لشکر روبات‌های سلحشور
استاد فلسفه و هوش مصنوعی دانشگاه آیندهوون در گفتوگو با همشهری: هوش مصنوعی یک تغییر است نه تهدید
سمیرا مصطفی‌نژاد/روزنامه‌نگار
وینسنت.سی. مولر
استاد دانشگاه فناوری آیندهوون
دور باطل یا چرخه معیوب شرح حالی است که می‌توان درباره رویکرد نظامی دولت‌های قدرتمند جهان بیان کرد؛ وضعیتی که ریشه در ترس دارد؛ ترس از دشمنی واهی که شاید زمانی نامشخص در آینده‌ای دور یا نزدیک با استفاده از زرادخانه‌ای ناشناخته از پیشرفته‌ترین سلاح‌ها قصد تهاجم و تصاحب داشته‌باشد. نتیجه چنین ترسی به تلاش کشورها برای ایجاد زراد‌خانه‌های بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر برای جلوگیری از جنگ احتمالی در آینده منتهی می‌شود؛ رقابتی ترسناک و احتمالا مرگبار که موجودیتش با پوششی زرین و بشردوستانه به نام «تلاش برای حفظ صلح جهانی» توجیه می‌شود.
تلفیق نبردها با سرعت بالای توسعه فناوری و استفاده از هوشمندترین محصولات فناورانه در تولیدات نظامی، پای هوش‌مصنوعی و روبات‌های نظامی را به کارزار سیاست‌های دفاعی باز کرده‌است. نظریه‌پردازان زیادی معتقدند که جنگ‌های آینده محل مبارزه سربازهای روباتیک و سیستم‌های هوشمند خواهد‌بود. گزارش سال 2018 وزارت دفاع بریتانیا پیش‌بینی می‌کند که نبردهای آینده را ارتش‌هایی از روبات‌ها و انسان‌هایی که به واسطه ویرایش ژنتیکی و دارو قدرتی چند‌برابر دارند، انجام خواهند داد. براساس این گزارش، اگرچه هسته مرکزی فرایند تصمیم‌گیری در چنین نبردهایی همچنان ذهن بشر خواهد‌بود، اما سلاح‌های هوشمند و خودکار و روبات‌ها طبیعت نبردها را به واسطه کاهش فرصت‌ها، خطای انسانی، احساسات و همدردی متحول خواهند کرد.
درحال حاضر کشورهای بسیاری علاقه‌مندی خود را به بررسی فواید و مزایای سلاح‌های خودکار و هوشمند اعلام کرده‌اند و همین کشورها- آمریکا، روسیه، کره جنوبی و استرالیا- در مذاکرات سال 2018 سازمان ملل در ژنو مانع از آغاز گفت‌وگوها درباره منع استفاده از سلاح های خودکار یا روبات‌های قاتل در جنگ‌های آینده شده‌اند. سلاح‌های روباتیکی که امروزه در ارتش‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند تا حدودی شناخته شده‌اند پهپاد‌ها و بالگردهای بدون‌سرنشین خودکار، روبات‌های تجسسی و مین‌روب، انواع تانک‌های زره‌پوش بدون سرنشین و اسکلت‌های روباتیک برای ارتقای حرکت سربازان.
با این‌همه، قدرت‌های جهان درحال توسعه شکل‌هایی پیچیده‌تر از این سلاح‌های خودکار هستند که در فعالیت‌های مختلفی از جمله تجسس، جاسوسی، حمله هوایی و دریایی، خنثی‌سازی مین و حتی امداد و نجات مجروحان کارایی دارند. روبات‌های خودکار مسلح به شات‌گان، روبات‌های تجسسی با قابلیت شناسایی اسنایپر، ماشین‌های روباتیک چندکاره هوشمند با قابلیت حمل مسلسل خودکار، راکت‌های ضد‌زره و سلاح‌های غیرمرگبار و انواع زیردریایی‌ها و هواپیماهای رادارگریز بدون سرنشین از جمله تجهیزات جنگی هوشمندی هستند که کشورهای مختلف در تلاشند بهترین و کاربردی‌ترین نوع آنها را برای ارتش خود تولید کنند.
هوش‌مصنوعی به عنوان قدرتی مسلط بر تمامی این تجهیزات مهره اصلی این بازی به‌شمار می‌رود؛ فناوری‌ای که استفان هاوکینگ، فیزیک‌دان فقید بریتانیایی آن را ناگوارترین رویداد در تاریخ بشریت توصیف کرده‌است. سامانه‌های تسلیحاتی آینده که با پشتیبانی این فناوری، خودمختارتر خواهند‌شد، از نظر بسیاری از متخصصان این حوزه چالش‌ها و خطرات زیادی مانند ایجاد رقابت تسلیحاتی میان کشورها، هرج‌و‌مرج و بی‌قانونی در میدان‌های مبارزه و بی‌مسئولیتی در تصمیم‌گیری‌های حیاتی خلق خواهند‌کرد، از این روست که بسیاری از سیاستگذاران و دانشمندان در تلاشند از استفاده از چنین فناوری‌ای در کنار سلاح‌های روباتیک در میدان‌های جنگ جلوگیری کنند و تصمیم نهایی کشتن یا نکشتن را به‌عهده انسان بگذارند.
