مروری بر کتاب «تئاتر و سینما در قزوین»

کتاب «تئاتر و سینما در قزوین» نوشته مهدی نورمحمدی اثری در باب پیشینه فیلم و نمایش و اولین نمایش‌های اجراشده در قزوین است. 

به گزارش ایرنا، کتاب «تئاتر و سینما در قزوین» اثر خوبی برای مشتاقان تاریخ قزوین و علاقه‌مندان به سینما و تئاتر استان است. در این کتاب آمده است که برای اولین بار چه زمانی در قزوین نمایش اجرا شده است و نخستین هنرمندان سینما و تئاتر این استان چه کسانی بوده‌اند. 

کارشناس اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین در خصوص این کتاب گفت: «تئاتر و سینما در قزوین» به همت انتشارات سایه‌گستر قزوین منتشر شده است. موضوع این کتاب شرح تاریخ نمایش، تئاتر و سینما در قزوین از دوره صفوی تا ابتدای پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی است. 

ندا طاهرخانی بیان کرد: در ابتدای این کتاب پیش از پرداختن به تاریخچه سینما و نمایش به نمایش در عصر صفوی پرداخته شده و نخستین بازی‌هایی که در قالب نمایش اجرا می‌شدند مورد توجه قرار گرفته است. وی ادامه داد: نمایش‌های اهل‌ بازی، اهل زور، اهل سخن، گرگ‌بازی، معلق‌بازی، چوگان‌بازی، قوچ‌بازی ـ پرنده‌بازی، قپق‌اندازی، نمایش‌ها و بازی‌های میدانی و آتش‌بازی از جمله این بازی‌ها در عصر صفویه بوده‌اند. 

در بخشی از این کتاب نوشته شده است پایه‌گذار نمایش در قزوین به معنای امروزی آن انجمن پرورش بود. تا قبل از تشکیل انجمن پرورش، تلقی مردم قزوین از تئاتر نمایش‌هایی سنتی همچون سیاه‌بازی، تقلید، مضحکه و روحوضی بود، اما انجمن پرورش برای اولین بار مردم را با تئاتر به مفهوم نوین و آنچه امروز در غرب مرسوم است آشنا کرد. 

انجمن پرورش نمایش‌های خود را در سالن باغ لاله‌زار (محل فعلی شهرداری قزوین) روی صحنه می‌برد. اولین نمایشی که انجمن اجرا کرد نمایش «شرف قول» اثر مولیر بود که مدتی قبل از آن انجمن فرهنگ در رشت آن را اجرا کرده بود. 

انجمن، در اجرای این نمایش، از همکاری هیات ارامنه بهره جست، اما از آنجا که مردم تا آن زمان با درام آشنایی نداشتند این نمایش توفیقی نیافت و آن‌گونه که انتظار می‌رفت استقبال گرمی از آن نشد. این مساله گردانندگان انجمن را برای ادامه اجراهایی از این دست دچار تردید کرد. 

پس از مدتی انجمن نمایش نادرشاه افشار اثر نریمان نریمانف را روی صحنه برد که با استقبال بی‌نظیر مردم مواجه شد. در موفقیت این نمایش، بازی قوی و ماندگار سیدیوسف خاکپور که اجرای نقش نادرشاه را برعهده داشت، بی‌تاثیر نبود. 

از آنجا که آرشیو منظمی از مطبوعات آن دوران در دست نیست، نمی‌توان آمار دقیقی از اجراهای انجمن پرورش ارائه داد. همین قدر می‌دانیم که انجمن در طول دوران فعالیت‌ خود چند نمایش را اجرا کرد که از آن میان نمایش‌های «شاه عباس» و «شجاع‌الدوله» نوشته گروه ادبی انجمن بود. 

انجمن پرورش پس از به سلطنت رسیدن رضا شاه، همواره مورد سوءظن نظمیه بود تا این‌که سرانجام پس از 4 سال فعالیت موثر، نظمیه آن را منحل اعلام کرد و بعضی از اعضای برجسته آن تحت تعقیب قرار گرفتند و یا به زندان افتادند. این کتاب در بخش‌هایی نیز به نمایش اعلانیه‌های مربوط به اجرای نمایش‌ها در قزوین طی دوران معاصر پرداخته است. 

معرفی گروه‌های نمایش و هنرمندان تئاتر از جمله محمدعلی ساربان‌ها، احمد میرفخرایی و فیروز ناپلئونی دیگر بخش‌های این کتاب است که می‌توان به آن اشاره کرد. در این کتاب همچنین به نخستین نمایش فیلم صامت در فضای باز هم پرداخته شده که نوشته است سابقه نمایش فیلم در قزوین به سال 1307 خورشیدی بازمی‌گردد. 

این کتاب آن‌گونه که پیداست نخستین پژوهش مستقل و گسترده درباره تاریخ تئاتر و سینما در قزوین است. یکی از ویژگی‌های مهم آن بهره‌مندی از مطبوعات کمیاب و قدیمی همچون رعد، نصیحت و بازپرس و استفاده از اسناد و عکس‌های منتشرنشده است. 

در بخشی از کتاب آمده است: در شب یکشنبه 8 اردیبهشت سال 1307 به امر دکتر ابوالقاسم شیخ، نماینده رئیس بلدیه تهران در بلدیه قزوین، چند پرده فیلم صامت در سبزه‌میدان، مقابل عمارت کلاه‌فرنگی به نمایش درآمد و جمعیت چند هزار نفره‌ای را که تا آن روز هیچ‌گونه فیلمی مشاهده نکرده بودند به شگفتی واداشت. 

درباره فیلم به نمایش درآمده و نام و موضوع آن اطلاعی در دست نیست. این نخستین فیلمی بود که در قزوین به نمایش درآمد و مردم را با پدیده سینما آشنا کرد.