آنها زنده‌اند

مرتضی کاردر|خبرنگار:

موزه هنرهای معاصر این روزها میزبان مجموعه آثار علی‌اکبر صادقی است. یکی از هنرمندان پیشکسوت معاصر که 50سال است در هنر معاصر ایران حضور دارد و در حوزه‌های مختلف تأثیرگذار بوده است. در این نمایشگاه مجموعه‌ای از آثار علی‌اکبر صادقی در دوره‌های مختلف از نقاشی روی شیشه و تصویرگری کتاب تا تابلوهای نقاشی در طول سال‌های گوناگون و پیکره‌ها، چیدمان‌ها، انیمیشن‌ها و... در گالری‌های مختلف موزه به نمایش گذاشته شده است. آنچه می‌خوانید گزارشی است از پرسه در نمایشگاه مروری بر آثار و زندگی علی‌اکبر صادقی. صادقی نقاشی را با نقاشی روی شیشه و نقاشی دیواری شروع کرد اما در تصویرسازی برای کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود که کارهایش جلوه کرد؛ کتاب‌هایی مثل پهلوان پهلوانان، عبدالرزاق پهلوان، فرزند زمان خویش باش، سفرهای سندباد بحری، آتش باش تا بفروزی و... ؛ کتاب‌هایی که هم از نظر کیفیت نقاشی‌ها و هم از جهت کیفیت کتاب‌سازی یک اتفاق در کتاب کودک محسوب می‌شوند. نمایشگاه با نمونه‌ها و طرح‌های اولیه نقاشی دیواری‌های صادقی و کتاب‌ها آغاز می‌شود و پس از آن نمونه‌هایی از کارهای نقاشی روی شیشه به نمایش گذاشته شده است؛  آثار دوره اول  صادقی در سال‌های دهه‌های 40 و 50؛ دوره‌ای که آغاز تمایز صادقی در میان معاصران است. نقاشی علی‌اکبر صادقی در حقیقت روایت مدرنی است از نگارگری ایرانی و نقاشی موسوم به قهوه‌خانه‌ای. آنچه صادقی را از دیگر نقاشان معاصر متمایز می‌کند همین کارهاست. شخصیت‌های نقاشی‌های او در حقیقت شخصیت‌های قصه‌های اساطیری ایرانی است، سربازان ملکه‌ها، دیوها و پری‌ها، جنگاورانی که با هم به جنگ مشغولند، عروسی‌ها و همه آنچه می‌شود در قصه‌ها و افسانه‌ها و اسطوره‌های ایرانی پیدا کرد. صادقی توانسته است در طول سال‌های مختلف آنها را بر بوم‌های بزرگ اجرا کند. محصول تلاش‌های صادقی آثاری شکوهمند است که می‌توان سنت نقاشی ایرانی را با همه جزئیات در آنها تماشا کرد. در گالری‌های مختلف می‌توان سیر تحول و تطور شخصیت‌های نقاشی‌های صادقی را در طول سال‌های گوناگون مرور کرد. شخصیت‌های نقاشی‌های صادقی در طول سال‌های مختلف شکل‌های متفاوتی پیدا کرده‌اند. در مجموعه آثار «استتار» همگی استتار شده‌اند و خود را به شکلی پوشانده‌اند، در مجموعه کارهای «میخ‌ها» صورت شخصیت‌ها با میخ پوشانده شده است و در حقیقت صورت‌ها با میخ‌ خلق شده‌اند. مجموعه کارهای «گمشده در شهرت» بازی او با نقاشان بزرگ معاصر و قرار دادن آنها در موقعیت‌های نقاشی ایرانی است.

پیکره‌ها و چیدمان‌ها 

شطرنج یکی از موضوعات مورد علاقه صادقی برای خلق اثر هنری بوده است؛ ایده‌ای که باز هم در نقاشی ایرانی ریشه دارد. نام یکی از انیمیشن‌های صادقی رخ است و یک پیکره بزرگ شطرنج در موزه به نمایش گذاشته شده است؛ پیکره‌ای که ساختن هر کدام از مهره‌های آن زمان بسیار برده است. یکی دیگر از کارهای متفاوت صادقی در این نمایشگاه دو چیدمان است، گلدان‌ها و کفش‌ها، 35 گلدان و 31 کفش که روی ستون‌هایی فلزی کنار هم چیده شده‌اند و هر کدام به تنهایی یک اثر هنری محسوب می‌شوند. علاوه بر این یک صندلی که با میخ‌ها و پرنده‌ها آراسته است نیز از دیگر آثار مفهومی صادقی در این نمایشگاه است.

