اراده ملی برای بازپس‌گیری قلمرو عمومی

پیروز حناچی/ ‌شهردارتهران
از ابتدای دوره مدیریتی جدید شهرداری تهران، مکررا بر این نکته تأکید شد که تثبیت تهران به مثابه «شهری برای همه»، نیازمند اراده‌ای عمومی است. شهرداری تهران، بخش کوچکی از توان و اختیارات لازم برای تبدیل تهران به «شهری برای همه» را داراست و بدون همکاری سایر قوای کشوری و لشکری، قادر به تبدیل تهران به شهری برای همه نخواهد بود.

از سویی یکی از مهم‌ترین محورهای تحقق تهران به مثابه «شهری برای همه»، بازپس‌گیری و توسعه قلمروی عمومی شهر است. متأسفانه در دوران پس از جنگ ریل‌گذاری شهر در مسیری قرار گرفت که تملک زمین و ساخت‌وساز در شهر تهران به عرصه‌ای بسیار سودآور بدل شد. با وابسته‌شدن درآمدهای شهر به عوارض ساخت‌و‌ساز(و آن هم بدون رعایت برنامه)، عملا مدیریت شهری و صاحبان سرمایه و زمین در برخورداری از منافع حاصل از ساخت‌و‌ساز با هم شریک شدند و حق شهروندان در بهره‌مندی از فضاهای عمومی را به حاشیه رانده و به نابرابری در شهر دامن زدند. در این سال‌ها زمین‌های بسیاری در مناطق مختلف شهر تهران، ساخته و فروخته شدند، به‌گونه‌ای که امروزه تهران حداکثر توسعه فضایی خود را از شرق و غرب و شمال و جنوب پیدا کرده و بیش از این امکان توسعه چندانی ندارد. شهروندان تا حد زیادی از حق دسترسی به فضاهای عمومی محروم شده‌اند. به همین دلیل هم‌اکنون «پهنه‌های گسترده» موجود در شهر مانند پادگان‌ها، زمین‌های تحت تملک برخی نهادها، برخی کارخانه‌های قدیمی و نظایر آن، ارزش اقتصادی دوچندانی پیدا کرده و مسئله بازپس‌گیری قلمرو عمومی برای شهروندان را با دشواری بیشتری روبه‌رو ساخته است.

استراتژی شهرداری تهران در این شرایط بسیج «اراده عمومی»، برای جلوگیری از بسط رویکرد اقتصادی به «پهنه‌های گسترده» و تثبیت ضرورت بازپس‌گیری «پهنه‌های گسترده» برای استفاده عموم شهروندان بوده است.

به جرأت می‌توان گفت مهم‌ترین متحد شهرداری تهران در زمینه اتخاذ و تثبیت این رویکرد و تخصیص اراضی برای استفاده عموم شهروندان، در چند دهه گذشته مقام معظم رهبری بوده است، به‌طوری که در سال‌های گذشته با دستورات مستقیم ایشان، اراضی مهمی از تملک دستگاه‌های مختلف خارج شده و به استفاده عموم مردم اختصاص یافته است؛ همچنان‌که مخالفت‌های صریح ایشان با پدیده‌هایی مانند کوه‌خواری و دره‌خواری در تهران، نقش بسیار مهمی در کاهش روند ساخت‌وساز در کوه‌ها و دره‌های اطراف شهر داشته است. فرهنگسازی جدی ایشان در این زمینه، باعث شده تا دستگاه‌های مختلف و در راس آنها امرای عزیز نیروهای نظامی، همکاری بسیار مطلوبی با شهرداری تهران در راستای دفاع از حقوق شهروندان در دسترسی به فضاهای عمومی داشته باشند. ازجمله نتایج مثبت این رویکرد و همکاری قوای نظامی و سایر دستگاه‌های کشور می‌توان به ساخت بوستان ولایت (پادگان قلعه‌مرغی سابق) و پارک جنگلی یاس فاطمی (اراضی متعلق به ارتش و وزارت اطلاعات) اشاره کرد که همگی با صرف‌نظر‌کردن دستگاه‌های کشور از سودآوری اقتصادی، به فضاهای عمومی در اختیار شهروندان تبدیل‌ شده‌اند.

خوشبختانه در این زمینه شهرداری تهران، از حمایت‌های جدی دولت و شخص رئیس‌جمهور نیز بهره‌مند بوده و واگذاری کارخانه سیمان ری به شهرداری تهران، جهت تبدیل‌شدن به «موزه صنعت» و توافق برای نگهداری پارک‌های جنگلی داخل حریم گام‌های دیگری بوده که در راستای همین «اراده ملی» برای توسعه فضاهای عمومی شهر، برداشته شده است.

شهرداری تهران در دوره جدید مفتخر است که پیرو تأکیدات مقام معظم رهبری برای توسعه قلمرو عمومی شهر، 45هکتار اراضی موجود در شمال مصلای بزرگ تهران را که به مصلای تهران تعلق داشته، در منطقه 3حدفاصل بزرگراه همت و رسالت، طی یک توافقنامه همکاری جهت توسعه فضای سبز و ایجاد سایت «چهارباغ» تهران اختصاص خواهد داد. فاز اول این پروژه حداکثر در مردادماه سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.

همچنین مذاکرات مربوط به اختصاص بخش بزرگی از اراضی متعلق به ارتش جمهوری اسلامی به شهروندان تهرانی نیز در حال انجام است و به‌زودی با موافقت و حمایت امرای عزیز ارتش، بوستانی به وسعت پارک ملت در مناطق شمالی تهران، به‌عنوان هدیه ارتش و نیروهای مسلح به شهروندان تهرانی، ایجاد خواهد شد. امروز، می‌توان گفت الگوی پایه‌گذاری شده توسط مقامات عالی نظام در تعیین نسبت میان دستگاه‌های مختلف با شهر تهران، در زمینه قلمرو عمومی الگویی موفق و تثبیت‌شده است که با همکاری همه‌جانبه دولت نیز همراه شده و می‌بایست همین «اراده ملی» در تداوم فرایند بازپس‌گیری قلمروعمومی برای شهروندان، نصب‌العین همگان قرار گیرد. جایگاه شهرداری تهران در این مسیر، عهده‌داری، آماده‌سازی و حفظ و نگه‌داشت این اراضی برای استفاده عموم شهروندان است.

امیدواریم بتوانیم با حفظ و توسعه این «اراده ملی»، با حمایت شهروندان و نخبگان اجتماعی، فرهنگی را در شهر تهران نهادینه کنیم که توسعه دسترسی شهروندان به فضاهای عمومی را بر هر اولویت دیگر و در راس آن کسب یک‌طرفه منفعت اقتصادی، ترجیح دهد و مطالبه تبدیل «پهنه‌های گسترده» به «قلمروعمومی » برای استفاده شهروندان به مطالبه‌ای عمومی بدل شود. فقط در نتیجه حاکم‌شدن چنین فرهنگی است که می‌توانیم امیدوار باشیم دسترسی شهروندان به فضاهای عمومی را به نحو چشمگیری توسعه دهیم و به ایده تهران «شهری برای همه»، در واقعیت تحقق بخشیم.