فوت و فن‌های راه‌اندازی یک تراریوم خانگی
باغ شیشه‌ای در آپارتمان شما
نیلوفر ذوالفقاری
حالا دیگر خبری از خانه‌های حیاط‌دار با باغچه‌های سرسبز و پرگل که این موقع از سال با آبپاشی آنها کمی از داغ گرمای عصرها کم می‌کردیم نیست. اما اگر خانه‌ها آپارتمانی شده و باغچه‌های حیاط به خاطرات پیوسته، دلیل نمی‌شود ما علاقه‌مان را به طبیعت، سرسبزی و گل و گیاه از یاد ببریم یا کنار بگذاریم. در کنار نگهداری از گل و گیاهان آپارتمانی، راه انداختن یک تراریوم خانگی راه‌حل خلاقانه‌ای است که به ما کمک می‌کند حس و حال وجود گیاهان را به فضای خانه‌مان برگردانیم. تراریوم‌ها همان باغ‌های شیشه‌ای کوچکی هستند که درست کردن آنها برخلاف تصور چندان سخت نیست، فقط کافی است نکات ضروری را در نظر بگیریم و مرحله به مرحله جلو برویم تا صاحب یک تراریوم خانگی شویم. مینا ابارشی، کارشناس گل و گیاه در مکتب‌خانه این هفته به ما می‌گوید مراحل ساخت تراریوم را چطور انجام دهیم.
چرا تراریوم؟
جز زیبایی و جذابیت، تراریوم‌ها ویژگی‌هایی دارند که آنها را به گزینه‌ای مناسب برای نگهداری در فضای خانه تبدیل می‌کند. نور مستقیم خورشید برای آنها مورد نیاز نیست و طبیعت می‌تواند در هر فصلی در این خانه‌های شیشه‌ای محفوظ باشد. به این ترتیب حتی در آپارتمان‌هایی که چندان نورگیر نیستند یا پنجره‌های بزرگ ندارند، باز هم می‌توان صاحب یک تراریوم بود. امکانات تهیه تراریوم آسان است و می‌توان گفت هزینه قابل‌توجهی روی دست‌تان نمی‌گذارد. هرچند که همه‌چیز به سلیقه خودتان بستگی دارد. می‌توان با توجه به گیاهان کاشته شده در تراریوم، آن را در هر نقطه‌ای از خانه قرار داد. به جز این، باغ‌های شیشه‌ای راه‌حل مناسبی برای بهبود وضعیت گیاهان پژمرده است. گیاه در تراریوم در هر جایی و با هر شرایطی رشد طبیعی خود را خواهد داشت بنابراین شرایط آب وهوایی منطقه در رشد گیاهان تراریوم هیچ تأثیری ندارد و ضمن اینکه رطوبت در یک چرخه حفظ می‌شود می‌توان گیاهان تابستانی را در همه فصل‌های سال حتی در زمستان هم در خانه نگهداری کرد.
اولین باغ شیشه‌ای دنیا
شاید برای‌تان جالب باشد بدانید نخستین بار چه‌کسی تصمیم گرفت یک باغ شیشه‌ای بسازد. ممکن است فکر کنید از همان ابتدا زیبایی و چشم‌نوازی تراریوم دلیل ساخت آن بوده اما اینطور که معلوم است نخستین تراریوم‌ها با هدف دیگری ساخته شده‌اند. تاریخچه تراریوم به دوران سلطنت ملکه ویکتوریا برمی‌گردد. وقتی جست‌وجوگران، گیاهان عجیب و غریب را از سفرهای مختلف به سرزمین‌هایشان می‌بردند، آب و هوا برای رشد این گیاهان خارج از گلخانه نامناسب بود. به همین دلیل بسیاری از گونه‌های گیاهی در زمان سفر از بین می‌رفتند. این افراد به فکر راهی افتادند که بتوانند گیاهان مختلف را مدت طولانی‌تر سالم و زنده نگه‌دارند. بنابراین جعبه‌های مخصوصی برای کاشت گیاهان نادر و کمیاب از شیشه ساخته شد. اما اگر دنبال نامی برای سازنده نخستین تراریوم بگردیم، طبق تحقیقاتی که انجام شده دکتر ناتانیل، دانشمند گیاه‌شناسی و عضو انجمن سلطنتی انگلیس در سال 1982نخستین تراریوم را ساخت. او برای اینکه دگردیسی نوعی از پروانه‌ها را از نزدیک ببیند فضایی زیستی در یک محفظه شیشه‌ای ایجاد کرد و در آن گیاهان کوچکی را پرورش داد.
