نخستین زلزله با انعکاس مطبوعاتی

فرهاد قریب ـ زمین‌شناس

زلزله بوئین‌زهرا به 2 دلیل بیشتر از زلزله‌های پیش از آن در یادها مانده است. با اینکه پیش از زلزله 10شهریور سال 1341 در این منطقه، زلزله‌های دیگری هم در بوئین‌زهرا و دیگر مناطق کشور رخ داده بود، این زمین‌لرزه نسبت به آنها وضوح بیشتری داشت. یکی از دلایل چنین امری این بود که در سال 1341 مطبوعات به عنوان یک رسانه فراگیر در جامعه ایران جایگاه خود را یافته بودند و به این ترتیب جراید همراه با رسانه‌ای مانند رادیو به انعکاس واقعه پرداختند؛ با این تفاوت که گزارش روزنامه‌ها مصور بود. بدیهی است که منبع اطلاع‌رسانی رادیو و مطبوعات منابع موثق بود، به همین دلیل آمار تلفات به واقعیت نزدیک‌تر بود. از سوی دیگر فعالیت‌های مراکز درمانی و امدادی علمی و براساس ثبت و گزارش رویدادها بود.
در حالی که در زمین‌لرزه‌های قبل از آن یا میزان تلفات نامعلوم بود یا روایت‌های متفاوتی از آن در دست است.
اما همین انعکاس دقیق‌تر رخدادها خود از 2منظر نتایجی داشت که تا آن زمان بی‌سابقه بود؛ یکی میزان، گستره و زمان تحویل کمک‌های مردمی و بین‌المللی بود و دیگری تلاش برای مقابله با تلفات زلزله‌های بعدی که در زلزله‌های قبل وجود نداشت یا چشمگیر نبود.
درواقع پس از زلزله بوئین‌زهرا بود که آمادگی در برابر زلزله و تلاش برای کاستن از تلفات آن به عنوان یکی از فعالیت‌های مستمر مراکز علمی مطرح شد. اما خود زلزله، واقعه تلخ و غم‌انگیزی بود که با فرارسیدن 10 شهریور، سالگرد آن هنوز چشم بازماندگان آن را اشکبار می‌کند.
وقوع زمین‌لرزه در ساعت 23 بر تعداد تلفات افزود؛ چرا که همه در خانه‌ها بودند و فروریختن آوار بر سر و روی مردم کشته و زخمی بیشتری گرفت.
حدود 50 سال پیش از آن هم زلزله‌ای در همین منطقه به وقوع پیوسته بود که بنا به دلایلی که گفتم تلفات دقیق آن مشخص نیست اما تا 12 هزار نفر ذکر شده است. زمین‌لرزه سال 1341 با بزرگی 2/7ریشتر مرگ چند‌ده هزارنفر را به همراه داشت. تعداد مصدومان و مجروحان بیشتر از این رقم بود و طی آن قلعه باستانی رودک به کلی از بین رفت. حدود 40 سال بعد نیز در این منطقه زلزله‌ای به بزرگی 5/6 ریشتر زمین را لرزاند اما تلفات آن 261 کشته و 1500 زخمی بود.