ضمانت انتقاد

محسن تولایی| خبر‌نگار:

بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب درباره حق انتقاد از دستگاه‌ها ضمانتی بود برای انتقاد بدون لکنت از عملکرد دستگاه‌های مختلف نظام. ایشان 29بهمن امسال و در جمع مردم  آذربایجان‌شرقی آنجا که فرمودند «نه‌فقط از دولت و قوه قضاییه و مجلس، بلکه ممکن است فردی از شخص حقیر نیز انتقاد داشته باشد، اما انتقاد هیچ منافاتی با ایستادگی پای نظام اسلامی و انقلابی برآمده از پایداری ملت و فداکاری صدها هزار شهید ندارد.» راه و مسیر انتقاد را به مردم نشان داده و به نوعی مسئولان نظام را به سعه صدر و تحمل در برابر انتقادات دعوت کردند. کارشناسان سیاسی در گفت‌وگو با همشهری همین سخنان را مبنایی برای هموار شدن بیشتر راه انتقاد در کشور می‌دانند.

نهادهای امنیتی با منتقد همراهی کنند

عبدالله ناصری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب می‌گوید: به‌نظر می‌رسد صحبت‌های ایشان با توجه به فضای چند‌ماه اخیر کشور می‌تواند پشتوانه حمایتی دربرابر مقاومت نهادهای تأثیرگذار مقابل گفت‌وگو و انتقاد در کشور و سرآغاز فصل جدیدی باشد که مطابق با روح قانون اساسی است. ناصری تصریح کرد: یکی از وجوه انقلاب در تعارض با این مسئله بود که شاه خودش را در رأس یک نظام مطلق غیرانتقادپذیر می‌دید و به توصیه‌های امام(ره) توجه نمی‌کرد. به‌طور حتم اگر این روحیه انتقاد و انتقاد‌پذیری را به رسمیت بشناسیم و آزادی بیان و آزادی پس از بیان را هم به رسمیت بشناسیم، خیلی از چالش‌های اجتماعی قابل فروکش است. نکته مهم این است که نهادهای تأثیرگذار بر روند انتقاد این گفته ایشان را به رسمیت بشناسند و با منتقد همراهی کنند و فضا را بر او نبندند. ناصری در پاسخ به این سؤال که این اظهارات چه مسیری را پیش روی نهادهای امنیتی و قضایی برای سعه صدر در مواجهه با منتقدان قرار می‌دهد افزود: پیش از آنکه قوه قضاییه را مخاطب بدانیم یا از آن انتظار جدی داشته باشیم، نهادهای امنیتی و اطلاعاتی کشور را به‌ویژه مخاطب سخنان رهبری می‌دانم. وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و نیروی انتظامی نهادهایی هستند که باید به اظهارات رهبری توجه کنند؛ جامعه اگر خاطرجمع باشد و کنشگران از ضمانت اجرایی حرف‌ها برخوردار باشند و به باور به آنها برسند، بسیاری از چالش‌های اجتماعی کاهش پیدا کرده و امیدواری نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

انتقاد به‌معنای تخریب نیست

غلامرضا مصباحی مقدم، سخنگوی جامعه روحانیت مبارز با بیان اینکه انتقاد از قوا و مسئولان نباید به محکومیت بینجامد، گفت: اگر کسی انتقاد می‌کند، متهم نیست، چه برسد به اینکه بخواهد در مرحله بعد از اتهام مجرم شناخته شود. منتقد خدمتگزار است و خدمتگزار را باید تحسین کرد و حرمت او را پاس داشت. از این‌رو مدیران و مسئولان باید دارای سعه‌صدر باشند و گوش‌شان برای شنیدن انتقادها باز و سینه‌شان برای دریافت انتقادها گشاده باشد. در روایتی از حضرت علی(ع) داریم،« ابزار ریاست سعه صدر است». سعه‌صدر به‌معنای تحمل دربرابر همین انتقادهای دلسوزانه است. او با بیان اینکه کارگزاران، مدیران و مسئولان نظام اغلب به‌علت مشغله، خط‌مشی‌های خود را همواره صحیح می‌پندارند و فکر می‌کنند دارند کار درست را انجام می‌دهند، افزود: این گمان مسئولان درست نیست؛ به‌ویژه در جاهایی که از مشورت مشاوران نخبه و آشنا با موضوعات و مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بهره‌مند نیستند؛ اینجا احتمال خطا و کجروی وجود دارد. کارگزاران نظام باید توجه کنند که انتقاد به‌معنای تخریب نیست و رهبر معظم انقلاب دائما این را گفته‌اند که لحن انتقادکننده دلسوزانه و نقدش راهگشا باشد، یعنی راه‌حل نشان دهد. این بهترین هدیه از سوی هر انسانی به انسان دیگر است.