اولین قدم‌ها برای تراریوم
وقتی تصمیم به ساختن تراریوم گرفتید باید سراغ تهیه وسایل ضروری بروید. قبل از هرچیز برای ساختن تراریوم باید به این فکر کنید که چه ابعادی از این باغ شیشه‌ای را می‌پسندید یا فضای لازم برای نگهداری از آن را در اختیار دارید. فضای اصلی تراریوم شبیه به یک آکواریوم کوچک است البته نیازی به این نیست که محفظه شیشه‌ای شما مثل آکواریوم یک مکعب‌مستطیل باشد. از هر ظرف شیشه‌ای شفافی که بتوان به راحتی در آن را باز و بسته کرد می‌توان به‌عنوان محفظه اصلی تراریوم استفاده کرد.اما اندازه ظرف باید طوری انتخاب شود که بزرگی آن برای جا دادن چند یا لااقل 2گیاه کافی باشد. قیف، بیلچه و یک میله یا چوب بلند لازم دارید که بتواند خاک ته محفظه را لمس و سوراخی در آن ایجاد کند تا بتوان در خاک گیاه کاشت. انبرک یا چنگک برای نگه‌داشتن گیاه موقع کاشت هم لازم است البته باید در هر دو سر آن ابر پارچه‌ای یا چیزی شبیه به آن داشته باشد تا به گیاه آسیب نرساند. کوبه خاک برای اینکه وقتی گیاه را کاشتیم خاک اطراف آن را بکوبیم تا مرحله کاشت گیاه کامل شود. یک لایه جداکننده هم مورد نیاز است که این لایه می‌تواند خزه، جوراب زنانه، پشم شیشه یا صفحه پلاستیکی مشبک باشد.
خاک مناسب برای تراریوم
یکی از مهم‌ترین اجزای تراریوم، خاکی است که برای کاشت گیاهان مناسب باشد. چون شرایط نگهداری و آبیاری گیاهان در تراریوم با گلدان و فضای باز متفاوت است، خاک باید برای ورود ریشه‌ها آماده‌سازی شود. به همین دلیل هم در تراریوم از زهکش استفاده می‌شود. زهکش شامل یک‌چهارم زغال و سه‌چهارم سنگریزه یا پوکه معدنی است. این لایه باید در ته ظرف قرار بگیرد. اندازه سنگریزه‌ها متناسب با اندازه ظرف در نظر گرفته می‌شود و باید به حدی باشد که آب اضافی در انتها بین آنها قرار بگیرد. برای یک ظرف متوسط سنگریزه نخودی مناسب است اما در آکواریوم‌ها می‌توان سنگریزه را کمی درشت‌تر انتخاب کرد. خرده زغال هم بوی نامطبوع مواد آلی و نیمه‌پوسیده را از بین می‌برد و رطوبت زیادی را در خود نگه‌می‌دارد.گیاهان وحشی که به محیط خشک نیاز دارند در بطری‌های دهنه‌گشاد بهتر رشد می‌کنند. اما به آبیاری متناوب احتیاج دارند تا رطوبت فضای آنها حفظ شود. تراریوم‌های باز خشک هستند و کمتر دچار بیماری و آفت می‌شوند. گیاهانی که به رطوبت احتیاج دارند در محفظه‌های سرپوشیده با بطری‌های گردن‌باریک بهتر نگهداری می‌شوند. مثل نخل مرداب، سینگونیوم، سرخس و سانسوریا.
