملودرام تا حدودی توانست به توفیق برسد روزهای اعتراض دستاوردی جز شعار به همراه نداشت.
اوایل دهه80 سرانجام مسئولان تلویزیون به داود میرباقری برای ساخت مختارنامه چراغ‌سبز نشان دادند. میرباقری به شکلی هوشمندانه مختار ثقفی را به عنوان قهرمان محوری اثرش انتخاب کرد؛ قهرمانی که به خون‌خواهی امام‌حسین(ع) و یارانش برمی‌خیزد. با تمام سایه روشن‌هایی که در روایت‌های تاریخ درباره مختار ثقفی و قیامش به چشم می‌خورد، این شخصیت مطلوب و محبوب اغلب شیعیان است. انتقام مختار هسته دراماتیک سریال میرباقری را شکل می‌دهد. سریال در گفت‌وگونویسی و پرداخت سکانس‌های پرتحرک، به اوجی دست می‌یابد که در هیچ سریال مذهبی دیگری نمی‌توان مشابهش را یافت. میرباقری در خلأ عدم امکان استفاده از بسیاری از شخصیت‌های مثبت ماجرای کربلا بر شخصیت مختار متمرکز می‌شود و «قهرمان» می‌سازد. سریال مختارنامه با تمام ضعف‌ها و معایبش تنها برگ برنده تلویزیون برای ایام محرم است.