افسانه جوانمردی

علیرضا محمودی /روزنامه‌نگار

در سینمای عامه‌پسند ایران بین سال‌های 1327 تا 1357جوان‌اول، مهم‌ترین شخصیت فیلم محسوب می‌شد.
جوان اول، شخصیت اصلی مرد و کسی بود که اتفاقات داستان پیرامون او شکل می‌گرفت. طی 30‌سال فعالیت دفاتر فیلمسازی جوان اول، صاحب ویژگی‌های رفتاری و جسمانی شد که سینمای فارسی غیر از مواردی انگشت‌شمار هرگز از آن تخطی نکرد. اگر بخواهیم ویژگی‌هایی جوان اول را در  سینمای عامه‌پسند ایران در آن دوران فهرست کنیم، بدون شک جوانمردی و فتوت مهم‌ترین ویژگی رفتاری‌ای است که در غالب آثار تکرار شده است. جوان اول مردی جوان است که گذشت و ترجیح دادن دیگران بر خود نخستین خصلت اوست.

او طبق مرامی از پیش تعبیه‌شده که از خانواده و جامعه پیرامونی‌اش در او نهادینه شده است، از عشق و مال و جان خود در راه دوستان و خانواده و اهالی محل و شهر و کشورش به‌راحتی می‌گذشت. از خود‌گذشتگی جوان اول، مهم‌ترین بخش آثار ملودرام‌، جنایی و کمدی فارسی بود که طی آن سال‌ها روانه پرده سینما‌ها می‌شد. ناصر ملک‌مطیعی، محمد‌علی فردین و بهروز وثوقی به‌عنوان مهم‌ترین جوان اول‌های سینمای ایران در دهه‌های30 و 40 و50 و به تبع آن منشأ نمایش جوانمردی صفات پسندیده مردانه بودند. در این میان فردین به نسبت2 نفر دیگر پایمردی بیشتری روی نمایش تام و تمام وجوه جوانمردی در آثارش بود. ملک‌مطیعی دوران متنوع‌تری در بازیگری نسبت به فردین داشت و وثوقی نیز در دهه50 با تغییراتی که در ساختار روایی فیلم‌های شاخص این دهه پیش آمد تا آنجا که توانست از ویژگی‌های جا‌افتاده جوان اول فیلمفارسی تخطی کرد. فردین با بازی در بیش از 60 فیلم که برخی از آنها را خودش کارگردانی و تولید کرده، مهم‌ترین بازیگر نقش جوان اول سینمای ایران در آن سال‌ها محسوب می‌شود. این پایمردی و تکرار به شکل آهسته و بطئی فردین را به یک نشانه فرهنگی میان تماشاگران و مخاطبان فیلم‌های عامه‌پسند تبدیل کرد. فردین را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین نشانه فرهنگی که سینمای عامه‌پسند ایرانی را میان جامعه ایرانی بسط و گسترش داده تلقی کرد. این نشانه فرهنگی با همکاری رسانه‌هایی چون ماهواره‌ها و اینترنت توانست از مرز نسل‌های همزمان و هم‌نفس عبور کند و به حیات خود به‌عنوان نماد جوانمردی ادامه دهد. با جست‌وجویی سردستی در وب‌فارسی و عبور از بازار‌های لباس در مناطق مرکزی و جنوب تهران و برخی از شهرستان‌ها به سادگی این حقیقت را زنده می‌کند که نشانه فرهنگی فردین هنوز دارای کارکرد است. اگر گوش تیز و به مکالمات روزمره توجه کنیم، خواهیم شنید که در گفتار‌ها استفاده از عباراتی همچون فردینی، فردین بازی و امثالهم کاربرد دارد و گویندگان و شنوندگان این مکالمات بدون نیاز به توضیح اضافی از کلمه فردین برای توضیح و توصیف جوانمردی و از خودگذشتگی استفاده می‌کنند.


شکوه جوانمردی






حیات هر نشانه فرهنگی علاوه بر نحوه و زمان عرضه آن نیازمند نیاز عمومی برای استقبال و باز‌آفرینی آن نزد افکار عمومی است. فردین توسط مردم برای تبدیل‌شدن به نشانه جوانمردی انتخاب شد و این انتخاب در طول سالیان پس از تولیدش بار‌ها نزد افکار عمومی محک خورده است