گل و گیاه پشت ویترین
بعد از کاشت گیاهان می‌توان تراریوم را با استفاده از تخته سنگ، چوب شکسته، خزه و وسایل دیگر تزئین کرد. با این عمل دنیای کوچک زندگی گیاهی ترسیم می‌شود. بعد از این مرحله، ظرف را با درپوش یا سینی شیشه‌ای بپوشانید. در این مرحله ارتباط با محیط قطع شده و جنگل بارانی مینیاتوری ایجاد می‌شود. چون در تراریوم نمی‌خواهیم گیاه رشد سریع داشته باشد نیازی به باز کردن ریشه‌ها از هم نیست. هر گیاهی که شروع به پوسیدگی کرد را جا‌به‌جا کنید. پوسیدگی معمولا در اثر رطوبت زیاد به‌وجود می‌آید. اگر این اتفاق افتاد درپوش را حرکت دهید تا رطوبت خارج شود. بیشتر وقت‌ها بعد از چند هفته گیاهان در تراریوم استقرار پیدا کرده و خطر بیماری‌ها کاهش پیدا می‌کند. بعد از آن اگر آبیاری صحیح و به‌‌موقع انجام شود دیگر لازم نیست نگران از بین رفتن یا پژمردن گل و گیاه‌تان باشید. در کاشت گیاهان خود دقت کنید که با همدیگر همخوانی داشته باشند. گیاهانی مثل حسن‌یوسف، شمعدانی و گیاهان فصلی و باغچه‌ای را به هیچ عنوان نمی‌توان داخل تراریوم کاشت زیرا به رطوبت بالا و تهویه کم حساس هستند و اصلا نیازی به کاشت آنها نیست.
تراریوم و نیاز به آبیاری
باغ کوچک شیشه‌ای شما هرچند کمتر اما مثل هر فضای دیگری که در آن گل و گیاه وجود دارد نیاز به رسیدگی و آبیاری دارد. موقع آبیاری تراریوم باید حواستان باشد که آبیاری شدید باعث از بین رفتن گیاهان می‌شود. هیچ‌وقت آب را به‌طور مستقیم روی تراریوم نریزید. همچنین به این دلیل که محلی برای خارج شدن آب از تراریوم وجود ندارد، بهتر است آب را فقط به اندازه‌ای اضافه کنید که خاک مرطوب شود. هروقت دیدید کناره‌های ظرف خشک هستند وقت آن رسیده مقدار کمی آب اضافه کنید. اگر در اثر آبیاری زیاد فضای داخل ظرف مه‌آلود شود، باید در ظرف را برداریم تا آب اضافی تبخیر شود. در تراریوم‌های بسته فاصله آبیاری می‌تواند یک‌ماه یا بیشتر باشد. در بیشترین حالت تراریوم به آبیاری در هر دو هفته یک‌بار احتیاج دارد.
تأمین نور تراریوم
هرچند گیاهان کاشته شده در تراریوم مثل همه گیاهان به نور نیاز دارند اما تراریوم را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار ندهید زیرا باعث افزایش درجه حرارت داخل تراریوم می‌شود و در نتیجه گیاهان می‌سوزند. تراریوم را جایی قرار دهید که نور غیرمستقیم داشته باشد. پشت پنجره‌های شمالی بهترین مکان برای نگهداری تراریوم است. شیشه‌ای بودن محفظه باعث می‌شود خیالتان از رسیدن نور به همه فضای تراریوم راحت باشد. اگر تراریوم در محلی است که نور بسیار کمی دارد می‌توانید از نور مصنوعی استفاده کنید. یک لامپ 100وات یا لامپ فلورسنت را بالای تراریوم قرار دهید. نور مصنوعی از 16تا 18ساعت در روز موردنیاز است تا گیاهان شما چرخه طبیعی رشد را حفظ کنند.
