مشاغل رو به انقراض

آمارها از انقراض برخی مشاغل کشور در سال‌های گذشته حکایت دارند؛ مشاغلی که البته برخی مانند طالع بینی و پیشگویی باید در دسته عجیب‌وغریب‌ها دسته‌بندی شوند و شاید نبود آنها مشکلی در بازار کار کشور به همراه نداشته باشد اما در این میان مشاغل تاریخی و با سابقه‌ای نظیر قالیبافی نیز در معرض رشد منفی قرار گرفته‌اند و به مرز انقراض نزدیک‌تر شده‌اند که اثرات منفی  آن بر اقتصاد و حتی هویت ایرانی می‌تواند قابل‌توجه باشد.
به گزارش همشهری، رصد روند رشد مشاغل و بررسی رشد مثبت، منفی یا انقراض مشاغل یکی از مباحث کلیدی در بازار کار است که باید در کنار برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای ایجاد اشتغال جدید، مدنظر سیاستگذاران قرار گیرد.

جدال تکنولوژی با مشاغل سنتی
در این زمینه مرکز آمار و اطلاعات بازار کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مطالعاتی انجام داده و با بهره‌برداری از داده‌های موجود از تعداد شاغلان و ترکیب بازار کار تلاش کرده وضعیت رشد رسته‌های شغلی موجود در بازار را استخراج کند. بررسی‌های کیانا ملک‌پور، کارشناس مطالعات اقتصادی - اجتماعی این مرکز نشان می‌دهد که در طول سالیان گذشته ورود تکنولوژی‌های نوین، تغییر ذائقه متقاضیان کار و دگرگونی شیوه زندگی و عرف اجتماعی، مؤثرترین عوامل بر تغییر آهنگ رشد مشاغل بوده‌اند و بر اثر آنها برخی مشاغل حذف شده یا در آستانه انحلال قرار گرفته‌اند. در این مطالعات، معیار اندازه‌گیری آهنگ رشد مشاغل، بررسی تعداد شاغلان آنها در 3 دهه گذشته بوده و مشاغل به 2 دسته قابل احیا و غیرقابل احیا تقسیم شده‌اند. مشاغل غیرقابل احیا شغل‌هایی هستند که طی زمان با تغییر تکنولوژی، قانون، عرف و... از بین رفته یا در حال انقراضند و مشاغل قابل احیا در حقیقت مشاغلی را شامل می‌شوند که دارای مانع قانونی یا تغییر تکنولوژی و عرف نیستند بلکه به دلایل مختلف مانند سختی کار و رواج فرهنگ پشت‌میزنشینی یا اتخاذ سیاست‌های نامناسب در سرازیری افول قرار گرفته‌اند.

شناسایی مشاغل رو به کاهش در ایران
نتایج بررسی‌های آماری نشان می‌دهد در 10 سال منتهی به سال 1395 از میان عناوین شغلی در بازار کار ایران، شاغلان گروه‌های «مانکن‌های مد و مدل» 30.2 درصد، «کارکنان کشاورزی و ماهیگیری خودمعاش» 27.2 درصد و «دهداران و کدخدایان» 26.6 درصد کمتر شده‌اند و با ادامه این روند در سال‌های آینده منقرض خواهند شد. البته از منظر تعداد شاغلان، دو عنوان شغلی «قالیبافان، گلیم‌بافان و زیلوبافان» با 250هزار شاغل و «پرسنل کادری نیروهای مسلح» با 199 هزار شاغل، بیشترین کاهش تعداد شاغلان را تجربه کرده‌اند که اثرات آنها در مناسبات بازار کار و اقتصاد ایران به‌مراتب از گروه‌های دیگر بیشتر است.

تغییر ذائقه کاری مردان
بررسی آمارهای بازار کار به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد از میان مردان شاغل در عنوان شغلی «پرسنل کادری نیروهای مسلح» 198 هزار و 225 نفر کاسته شده و این عنوان شغلی از نظر تعداد شاغلان کسر شده در رتبه اول قرار گرفته است اما از منظر درصد کاهش تعداد شاغلان، مردان شاغل در عنوان «مانکن‌های مد و مدل» با ریزش 30 درصدی مواجه شده‌اند و حضور مردان در این شغل رو به افول گذاشته است. در بخشی از این بررسی مشخص شده مردان شاغل در حوزه کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی و دامداری نیز با افت 10درصدی مواجه بوده که یکی از دلایل آن می‌تواند مهاجرت نیروی مولد از مناطق روستایی به شهری و غلبه کردن مشکلات کم‌آبی بر اقتصادی حوزه کشاورزی باشد. مسئله‌ای که باعث شده شاغلان حوزه‌های کشاورزی از تأمین هزینه معیشت ناتوان شوند و به فکر تغییر شغل باشند.

زنان در مسیر تغییر شغل
بررسی آمارهای مربوط به بازار کار نشان می‌دهد تعداد شاغلان زن نیز مانند شاغلان مرد در برخی از عناوین شغلی با افت قابل‌توجه مواجه شوند؛ به‌گونه‌ای که در این سال‌ها 179 هزار و 300 نفر از گروه «قالیبافان، گلیم‌بافان و زیلوبافان» کم شده‌اند که جمعاً 4.5 درصد از کل شاغلان زن در این عنوان شغلی را شامل می‌شود. البته ازنظر درصد ریزش شاغلان زن، 2 عنوان شغلی «مانکن‌های مد و مدل» و «کارآگاهان خصوصی» رکورددار هستند؛ به‌گونه‌ای که براساس آمار، در سال‌های 85 تا 95 کل 107 زن شاغل به‌عنوان مانکن مد و مدل و 2 زن شاغل به‌عنوان کارآگاه خصوصی از بازار خارج شده‌اند و این دو عنوان شغلی کلاً برای زنان منقرض شده است.

مشاغل دارای آهنگ رشد کند
در کنار مشاغلی که آمارها از روند کاهشی تعداد شاغلان آنها حکایت دارند، مشاغلی نیز هستند که براساس آمارها با روند بسیار آهسته رشد شاغلان مواجه شده‌اند و با تداوم وضع موجود در سال‌های آینده با ریزش تعداد شاغلان مواجه خواهند شد. در این حوزه مشاغلی مانند دستفروشی، خدمتکاران خانگی، سفالگری و آجرپزی، کارکنان عرشه کشتی و کمک‌مربیان آموزش ابتدایی دیده می‌شود. در این میان مردها در شغل‌های نساجی و خیاطی، کشاورزی و ماهیگیری و دستفروشی با آهنگ آهسته رشد تعداد شاغلان مواجه شده‌اند اما در مورد زنان، مشاغل در سطح تخصصی با کند شدن آهنگ رشد مواجه شده که می‌تواند تبعاتی به‌دنبال داشته باشد. براساس آمارها تعداد شاغلان زن در عناوین شغلی «متخصصان آموزش دوره ابتدایی و پیش‌دبستانی»، «متخصصان آموزش در مدارس استثنایی»،«کمک‌مربیان آموزش پیش‌دبستانی» و «متصدیان ماشین‌های معدن و عمل‌آوری کانی‌ها» با آهنگ رشد کند مواجه شده است. نکته جالب در آمارها این است که تعداد شاغلان زن در عنوان شغلی «طالع‌بینی و پیشگویی» هم دارای آهنگ رشد آهسته بوده و در سال‌های آینده می‌تواند یکی از شغل‌های منقرض شده به‌حساب آید.