صنایع دستی
چاقوی زنجان زیر تیغ
مدیرکل میراث فرهنگی استان: بقای هنرصنعت چاقوسازی در زنجان نیازمند تدوین استانداردهای جدید و هماهنگ با معیار‌های جهانی است
حمید نصرتی‌قانعی| زنجان ـ خبرنگار:
صنعت فلزی زنجان به خصوص چاقوسازی آن نامی آشنا برای سرزمینمان ایران است. صنعتی که فولاد سخت را در کوره گرم همچون موم نرم و ضایعات فلزی را به وسایل کاربردی و هنری با ارزش افزوده تبدیل می‌کند.
این هنرصنعت که به اندازه مردان نمکی قدمت دارد، اکنون درگیر گرانی مواد اولیه، صنعتی شدن تولیدات، کاهش کیفیت، ورود چاقوی بی‌کیفیت چینی به بازار مصرف و به خصوص ممنوعیت ارسال چاقو با پست است.
این مشکلات هرچند تاکنون با تلاش هنرمندان چاقوساز زنجانی سد راه تولید این هنرصنعت نشده است، اما رفته‌رفته رمق و جان دستان هنرمند چاقوساز زنجانی را در نبود مشتری و مشکل ارسال به نقاط مختلف کشور می‌گیرد و برای این هنرصنعت تهدیدی جدی به شمار می‌رود؛ صنعتی که زمینه اشتغال و در‌آمد هموطنان را فراهم کرده است.
رکود در قلم‌سازی و کاهش مشتری
هنرمند فعال در صنعت فلز دست‌ساز زنجان که 75 سال دارد، هنر قلم‌تراش‌سازی را از پدرش یحیی آموخته است. این هنر اکنون با مشکلات پیش روی آن به سختی ادامه حیات می‌دهد، چراکه غالب طالبان این ابزار هنری خوشنویسان هستند و از هنرمند هم نمی‌توان انتظار داشت هزینه زیادی را برای تهیه ابزار بپردازد.
جواد توسلیان با اشاره به مشکل ممنوعیت ارسال مرسولات پستی حاوی انواع چاقو می‌گوید: وقتی این ممنوعیت وجود دارد افزون بر هزنیه ساخت، هزینه ارسال غیر‌رسمی و باربری را به مشتری تحمیل می‌کند. بدین‌ترتیب تقاضا برای خرید این وسیله هنری که نمی‌توان کیفیت آن را با جنس نامرغوب چینی و خارجی مقایسه کرد، کم می‌شود و به هنرصنعت قلم‌تراش‌سازی زنجان ضرر دیگری وارد می‌کند.
او از افزایش قیمت مواد اولیه مانند آج، شاخ، صدف، فولاد و غیره گلایه دارد و می‌افزاید: هنگامی که مرسوله با پست ارسال شود، مرسوله در منزل به دست مشتری می‌رسد و حدود 8 یا 9 هزار تومان هزینه دارد، اما وقتی قلم‌تراش ساخته‌شده از طریق باربری ارسال شود هزینه 30 هزار تومان می‌شود و مشتری باید از باربری تحویل بگیرد نه در منزل.
کاهش تولید چاقو
مدیر‌عامل شرکت تعاونی چاقو‌سازان زنجان با بیان این‌که اکنون حدود 3500 نفر به صورت سنتی در صنعت چاقوسازی و فلزی زنجان فعالیت می‌کنند، بیان می‌کند: فقط 4 تا 5 مورد از فعالان این حرفه به صورت صنعتی فعالیت دارند. همه فعالان هنر صنعت چاقوسازی زنجان روزانه به طور متوسط به تناسب تعداد نیرویی‌که در کار‌گاه دارند بین 15 تا 50 چاقو تولید می‌کنند.
داود بیگدلی با تأکید بر این‌که قیمت مواد اولیه ساخت چاقو در مقایسه با سال قبل حدود 90 درصد افزایش دارد، می‌گوید: با افزایش قیمت تامین مواد اولیه و به پیروی از آن افزایش هزینه تولید چاقو، دیگر مسافران و گردشگران به جای خرید 7یا 8 عدد چاقو به عنوان سوغات به ندرت یک یا 2 عدد چاقو را به عنوان ارمغان سفر همراه می‌برند. این امر به معنای کاهش تقاضا و نسبت به آن کاهش تولید و در‌آمد چاقوساز زنجانی است.
وی ادامه می‌دهد: سال قبل شاخ هر‌کیلو 150 هزار تومان قیمت داشت، امسال به کیلویی 850 هزار تومان رسیده است. پارسال فولاد کیلویی 4 هزار تومان بود و امسال 13 هزار تومان شده است. سال قبل استنسیل‌استیل هر کیلو 11 هزار تومان بود و امسال کیلویی 54 هزار تومان شده است.