یک نکته ضروری
با اینکه نگهداری تراریوم به نسبت بقیه گل‌های آپارتمانی ساده‌تر است اما اگر بعضی نکات ساده را رعایت نکنیم باغ شیشه‌ای ما به سرعت از دست می‌رود. اگر این اتفاق‌ها افتاد باید درپوش تراریوم را بردارید: عرق کردن گیاه، جمع شدن آب روی جداره دیواره داخلی، جمع شدن آب در ته ظرف و پای ریشه‌ها، ایجاد پوسیدگی در گیاه و پژمرده شدن گیاهان.
انتخاب گیاه مناسب برای تراریوم
بعد از تهیه محیط کشت و قرار دادن در ظرف، نوبت به انتخاب و کاشت گیاهان می‌رسد. برای تهیه تراریوم، گیاهانی باید انتخاب شوند که علاوه بر دارا بودن شاخ و برگ زیبا، رشد کندی داشته باشند و همچنین توانایی تحمل رطوبت زیاد هوا و خاک و نور کم را هم داشته باشند. در غیراین صورت در هوای خشک خانه این گیاهان از بین می‌روند. گیاهان گرمسیری و جنگلی در تراریوم بسته و دریچه‌دار و گیاهان آبدار و شاداب در ظرف‌های باز مورد استفاده قرار می‌گیرد. گیاهان باید فاقد حشره یا بیماری باشند. برگ‌های آسیب‌دیده و زرد یا هر برگی که نشان از آسیب حشره و بیماری دارد باید حذف شوند. گیاه را بعد از خروج از گلدان سریع در ظرف بکارید تا ریشه‌ها خشک نشوند. اگر ظرف تراریوم طوری است که تمام سطوح آن شفاف و دارای دید است، باید گیاهان بزرگ‌تر را نزدیک به مرکز آن قرار دهید. اما اگر فقط 2یا 3وجه آن دیده می‌شوند باید گیاهان بلندتر را در قسمت دیواره پشتی جا دهید.گیاهان نباید خیلی نزدیک هم کاشته شوند بلکه باید فضای کافی برای هرکدام از آنها درنظر گرفته شود.گیاه باید طوری قرار بگیرد که پایه گیاه هم‌سطح بالای خاک باشد. اجازه ندهید پایه آن بالاتر از سطح خاک قرار بگیرد.
مرحله اول ساخت
البته که می‌توانید انواع تراریوم‌ها را به‌صورت آماده بخرید اما راه انداختن تراریوم اصلا کار پیچیده و سختی نیست. کافی است کمی زمان بگذارید و با ذوق و سلیقه، خودتان سازنده تراریوم خانگی باشید. بعد از اینکه وسایل موردنیاز را تهیه کردید، در مرحله اول ظرف مورد نظر را انتخاب و آن را تمیز و خشک کنید. یک لایه سنگریزه با پوکه داخل ظرف بریزید و برای جذب بوهای ناخوشایندی که موقع آبیاری ایجاد می‌شود، لایه نازکی از زغال هم روی سنگریزه‌ها بریزید. برای قرار دادن لایه زهکش از خزه هم می‌توان استفاده کرد. در مرحله دوم به مقدار کافی خاک تمیز و استریلیزه شده که تقریبا یک‌پنجم یا یک‌چهارم ظرف را پر می‌کند به آن اضافه کنید. حواستان باشد که خاک باید نرم، دارای زهکش خوب و بدون کود باشد. مرحله بعدی کاشت گیاهان است.
آشنایی با استاد این هفته ما
مینا ابارشی کارشناس گل و گیاه شهرداری است. او تلاش می‌کند با برگزاری کلاس‌های آموزشی روش‌های کاشت و نگهداری انواع گیاهان آپارتمانی و گلخانه‌ای، به علاقه‌مندان نگهداری گیاهان کمک کند گیاهان مناسب را با توجه به فضای خانه خود انتخاب کنند. معرفی انواع گل‌ها و گیاهان خانگی، روش کاشت،آبیاری و رسیدگی به آنها از جمله مهم‌ترین موضوعاتی است که او در کلاس‌های آموزشی مطرح می‌کند.
