مسیر پرپیچ‌وخم جهانی شدن بازار زنجان

حمید نصرتی‌قانعی | خبرنگار ـ زنجان:

بازار زنجان سال 56 ثبت ملی شد. بازاری قدیمی و سرپوشیده با وسعتی حدود 60 هکتار که بعد از گنبد سلطانیه در انتظار ثبت جهانی است. بازاری که همچنان پابرجاست و پویایی اقتصادی‌اش را با فعالیت 2500 تا 3 هزار نفر از کسبه در زیر ‌طاقی‌های آجری حفظ کرده است. بازار زنجان در قالب باز‌ارهای بالا‌ و پایین و ‌بازار‌های معروفی مانند زرگرها، جگرپزها، کفاش‌ها، قیصریه، بزازها، حاج‌ حسن‌، ترابی‌، حاج‌ حیدر‌، انگورانی‌، صباغ‌ها، رستم‌خانی، حجت‌الاسلام، امامزاده، عبدالعلی‌ بیک، سراج‌ها و غیره در جهت غربی و شرقی گسترش یافته است. بازاری که ترکیب معماری آن در راسته‌ها، حجره‌ها، چهارسوق‌ها، مساجد، سراها، کاروانسراها و گرمابه‌ها جذابیت‌های بسیاری برای گردشگران داخلی و خارجی دارد، اکنون برای جهانی شدن نیازمند تعامل و همکاری مردم، کسبه و مسئولان است. 


ساماندهی بصری بازار

فرماندار شهرستان زنجان در این ‌باره به همشهری می‌گوید: بازار زنجان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران به مساحت 4 هزار ‌متر‌مربع سال‌ها قبل ثبت ملی شد. بازار زنجان با وجود قدمت طولانی، همچنان قدرت اقتصادی شهر زنجان را در اختیار دارد و بافت معماری سنتی آن حفظ شده است. رضا عسگری با اشاره به این‌که بازار زنجان برای ثبت جهانی به سازمان بین‌المللی یونسکو معرفی شده است، می‌افزاید: برای هموار شدن مسیر ثبت جهانی بازار، اقدام‌هایی نظیر بهسازی و نوسازی کف بازار را با همکاری دستگاه‌های خدمات‌رسان شهری آغاز کرده‌ایم.

برای اجرای این‌ کار، طرح مطالعاتی تهیه شد و بازاریان هم با دستگاه‌های مرتبط خدمات‌رسان همکاری مناسب دارند. وی با تأکید بر این‌که عواملی مانند سیما و منظر نامناسب فعلی جداره بازار ثبت جهانی این بافت را تهدید می‌کند، ادامه می‌دهد: برای کاهش این نابسامانی‌های بصری در جداره بازار دستگاه‌های خدمات‌رسان فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

اکنون برای کف‌سازی بازار هم کفپوش «پیور» توصیه شده است هرچند بازار به لحاظ زیر‌سازی نقاط ناشناخته زیاد دارد و در زمان اجرای طرح کفپوش باید مشکلات آن برطرف شود. افزون بر این، همه تاسیسات شهری بازار هم هنگام کف‌سازی به‌روز‌رسانی خواهد شد. این مقام مسئول تصریح می‌کند: ایمنی بازار هم موضوع دیگری است که آتش‌نشانی و سایر دستگاه‌ها برای آن طرحی تهیه کرده‌اند. طرح تهیه‌شده برای بهسازی بازار زنجان منطبق با بافت سنتی است و در زمان بهسازی بافت فعلی را تغییری نخواهیم داد فقط نابسامانی‌های بصری را حذف می‌کنیم. 


بهسازی شبکه آب و برق

فرماندار زنجان می‌گوید: اکنون در مسیر بهسازی بازار و هموار شدن ثبت جهانی آن 100 درصد شبکه آب‌ آشامیدنی بازار زنجان به طول 13 کیلو‌متر با هزینه‌ای حدود سه و نیم میلیارد ‌تومان بازسازی و همه شیر‌های آتش‌نشانی هم به‌روز شده است اما کافی نیست و حجره‌داران و بازاریان زنجان هم باید در بهسازی بازار زنجان با نصب آبفشان در مغازه‌ها مشارکت خود را افزایش دهند. 

عسگری می‌افزاید: برخی تاسیسات برقی از گذشته بدون استفاده باقی ‌مانده است که شرکت برق باید آنها را جمع‌آوری کند. ترمیم و نوسازی شبکه برق بازار نیز از اولویت‌های در دستور کار شرکت برق است. برای افزایش سرعت اجرای این خدمات شرکت‌های مرتبط شب‌ها کار‌ می‌کنند تا شلوغی بازار در روز مانع کار نباشد. همه تغییرات نیز با مجوز میراث فرهنگی اجرا می‌شود. 


