سیل هم هور را سیراب نکرد

قصه «هورالعظیم»، قصه جانگداز لبِ ‌تشنه و آب است. «هور» خسته از چشم‌انتظاری باران و آب، سال‌ها چشم به آسمان دوخته بود تا بلکه با نشستن آبی بر لبان تشنه‌اش عطش آن فرو بنشیند اما اینها همه خواب بود و سراب. به گزارش مهر، هورالعظیم پس از ۲۰ سال خشکی و تشنگی با ورود به ترسالی به گفته کارشناسان و متخصصان مدیریت منابع آبی و وقوع بارندگی شدید و سیلاب فروردین‌ماه امسال انتظار می‌رفت به سکانس پایانی رسیده باشد و سیراب شود.

هرچند با بارش شدید باران، وقوع سیلاب و باز کردن دریچه سد کرخه و رهاسازی آب، لب‌های تشنه هور‌ تر شد و تشنگی‌اش فرونشست، اما انگار این آب دریا بود که هرچه هور از آن می‌نوشید باز هم تشنه‌تر می‌شد. هور زبان‌بسته دوباره اسیر تشنگی شد، لب‌هایش از شدت تشنگی ترک برداشته و فریاد العطش سر می‌دهد. هور دل‌گرفته و خسته از بی‌کسی‌ها غصه‌دار است و دم برنمی‌آورد. قصه تشنگی این روزهای هور را هورنشینان بهتر از هر کسی روایت می‌کنند.

برخی از اهالی این روستا دامدار هستند و گاومیش نگهداری می‌کنند، حیات گاومیش به آب بستگی دارد و کاهش آب هور موجب سختی دامداران نیز شده است. پس از سیل اخیر هور پرآب شد و فکر می‌کردیم در بخش‌های مختلف مانند گذشته رونق ایجاد می‌شود، اما آب هور خشک شد و مشکلات کاهش ماهی و مشکلات نگهداری دام همچنان پابرجا مانده است. اکنون هیچ روستایی نتوانسته است به محل سکونت خود در حاشیه هور بازگردد، آن هم به دلیل خشک شدن هور.


نیمی از هور، بدون آب

عضو هیات‌ علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در خصوص شرایط تالاب هورالعظیم می‌گوید: اکنون بیش از نیمی از هورالعظیم آب ندارد و بخشی که دارای آب است نیز عمق بسیار کمی دارد. «محمد درویش» با بیان این‌که در گذشته «هور» بیش از 8 متر عمق داشت، می‌افزاید: این عمق موجب می‌شد حوضچه‌های چهارم، پنجم و مناطق هم‌جوار پرآب شوند.

وی بیان می‌کند: ما باید ظرفیت گرمای ویژه را در منطقه افزایش دهیم تا موجب پایداری آب در این بخش و در نهایت رشد نیزار، حضور ماهی‌ها برای تولید و رشد در آب شیرین و تخم‌گذاری پرندگان برای جبران ضررهای ناشی از صیادی شود.

این عضو هیات علمی یادآور می‌شود: تا قبل از آغاز دهه‌۶۰ مساحت کل هورالعظیم یک میلیون هکتار بود که ۶۰۰‌هزار هکتار آن در عراق و ۴۰۰ هزار هکتار آن نیز در ایران قرار داشت. درویش می‌افزاید: متاسفانه، با شروع جنگ تحمیلی، دولت عراق نخستین ضربه را با کشیدن نهر پنجم به نام نهر صدام به بهانه توسعه زمین‌های کشاورزی در بالادست بصره زد و نگذاشت آب دجله وارد هورالعظیم شود.

وی اظهار می‌کند: از سوی دیگر، تا سال ۷۵ که سد کرخه هنوز افتتاح نشده بود، آب رودخانه کرخه تنها مجرایی بود که سبب می‌شد هورالعظیم بتواند نفس بکشد و آب داشته باشد. اما بعد از احداث سد کرخه، آن مجرا نیز از بین رفت و عملا دیگر نه از سمت عراق و نه از سمت ایران هیچ حقابه‌ای به هور تعلق نگرفت.


کاهش مساحت هور

درویش ادامه می‌دهد: یکی دیگر از اشتباهاتی که در ایران در مورد هورالعظیم اتفاق افتاد، کاهش مساحت آن از ۴۰۰ هزار هکتار به ۱۲۰ هزار هکتار بود و دوم نیز تقسیم آن به 5 حوضه بود که عملا حق حیات طبیعی تالاب از بین رفت. وی می‌گوید: بعد از آغاز فعالیت میدان‌های نفتی آزادگان، در قراردادی که با شرکت چینی بسته شد، برای ارزان‌تر کردن فرایند اکتشاف، محیطی را که فکر کردند برای فعالیت‌های نفتی مناسب است، خشک کردند.

عضو هیات‌ علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور بیان می‌کند: در سمت عراقی هورالعظیم نیز همین اتفاق افتاد و بخش میدان‌های نفتی را کاملا خشک کردند و اجازه ندادند حتی یک قطره آب وارد آن شود. وی می‌افزاید: دولت‌های ترکیه، سوریه و همچنین عراق در بالادست هورالعظیم در این مدت طرح‌های متعددی اجرا کردند و عملا دیگر آبی وجود نداشت که به پایین‌دست عراق برسد و بتواند حقابه هورالعظیم را تامین کند.