این اشتباهات را انجام ندهید
نور زیاد
شیشه می‌تواند مثل یک ذره‌بین عمل کند و گیاهان شما را بسوزاند. گرما می‌تواند به سرعت تراریوم شما را احاطه کند و قبل از اینکه پی به این موضوع ببرید تراریوم شما به یک سونا تبدیل شود. بیشتر گیاهان نمی‌توانند این دما را تحمل کنند پس بهتر است تراریوم در معرض تابش مستقیم نور خورشید نباشد.
نور کم
بیشتر گیاهان به درصد نور مشخصی یا به نوع نور خاصی جهت تداوم بقا نیاز دارند.هیچ گیاهی نیست که بتواند در محیطی بدون نور زندگی کند.
نزدیک بودن به شوفاژ یا وسایل گرم‌کننده دیگر
گرمای ساطع شده از یک رادیاتور می‌تواند به سرعت گیاهان شما را نابود کند. تصور کنید چقدر سریع محیط درون ماشینی که در معرض نور مستقیم خورشید قراردارد و پنجره‌های آن بسته است گرم و غیرقابل تحمل می‌شود اگر شما تراریوم‌تان را نزدیک یک رادیاتور قرار دهید این اتفاقی است که می‌افتد و گیاهان به سرعت نابود می‌شوند.
گیاهان نامرتب
تراریوم خود را وارسی کنید و اگر متوجه پلاسیدگی یا آلودگی در گیاه شدید آن را سریع از تراریوم خارج کنید. گیاهان خود را کوچک نگه‌دارید و درصورت نیاز ریشه‌های آنان را هرس کنید.
خارج نکردن گیاهان در حال مرگ
اگر مشاهده کردید که وضعیت عمومی یک گیاه خوب نیست و علائمی همچون پوسیدگی یا پژمردگی در مورد آن رخ داده است سریع آن را از تراریوم خارج کنید چرا که آن گیاه می‌تواند گیاهان دیگر را هم مریض کند. در تراریوم به‌علت بسته بودن محیط و تبادل دائمی و پیوسته گیاهان سرایت بیماری خیلی سریع اتفاق می‌افتد پس گیاه بیمار را سریع خارج کنید. علاوه بر این یک گیاه بیمار که دیگر جلوه بصری زیبایی ندارد می‌تواند زیبایی تراریوم شما را تا حد بالایی تحت‌تأثیر قرار دهد.
باکس شیشه‌ای آلوده
درون و بیرون باکس شیشه‌ای را به خوبی تمیز کنید می‌توانید این‌کار را با یک پارچه یا دستمال نرم انجام دهید.هرگز این‌کار را با یک پارچه یا دستمال زبر انجام ندهید چرا که خط و خش ناشی از آن می‌تواند برای گیاهان مضر باشد.
آبدهی بیش از حد
غرق در آب کردن تراریوم کار راحت اما اشتباهی است. بهتر است از یک اسپری برای آب دادن به گیاهان استفاده کرد. اگر در جریان آب دادن به گیاهان متوجه شدید که زیاد آب داده‌اید می‌توانید آب اضافی را با حوله از روی شیشه پاک کنید یا کمی در تراریوم را باز بگذارید تا بخشی از آن آب بخار شود.این کار را در مورد تراریوم‌های بسته نیز باید انجام دهید. زمانی که مشاهده کردید آب از سقف تراریوم به درون آن می‌ریزید در آن را کمی باز کنید تا هم به تهویه هوا کمک کرده باشید هم اینکه کمی آب اضافه بخار شود.
انتخاب اشتباه گیاهان
اگرچه ما می‌توانیم بیشتر گونه‌های گیاهی را درون تراریوم بکاریم اما دانستن این موضوع که کدام گیاه‌ها از لحاظ شرایط زیست‌محیطی شبیه هم هستند بسیار مهم است مثلا نمی‌توان یک گیاه رطوبت دوست را با گیاهان هوای خشک کاشت.
در همینه زمینه :