هفت شهر

یکی دیگر از وجوه تمایز علی‌اکبر صادقی انیمیشن است. صادقی را باید بنیانگذار انیمیشن ایرانی دانست. او در سال‌های دهه50 در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انیمیشن ساخت. انیمیشن‌هایی مثل هفت‌شهر و گلباران، من آنم، رخ و زال و سیمرغ نمونه‌های آغازین انیمیشن ایرانی محسوب می‌شوند. اگرچه با توجه به پیشرفت شاید تکنیک‌هایشان قدیمی به‌نظر برسد اما سادگی آنها و قدرت نقاشی‌های صادقی آنقدر بوده است که هنوز هم می‌تواند مخاطبان را جذب کند. انیمیشن‌های او در سال‌های اخیر ترمیم و تصحیح رنگ شده‌اند و درمکان‌هایی که برای نمایش فیلم تعیین شده نشان داده می‌شوند.

کتیبه‌های سرخ

درست زمانی که تماشای آثار صادقی در گالری‌ها را تمام می‌کنید، در سربالایی خروج از موزه، بالای حوض روغن با آثاری متفاوت از صادقی مواجه می‌شوید؛ شعرها و نوشته‌هایی که علی‌اکبر صادقی آنها را روی پرچم‌هایی سرخ نوشته است. یکی از آخرین دوره فعالیت‌های صادقی این پرچم‌ها و کتیبه‌هاست.

عکس‌ها

عکس‌هایی از دوره‌های مختلف زندگی صادقی به نمایش گذاشته شده است. عکس‌هایی از سال‌های فعالیت او در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوره فعالیتش در گالری سبز و پوسترهایی که برای نمایشگاه هنرمندان مختلف کشیده است. بخش‌هایی خاطره‌انگیز که روایتگر گوشه‌هایی از تاریخ هنرهای تجسمی ایران است و عکس سال‌های جوانی هنرمندان بسیاری در میان عکس‌ها به چشم می‌خورد. علاوه بر اینها، در کنار عکس‌ها تخت علی‌اکبر صادقی نیز به نمایشگاه آورده شده است تا در معرض دید عموم قرار بگیرد؛ تختی که با نقش‌های او به یک اثر هنری تبدیل شده است.

عشق و جنگ

عشق و جنگ نام یکی دیگر از مجموعه آثار علی‌اکبر صادقی است که در یکی از تالارها به نمایش گذاشته شده است. مجموعه نقاشی‌هایی که از سال1349 آغاز شده‌اند و تا سال1390 ادامه داشته‌اند. برد، برد، پیروزی، تسلیم، محصول، قربانی، عباس و بانو نام 7 اثر این مجموعه است. آثاری که باید آنها را کمال نقاشی‌های علی‌اکبر صادقی دانست. نمونه‌هایی درخشان از تلفیق نگارگری و نقاشی قهوه‌خانه‌ای.

افسانه و ریاضی

افسانه و ریاضی و روزمرگی دوره‌های دیگری از کارهای علی‌اکبر صادقی است. روزمرگی نقاشی‌های دوره پس از افسردگی اوست و افسانه و ریاضی مجموعه کارهای سورئالیستی علی‌اکبر صادقی از گذشته تا به امروز. کارهایی که در مقایسه با نقاشی‌های دیگر او قدری معمولی به‌شمار می‌روند و نمونه‌های آن را در میان نقاشان معاصر نیز می‌توان پیدا کرد.

   راه رفتن مرد لنگ

علی‌اکبر صادقی از شکل‌گیری انیمیشن ایرانی، خاطره جالبی تعریف می‌کند. فیروز شیروانلو از او برای ساختن انیمیشن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دعوت کرد، درحالی‌که نه صادقی تجربه‌هایی در ساختن انیمیشن داشت و نه پیش از آن نمونه‌ای از انیمیشن در ایران تولید شده بود. کتاب‌های خارجی الگو قرار گرفت و نمونه‌های نخستین انیمیشن ایرانی براساس نقاشی‌های صادقی و کتاب‌های آموزشی والت‌دیزنی ساخته شد. صادقی می‌گوید: پس از نمایش دیدیم که پای یکی از شخصیت‌ها می‌لنگد و تعجب کردیم چون ما چنین قصدی نداشتیم. به کتاب اصلی مراجعه کردیم و دیدیم که زیر تصویری که مبنای ما برای نمایش راه رفتن بوده است نوشته شده: راه رفتن مرد لنگ. تازه متوجه شدیم که اشتباه کارمان کجا بوده است.