خروج آب به سمت عراق

معاون محیط ‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط ‌زیست کشور پیش‌ از این خواستار مسدود کردن شکاف‌های ایجادشده در دایک مرزی تالاب هورالعظیم شده بود تا از خروج آب به سمت بخش عراقی هور جلوگیری شود. این در حالی است که برچیدن جاده‌ها و دایک مرزی در هورالعظیم از مطالبات فعالان محیط ‌زیست در ماه‌های اخیر بوده است.

«احمدرضا لاهیجان‌زاده» اکنون در این ‌باره می‌گوید: دایک مرزی در زمان طغیان رودخانه کرخه در 8 نقطه شکافته شد تا شهرهای رفیّع و سوسنگرد زیر آب نروند. وی می‌افزاید: اکنون، با فروکش کردن سیلاب و کاهش عمق بخش ایرانی هورالعظیم، همچنان آب تالاب از این شکاف‌ها به سمت عراق تخلیه می‌شود که در صورت ادامه این شرایط با مشکل مواجه می‌شویم.

لاهیجان‌زاده اظهار می‌کند: در صورت وجود زیرگذرهای کافی در جاده بین مخزن شماره یک و 2 هورالعظیم، امکان آبگیری کامل تالاب وجود داشت. این مسئول می‌گوید: به دلیل نبود این زیرگذرها، به ‌ناچار برای جلوگیری از آب‌گرفتگی شهرهای رفیع و سوسنگرد، دایک مرزی هورالعظیم در مخزن شماره یک شکسته شد تا آب به سمت بخش عراقی تالاب برود.


بی‌توجهی به توانایی‌هایی هور

مدیرکل سابق حفاظت محیط‌ زیست خوزستان بیان می‌کند: در پی طغیان رودخانه‌های کرخه و دجله، تالاب‌های بین‌النهرین در ایران و عراق با وسعت 7/1 میلیون هکتار تقریبا به‌ طور کامل آبگیری شده‌اند. لاهیجان‌زاده با اشاره به تصاویر ماهواره‌ای این تالاب‌ها ادامه می‌دهد: این تالاب‌ها شامل هورالهویزه (بخش ایرانی و عراقی هورالعظیم)، هور مرکزی و هورالحمار است که بعد از سال ۱۹۷۵ تاکنون چنین تصاویری از آبگیری تالاب‌های بین‌النهرین ثبت نشده بود.

وی می‌گوید: از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ صدام حسین با اجرای چند پروژه مهندسی، تالاب‌های بین‌النهرین را خشکاند به ‌طوری‌ که در سال ۲۰۰۲ حدود ۹۰ درصد این تالاب‌ها خشک ‌شده بود. آغاز خشکی این تالاب‌ها هم‌زمان با آغاز سیلی که اتفاق افتاد، نشان داد که چقدر ما در حق هورالعظیم جفا کرده‌ایم.

لاهیجان‌زاده تاکید می‌کند: هورالعظیم، اگر پرآب باشد، می‌تواند بر یک پهنه یک‌ میلیون هکتاری تاثیر بگذارد. همچنین این توانایی را دارد که تفاوت دمای شب و روز خوزستان را کاهش دهد. این فرصتی استثنایی است که فعالان محیط‌ زیست باید از آن آگاه باشند و استفاده کنند.


هور، قربانی سوء مدیریت

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان نیز معتقد است سوءمدیریت و بی‌تدبیری کار هور را به اینجا رسانده است و هور قربانی سوءمدیریت‌هاست.  «کیامرث حاجی‌زاده» می‌گوید: مشکلات امروز محیط‌‌زیست ناشی از غفلت‌ها و سوءتدبیرهای گذشتگان در این حوزه است.

وی می‌افزاید: حوضچه‌های 4 و 5 تالاب هورالعظیم در سال‌های گذشته بر اثر سیاست‌های غلط برای استخراج نفت خشک شدند. حاجی‌زاده بیان می‌کند: در دولت فعلی برای آبگیری این 2 حوضچه ایستادیم و آبگیری شدند و در سیلاب اخیر نیز ۹۵ درصد تالاب آبگیری شد که 5 درصد باقیمانده نیز به خاطر توپوگرافی زمین بوده است. این مسئول ادامه می‌دهد: مدیریت ارشد استان نگاه تعاملی به همه بخش‌ها دارد و انتظار ما این است که واقعیت‌هایی را که در این دوره اتفاق افتاده است ببینیم، هرچند معتقدیم نقص‌هایی نیز وجود دارد.


هور جنازه‌ای بیش نیست

عضو کرسی محیط‌ زیست و امنیت ملی شورای عالی امنیت ملی می‌گوید: سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور در زمینه مدیریت تالاب هورالعظیم خیلی کم‌کاری کرد و باید خیلی زودتر متوجه اهمیت و ارزش این تالاب ارزشمند می‌شد که خشک شدن آن رخ ندهد.

«محمد درویش» می‌افزاید: حتی برای ثبت بین‌المللی تالاب، تا زمانی که طرف عراقی برای این موضوع تلاش و به ‌عنوان میراث طبیعی هور را ثبت نکرده بود، مسئولان ما به این موضوع وارد نشدند. وی بیان می‌کند: ما حتی در همان ۱۲۰ هزار هکتار باقیمانده از هور هیچ نوع مدیریتی نداشتیم چراکه اگر این مهم محقق می‌شد، اجازه آن‌همه جاده‌کشی و ساخت دایک‌های مختلف در آن داده نمی‌شد. درویش می‌گوید: الان ما 5 حوض بزرگ داریم که اسمش را هورالعظیم گذاشته‌ایم در حالی‌ که این تالاب جنازه‌ای بیش نیست.