اما هوش‌مصنوعی و روبات‌های هوشمند لزوما قرار نیست به تیر خلاص تمدن بشری تبدیل شوند. محققانی مانند وینسنت.سی.مولر، استاد فلسفه و اخلاق در حوزه هوش‌مصنوعی در دانشگاه فناوری آیندهوون هلند، استادیار دانشگاه لیدز، عضو ارشد موسسه الن تورینگ و رئیس انجمن سیستم‌های شناختی که پژوهش‌هایش بر هوش‌مصنوعی و سیستم‌های روباتیک و رایانه‌ای آینده متمرکزند، نگاه چندان منفی و تاریکی نسبت به آینده این فناوری‌ها و نقش آنها در جنگ‌های آینده ندارد، زیرا معتقد است که اصلا جنگی میان کشورهای مالک این فناوری‌ها درنمی‌گیرد.
مولر در گفتوگو با روزنامه همشهری با تایید سریع‌تر‌بودن همیشگی روند توسعه فناوری‌های جدید نسبت به روند وضع مقررات و سیاست‌های جهانی برای استفاده از فناوری در موقعیت‌های خاص مانند جنگ گفت که معمولا هرچه خطر واقعی‌تر باشد دیدنش برای همه سخت‌تر می‌شود اما این موضوع در مورد فناوری هوش‌مصنوعی صدق نمی‌کند؛ زیرا بشر در این حوزه هشیارتر از همیشه عمل کرده‌است. مولر اعتقادی راسخ دارد که میان آمریکا، چین و روسیه، قدرت‌های اصلی جهان که رقابت تسلیحاتی و استفاده از هوش‌مصنوعی و روبات‌های جنگنده را مدت‌هاست آغاز کرده‌اند، جنگی درنخواهد گرفت. به گفته این پژوهشگر، روند توسعه فناوری‌های جنگی شاید تنها به تجهیز ارتش‌ها منجر شود و چند کشور آسیایی نیز به این رقابت خواهند‌پیوست. از نظر او این رقابت تسلیحاتی برنده‌ای نخواهد‌داشت؛ رقابت‌های تسلیحاتی معمولا بازنده دارند و تنها برندگان این رقابت تاجرانی خواهند بود که از ساخت ارتش‌ها بهره مالی می‌برند. حتی شاید گاهی اوقات رقابت‌های تسلیحاتی به ایجاد صلحی ناپایدار منجر شود؛ مشابه آنچه میان آمریکا و شوروی رخ داد: برای همه واضح بود که آغاز جنگ برای همه بد است!
اینکه کشورهای مدعی نسبت به توسعه فناوری‌های نظامی یکدیگر ناآگاهند- که امروزه به امری عادی تبدیل شده‌است زیرا تمام کشورهای جهان تولیدات نظامی را بخشی از اطلاعات محرمانه داخلی خود می‌دانند- نیز از نظر مولر لزوما به درگرفتن جنگ یا نا‌امنی هسته‌ای منتهی نخواهد‌شد اما می‌تواند سرعت تولید فناوری‌های مخرب یا مرگبار را افزایش دهد زیرا کشورها در رقابتی کور تلاش می‌کنند از رقیب خود که درحال ساخت سلاحی ناشناخته‌است سبقت بگیرند و روباتی مرگبارتر یا سلاحی کشنده‌تر تولید کنند. این شکل از رقابت، قدرت تفکر دوطرف را نسبت به الزام و چرایی تولید و ساخت فناوری‌های نظامی از بین خواهد برد زیرا تمرکز تنها بر برنده‌شدن است. وجود شفافیت شاید بتواند نوعی از آرامش را در میان مدعیان قدرت ایجاد کند و در نهایت مانعی بر آغاز یک نبرد بی‌دلیل شود. به اعتقاد این استاد دانشگاه، ایمنی هسته‌ای جهان، متکی بر نوع دسترسی به موادی مشخص است، از این رو هوش‌مصنوعی یا فناوری روباتیک برخلاف باورهای رایج، نمی‌تواند چندان تاثیری بر امنیت هسته‌ای داشته‌باشد. به طور کلی، فناوری‌های هوشمند از نظر او یک تغییر بزرگ است نه یک تهدید و زمانی که چند بازیگر دیوانه در سازوکار جهان از این تغییر بزرگ استفاده مرگبار و جنون‌آمیز کنند، به تهدید تبدیل خواهد‌شد. اما همیشه فرصت برای نجات باقی‌است: جهان به سیاست‌های صلح‌آمیز نیاز دارد نه حماقت‌های قلدرانه.