منتقد را بد قضاوت نکنیم

امیر محبیان، فعال سیاسی اصولگرا جداسازی انتقاد از انتقام در سخنرانی 29بهمن رهبر انقلاب را نکته ارزشمند اظهارات اخیر ایشان دانست و گفت: ما نباید براساس انتقاد یک فرد به‌گونه‌ای قضاوت کنیم که گویا انتقاد او نفی اساسی باورها نسبت به نظام اسلامی است، بلکه اگر کسی انتقاد را به درستی انجام دهد، هدفش اصلاحی و اقدامش درجهت رشد و ارتقای نظام اسلامی خواهد بود. امیر محبیان همچنین با بیان اینکه برای یک انتقاد صحیح باید چارچوب‌ها و اصولی را درنظر گرفت افزود: فرد انتقادکننده باید به موضوع مورد انتقاد تسلط داشته باشد. اگر باب انتقاد بدون علم باز شود، نوعی رفتار مخرب می‌شود و باعث سازندگی نمی‌شود. دوم اینکه انتقاد باید با هدف رفع اشکالات و نه تخریب چهره نظام یا مدیران باشد و نه اینکه هدف کینه‌جویی باشد. البته تشخیص این مسئله در ظاهر دشوار است ولی مردم در عمل متوجه می‌شوند که هدف انتقادکننده چه بوده است. نکته آخر اینکه فرد منتقد باید بتواند تا حد امکان راهکارهایی را نیز توصیه کند؛ صرف انتقاد کردن نمی‌تواند موجب ارتقا شود. در این حالت مردم توجه خواهند شد که نوع انتقاد فرد از موضوع پرستارانه، رفع اشکال و برای بهبود اوضاع است. منظور رهبری در همین چارچوب است. اگر دولت، قوه قضاییه و نهادهای دیگر مورد انتقاد قرار می‌گیرند، حتما این انتقادها ارزشمند است و بسیار به پیشرفت و بهبود وضعیت نظام کمک می‌کند.

هزینه انتقاد کاهش یابد

سیدرضا اکرمی، عضو جامعه روحانیت مبارز با اشاره به صحبت‌های رهبر انقلاب در سفر به کرمانشاه و بجنورد و همچنین سخنرانی اخیر در روز 29بهمن گفت: ایشان همیشه نسبت به انتقاد منصفانه، عالمانه و ناصحانه نظر مثبت داشته‌اند و راه را برای انتقاد از سایر قوا نیز هموار کرده‌اند. اکرمی با بیان اینکه دولت، قوه قضاییه و قوه مقننه باید با باز کردن فضای انتقاد، برخورد سهل‌گیرانه با منتقدان را در دستور کار قرار داده و هزینه‌های انتقاد را کاهش دهند، تصریح کرد: انتقادهای دلسوزانه نباید منجر به متهم شدن و مجرم شناخته شدن منتقد شود و مسئولان باید درقبال انتقاد، سعه‌صدر داشته باشند. رهبر انقلاب در کرمانشاه به صراحت فرمودند: اگر کسی نسبت به‌نظرات من نقد و انتقادی داشته باشد می‌تواند آن را مطرح کند. این باعث می‌شود عملکرد مقامات دیگر ازجمله رئیس‌جمهور، رئیس قوه قضاییه، رئیس مجلس، فرمانده نیروهای مسلح و سایر مسئولان مورد نقد قرار گیرد و اشکالات به نحو صادقانه، عالمانه و دلسوزانه مطرح شود. اکرمی صرف عیب‌جویی در انتقاد را نادرست دانست و تصریح کرد: تنها دیکته نانوشته غلط ندارد. همچنان که مذاکرات مجلس بی‌واسطه پخش می‌شود و جلسات آن کانون نقد و انتقاد و اشکال و ایراد است، قوه قضاییه و دولت نیز باید این جریان نقد را درجهت رفع ایرادات بر خود بپذیرند. در چنین فضایی کسی به‌دنبال مچ‌گیری نیست و به‌نظر می‌رسد ما می‌توانیم این را به همه دستگاه‌ها ازجمله قوه قضاییه سرایت دهیم.