اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران

بهرام امیراحمدیان/ کارشناس اوراسیا
طی روزهای اخیر الزامات و سازوکارهای اجرای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در جلسه‌ای با حضور رئیس‌جمهور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین‌المللی برای ادغام اقتصادی منطقه‌ای است. این اتحادیه شخصیت حقوقی بین‌المللی دارد و توسط پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا تأسیس شده است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا حرکت آزاد کالاها، خدمات، سرمایه و نیروی کار را فراهم و سیاست‌های هماهنگی بین واحدها را در بخش‌های تعیین‌شده توسط پیمان و توافق‌های بین‌المللی در اتحادیه دنبال می‌کند.

کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جمهوری ارمنستان (در منطقه قفقاز در همسایگی شمال غربی ایران)، جمهوری بلاروس (در همسایگی شمال غربی روسیه و در همسایگی لهستان)، جمهوری قزاقستان و جمهوری قرقیزستان(در منطقه آسیای مرکزی) و فدراسیون روسیه هستند. به‌جز ارمنستان که با دیگر اعضا پیوستگی جغرافیایی ندارد (و عضویت ایران می‌تواند این حلقه اتصال را از طریق دریای خزر تأمین کند)، بقیه اعضا با یکدیگر پیوند زمینی مستقیم دارند.

این اتحادیه برای ارتقای جامع، بالا بردن رقابت و همکاری بین اقتصادهای ملی و ارتقای توسعه پایدار به‌منظور بالا بردن سطح زندگی ملل کشورهای عضو ایجاد شده است. حجم تجارت خارجی این اتحادیه با جهان خارج در سال 2018 برابر با 866 میلیارد دلار بوده که 79 درصد آن سهم روسیه بوده است.

در جلسه‌ای که روز یکشنبه 10شهریور در دفتر رئیس‌جمهور ایران تشکیل شد، وزرا و مسئولین دستگاه‌های ذیربط گزارشی از آخرین جزئیات برنامه‌ریزی برای اجرای موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا ارائه کردند که بر مبنای آن مرکز تجارت و توسعه صادرات با منطقه اوراسیا در وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل می‌شود.

ایران کوشش دارد در شرایط کنونی با استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های ایجادشده در پی پیوستن به موافقتنامه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مناسبات اقتصادی با کشورهای منطقه، تکمیل و توسعه زیرساخت‌ها و تسهیلات لازم به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل دریایی و ریلی را برقرار و توسعه دهد. سهم ایران در تجارت خارجی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2018 برابر 503 (3دهم درصد) در صادرات و 2/0% (2دهم درصد) در واردات اتحادیه بوده است. مجموع تجارت خارجی ایران با این اتحادیه 2/3 میلیارد دلار بوده که سهمی برابر 3/0% (3دهم درصد) در تجارت این اتحادیه نقش داشته است. البته این تأثیر بیشتر به سبب حجم عظیم تجارت خارجی روسیه بوده که حدود 680 میلیارد دلار است و بعد از آن قزاقستان قرار دارد که 93 میلیارد دلار تجارت خارجی داشته است. در این سال، حجم تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران 139 میلیارد دلار بوده است. (گزارش trademap.com)
لزوم ترسیم تصویر روشن از نوع و حجم صادرات و واردات با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ترسیم سازوکارهای عملیاتی دقیق به‌منظور رونق تولید و افزایش صادرات، مورد تأکید دولت جمهوری اسلامی ایران است.

مقرر شده است ایران از اوایل آبان‌ماه امسال رسما وارد اتحادیه اقتصادی شود و برای نخستین‌بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که کشور در یک موافقتنامه اقتصادی منطقه‌ای (به‌جز اکو) به شکل فعال وارد می‌شود.

روسای جمهوری روسیه و ارمنستان از دکتر روحانی دعوت کرده‌اند تا در اجلاس بعدی این اتحادیه که به‌زودی به میزبانی نخست‌وزیر ارمنستان و در ایروان برگزار خواهد شد، شرکت کند. باید درنظر داشت که در صورت ادامه سیاست همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای، ابتکاری هم به نام «کمربند و راه» از سوی چین ارائه شده است که کشورها و سازمان‌ها و مؤسسات و شرکت‌های بی‌شماری را در آسیا و اروپا و آفریقا برای همکاری در چارچوب جاده ابریشم جذب کرده (البته ایران در تدارک پیوستن به این سازوکار بسیار مهم است).

ایران حدود 20 میلیارد دلار با چین روابط تجاری دارد و چین جزو نخستین شرکای تجاری ایران است که 25 درصد کل حجم واردات ایران از جهان از این کشور تأمین می‌شود و 10 درصد از کل صادرات ایران به جهان نیز توسط چین وارد می‌شود. بنابراین مقایسه حجم و سهم تجارت خارجی ایران با 5 کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیایی در برابر چین بسیار ناچیز و قابل اغماض است. دیگر اینکه کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی ارواسیا در زنجیره تأمین ایران نمی‌توانند نقشی بارز داشته باشند، هرچند در توسعه جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در منطقه تأثیر‌گذار خواهند بود و همکاری منطقه‌ای توصیه می‌شود.