همکاری بازاریان 

فرماندار زنجان اظهار می‌کند: طبق توافق با بازار‌یان قرار شد حجره‌داران بازار هم در این بازسازی با تامین هریک 150 هزار‌ تومان در کف‌سازی مشارکت کنند. از محل اعتبارات باز‌آفرینی شهری هم حدود 300 میلیون‌ تومان برای بهسازی محیط بازار قدیمی زنجان تامین اعتبار شد. بهسازی تاسیسات هم در باز‌ه زمانی حداقل 5 تا 10 سال اجرا خواهد شد. 

وی با یاد‌آوری این‌که میراث فرهنگی فضا‌هایی مانند مسجد سید و نجفی را بازسازی کرده است، ادامه می‌دهد: یکی از دغدغه‌ها در بازسازی فضای بازار برای ثبت جهانی شدن افزایش مشارکت بازاریان است. آنان باید بیش از این در بهسازی فضای بازار که در رونق دو‌چندان آن نقش موثری دارد مشارکت کنند. سال قبل یک راسته بازار زنجان با تخصیص اعتبار مرمت شد که آخرین گزارش وضع موجود نشان می‌دهد بازاریان با نصب وسایل یا فرو‌ کردن ابزار ‌تیز در بدنه بهسازی‌شده بازار به آن آسیب جدی وارد کرده‌اند به طوری که به همان شرایط قبل از بهسازی بازگشته است. 


جشنواره بازار

عضو هیات‌امنای بازار زنجان هم درباره میزان مشارکت بازاریان در بهسازی بازار قدیمی زنجان برای کمک به ثبت‌ جهانی شدن آن می‌گوید: بازار زنجان 1300 حجره دارد و با مراکز تجاری اطراف حدود 2300 واحد تجاری فعال می‌شود، اما شرایط اقتصادی طوری نیست که از بازاریان بخواهیم بیش از این مشارکت مالی داشته باشند چون بیشتر کسبه خرد هستند. 

سیدمحمد علویون می‌افزاید: بازار زنجان از بازار بالا و پایین تشکیل شده است که راسته‌بازار‌هایی مانند عبد‌العلی بیک، قیصریه، حجت‌الاسلام، امامزاده، انگورانی، تیمچه چهار‌دری، میوه‌فروشان، صباغ‌ها و غیره در آن وجود دارد. به دلیل قطع شدن یکپارچکی بازار با یک خیابان، بازار قدیمی و سرپوشیده زنجان با 2 بازار بالا و پایین شناخته می‌شود. 

وی در پاسخ به این سوال همشهری که بازاریان در هموار شدن مسیر ثبت جهانی بازار چه نقشی دارند بیان می‌کند: امسال دومین جشنواره بازار بزرگ زنجان را با شعار طولانی‌ترین بازار ایران با محور گردشگری برگزار خواهیم کرد. جوایز نفیسی نیز برای مشارکت‌کنندگان و مردم با همکاری بازاریان و یک بانک عامل در نظر گرفته‌ایم. این کار به معرفی هرچه بیشتر بازار معروف و قدیمی زنجان منجر خواهد شد. 


هماهنگی دستگاه‌های خدمت‌رسان

عضو هیات‌امنای بازار زنجان درباره آسیب دیدن محیط بهسازی‌شده یکی از راسته‌های بازار توسط بازاریان می‌گوید: در جلسه و نشست‌های مکرری که با اهالی بازار داریم اهمیت حفظ فضای بهسازی‌شده بازار را توضیح می‌دهیم و تبیین می‌کنیم. همچنین از میراث فرهنگی هم می‌خواهیم برای افزایش مشارکت بازاریان طرح‌های مصوب و تدوین‌شده را به ما ارائه دهند. 

علویون توضیح می‌دهد: کف بازار‌ زنجان حدود 35 سال است که دست‌نخورده باقی ‌مانده است. در طراحی فضای کف آن باید بهسازی برخی‌ مکان‌ها در حدی باشد که بازاریان بتوانند وسایل با وزن بالا را جابه‌جا کنند و آسیبی به کف‌سازی جدید وارد نشود. آبفا هم شبکه بازار را به‌روزرسانی کرده است. تقاضای بازاریان این است که کار‌های ستادی را شرکت‌های خدمت‌رسان هماهنگ کنند و با هم انجام دهند تا بهسازی محیط بازار زمانبر ‌نشود. اکنون کل کف بازار را حفاری کرده‌اند تا بهسازی کنند، اما سرعت اجرای آن مطلوب نیست. 