باوجود همه نگرانی‌هایی که در زمینه استفاده از هوش‌مصنوعی در نبردهای آینده وجود دارد، رهبر یکی از قدرت‌های بزرگ جهان موضع خوش‌بینانه خود را نسبت به این فناوری اعلام کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در اول سپتامبر سال 2017در سخنرانی خود در مدرسه یاروسلاو گفت: هرکه در حوزه هوش‌مصنوعی به قدرت برسد، رهبر جهان خواهد بود؛ ادعایی که از نظر مولر یک فانتزی قلدرمآبانه‌است: این دو موضوع هیچ ارتباطی به هم ندارند. تمامی قدرت‌های جهان در توسعه هوش‌مصنوعی فعالند و همزمان تعدادی از کشورهای کوچک‌تر نیز درحال توسعه نسخه‌هایی ضعیف‌تر از آن هستند. گمان نمی‌برم قرار باشد در زمینه هوش‌مصنوعی جهش بزرگ و انحصاری رخ دهد و ایده حکمرانی بر جهان درحدی که یک قدرت به دیگر قدرت‌ها اجازه اظهار وجود ندهد، یک فانتزی قلدرمآبانه است.
برابری قدرت فناوری هوش‌مصنوعی با قدرت پردازش مغز انسان از اهداف والایی است که متخصصان این حوزه به دنبال دستیابی به آن هستند، اما هنوز مشخص نیست تحقق این رویا چه زمانی ممکن خواهد بود زیرا به اعتقاد مولر، بشر هنوز نمی‌داند چطور باید به چنین مرحله‌ای از پیشرفت برسد، از این رو دست‌کم چندین دهه دیگر تا آن مرحله از پیشرفت باقی‌است. به گفته این استاد فلسفه، نباید فراموش کرد که قدرت مغز تنها یکی از شاخص‌هایی است که بشر را هوشمند می‌کند. دراصل اکنون می‌دانیم که هوش انسان، مدیون همکاری نزدیک میان قابلیت‌های مختلف بدن، مانند مغز، سیستم اعصاب، سیستم حرکتی و دیگر اجزاست. از این رو شبیه‌سازی صرف مغز در فنـــــاوری هوش‌مصنوعی کارایی چندانی نخواهد‌داشت و حتی شاید اصلا کار به جایی نبرد زیرا تنها یک شبیه‌سازی است. به یاد داشته باشید در شبیه‌سازی‌های آب و هوایی هیچ بادی نمی‌وزد.
وینسنت مولر می‌گوید برای جلوگیری از جنگ احتمالی در جهانی فرضی که تحت سلطه ماشین‌ها و هوش‌مصنوعی است، تنها یک راه وجود دارد؛ مردم باید قانع شوند که صلح همواره گزینه بهتری‌است. به آلمان و فرانسه نگاه کنید. این دو کشور برای قرن‌ها با یکدیگر دشمن بودند اما امروز هر سیاستمداری در این دو کشور از جنگ با دیگری صحبت کند، به سخره گرفته خواهد‌شد، تا این اندازه ایده جنگ برایشان مضحک است. این همان دیدگاهی است که کل جهان باید به آن برسد که دستیابی به آن نیازمند همکاری میان مردم و کنترل دمکراتیک جهان توسط رهبران داناست.
این استاد فلسفه با خوش‌بینی امیدوارکننده‌ای نسبت به آینده جهان، معتقد است که قرار نیست بشر تا مرز نابودی با بشر مبارزه کند: در گذشته اشتباهات بزرگ و هراسناکی رخ داده‌اند که احتمال ادامه‌یافتن آنها نیز وجود دارد. به یاد دارم پدربزرگ و مادربزرگم همواره از زشتی‌های جنگ جهانی دوم سخن می‌گفتند اما نسل جوان‌تر آن جنگ را بخشی از تاریخ باستانی می‌دانند زیرا بشر فراموشکار است. واقعیت این است که افراد مرفهی که نفرت و کینه در وجودشان نباشد، تن به جنگ نخواهند داد. از این رو برای جلوگیری از نابودی بشر تنها نیاز داریم
افراد مرفهی که نفرت و کینه در وجودشان نباشد، تن به جنگ نخواهند داد. از این رو برای جلوگیری از نابودی بشر تنها نیاز داریم از این موارد خودداری کنیم؛ فقر، تحقیر و نفرت
علاقه‌مندی به سلاح‌های خودکار
درحال حاضر کشورهای بسیاری علاقه‌مندی خود را به بررسی فواید و مزایای سلاح‌های خودکار و هوشمند اعلام کرده‌اند و همین کشورها- آمریکا، روسیه، کره جنوبی و استرالیا- در مذاکرات سال 2018 سازمان ملل در ژنو مانع از آغاز گفت‌وگوها درباره منع استفاده از سلاح های خودکار یا روبات‌های قاتل در جنگ‌های آینده شده‌اند