وی می‌افزاید: اگر اقتصاد بازار برای مسئولان شهر زنجان و گردشگری اهمیت دارد و مهم است، باید به صورت حاکمیتی هزینه‌های آن را تامین کنند. بازاریان فقط در حد توان می‌توانند مشارکت کنند در حالی که هزینه اجرای طرح بهسازی بازار زنجان با توجه به وسعتی که دارد زیاد است و بازاریان توان تامین مالی آن را ندارند. این موضوع روند بهسازی بازار را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد. 


طر‌ح‌های مطالعاتی زمانبر است

معاون میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان زنجان بیان می‌کند: بازار زنجان واجد شرایط ثبت جهانی است، اما در بخش بازار مشکلاتی در سیما و منظر وجود دارد که بازاریان باید با همکاری بیشتر این مشکل را حل کنند. همچنین باید در نگهداری فضای بهسازی بازار مشارکت کنند تا چالشی در پیش‌ روی ثبت جهانی بازار زنجان ایجاد نشود. 

مهرداد عسگریان در پاسخ به این سوال همشهری که میراث فرهنگی برای حفظ فضا‌های بهسازی‌شده بازار از آسیب‌‌ها چه برنامه‌ای دارد، می‌گوید: فضای بازار و حریم آن زیر نظر یگان حفاظت میراث فرهنگی است و این اداره کل در بازار یگان مستقر دارد، البته بازاریان هم باید برای حذف نابسامانی‌های بصری از جداره بازار مشارکت کنند که گام‌هایی هم مانند انتقال کولر‌های اسپیلت به بام ‌بازار برداشته‌اند. 

وی می‌افزاید: طر‌ح‌های مطالعاتی بازار زنجان باید در بازه ‌زمانی مشخص اجرا شود تا نقصی نداشته باشد پس نمی‌توان با این سرعت یک طرح را برای کل بازار ارائه داد که بازاریان چنین انتظاری دارند. یعنی هر بخش از بازار باید با توجه به خصوصیاتش طرح مختص به خود را داشته باشد.


از زنجان‌رود تا بازار زنجان

معاون میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری استان زنجان درباره روند ثبت جهانی شدن بازار زنجان با گریزی به سبقه تاریخی زنجان به همشهری می‌گوید: به استناد کشف آثار تاریخی در زنجان، پیشینه تاریخی تشکیل شهر زنجان به اوایل اسلام و دوره ساسانیان و صدای جاری زنجان‌رود باز‌می‌گردد که هر‌کجا آبی بود آبادانی هم اطراف آن شکل گرفته است. 

مهرداد عسگریان خاطرنشان می‌کند: شکل‌گیری شهر جدید زنجان هم به شکوفایی دوران صفوی مرتبط است که تاکنون این شهر را پابرجا نگه داشته است. پس بازار زنجان هم بازاری قدیمی است که شاخص‌های ثبت جهانی شدن را در خود نهفته دارد. بازاری که به دستور آقا‌محمد‌خان قاجار بنا شد و سپس در ‌دوره‌های دیگر بخش‌هایی به آن افزوده شد. پدر ‌معماری ایران، محمدکریم ‌پیرنیا، هم در کتاب خود به نام «مقدمه‌ای بر تاریخ معماری ایران» از این بازار به عنوان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران نام برده است. 

وی ادامه می‌دهد: بازار قدیمی زنجان در جهت جغرافیایی شرقی و غربی شکل گرفته است و حدود 2 کیلو‌متر طول دارد. بافت تاریخی زنجان با حدود 56 تا 60 هکتار وسعت، تحت حفاظت میراث فرهنگی زنجان قرار دارد. بازار زنجان سال 56 ثبت ملی شده است و سال 68 هم حریم آن مصوب شد. 

معاون میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری استان زنجان می‌افزاید: ثبت جهانی و حفظ بازار تاریخی و قدیمی زنجان 2 وجه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دارد که باید تامین شود. ساختار فضا و معماری بازار زنجان بخش سخت‌افزاری و کارکرد‌های مذهبی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بازار وجه نرم‌افزاری آن است. بازار زنجان روزگاری در مسیر راه ابریشم قرار داشته است (عراق به آذربایجان). بازار زنجان حما‌م‌ها، خانه‌ها، مساجد، کاروانسراها و بنا‌های تاریخی شناخته‌‌شده نظیر حمام حاج‌ ابراهیم، سعدی (فراش‌باشی)، شاطر‌علی، دخان، حاج قلی‌ بیک، سلطانی (سید) ولیعصر، میرزا‌نجفی پایین و بالا، آقا کاظم، چهل‌ستون، خنیایی، معینی، شیخ‌الاسلام و غیره دارد که از بنا‌های فاخر تاریخی به شمار می‌روند.