همه این موارد تهدیدی جدی برای تولید چاقوی با نشان و معروف زنجان یا سایر وسایل فلزی دست‌ساخت مختص زنجان است. مشکل ارسال نشدن چاقو با پست هم قوز بالای قوز پیش روی تولید‌کننده است و تولید‌کننده باید با هزینه بالایی محصولش را به دست مصرف‌کننده برساند. در این شرایط مسئولان باید برای نجات این هنرصنعت فکری اساسی بکنند. خوشبختانه مشکل بیمه نداریم و اکثریت هنرمندان بیمه شده‌اند.
ارسال مرسولات متعارف
با شنیدن گلایه هنرمندان هنرصنعت چاقوسازی زنجان به سراغ مسئولان پست و میراث فرهنگی رفتیم تا مشخص شود چه برنامه‌ای برای حل مشکلات هنرمندان چاقوساز زنجان دارند. مدیرکل پست استان زنجان درباره ممنوعیت ارسال مرسوله‌های حاوی چاقو به همشهری می‌گوید: مشکل خاصی برای ارسال مرسوله‌های متعارف نداریم و روزانه بیش از 50 مرسوله پستی حاوی این صنعت دست‌ساخت را ارسال می‌کنیم.
رضا حمید‌پور خاطرنشان می‌کند: برای ارسال چاقو‌های غیر‌متعارف ممنوعیت قانونی وجود دارد و امکان ارسال این مرسوله‌ها را نداریم. در جلسه‌ای مشترک با هنرمندان و مسئولان میراث فرهنگی این موضوع را تبیین کردیم. برای کمک به هنرمندان زنجانی از آنان تقاضا کردیم نمونه فایل کالای تولیدی خود را در اختیار ما قرار دهند، قصد هم کمک به آنان بود اکنون مشکل خاصی نداریم. برخلاف قانون نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.
رقابت‌پذیر شدن چاقوی زنجان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان نیز با یاد‌آوری قدمت ساخت چاقوی زنجان متناسب با دوره زندگی مردان نمکی شماره 4 یعنی 2350 سال قبل درباره مشکلات صادرات چاقوی زنجان توضیح می‌دهد: زنجان در ساخت چاقو و صنایع دستی در کشور پیشرو است و در حوزه چاقوی دست‌ساز و صنایع فلز (مس و ملیله) رتبه اول را دارد، اما برای صادرات مشکلاتی دارد.
یحیی رحمتی تصریح می‌کند: چاقوی ساخت زنجان به جز کیفیت باید متناسب با هر حوزه کاری و نیاز مصرف‌کننده آن ساخته شود. برای به‌روز شدن نحوه ساخت این چاقو‌ها به آنتروپومتری (اندازه‌های بدن انسان) پرداختیم، چراکه معتقدیم این وظیفه دولت است تا استانداردی تدوین کند که صنعت دستی قابلیت رقابت در بازار مصرف داشته باشد. در برخی کشور‌ها برای هر کاری یک نوع چاقوی خاص دارند. اگر این هنرصنعت زنجان می‌خواهد به بقای خود در بازار و رقابت ادامه دهد باید با معیار‌های جهانی تولید چاقو هماهنگ شود. نخستین قدم‌ها را با تدوین اندازه‌های بدن انسان برای این صنعت در زنجان برداشتیم.
وی می‌افزاید: همچنین سالانه در زنجان مسابقه طراحی صنعتی برگزار می‌شود. در این حوزه هم از توان طراحان صنعتی برای ارائه طرح‌های مورد نیاز هنرصنعت چاقوسازی زنجان استفاده کرده‌ایم تا طراحی متناسب برای ساخت این وسایل بومی و مختص زنجان انجام شود. با اداره استاندارد هم برای تدوین استانداردهای ساخت چاقو همکاری کردیم تا این استاندارد‌ها را تدوین کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی می‌گوید: همه این تلاش‌ها برای آن بود که هنرصنعت چاقوسازی زنجان با استانداردهای روز جهان (ضخامت تیغه، شکل و اندازه تیغه، فرم چاقو، نوع و تنوع کاربرد آن) مطابقت پیدا کند. با همکاری اصناف هم باید تلاش کنیم چاقوی بی‌کیفیت خارجی از بازار جمع‌آوری شود. چاقوی مناسب با نیاز بازار به سرعت جای خودش را در بازار پیدا می‌کند و رقابت‌پذیر است.
ممنوعیت ارسال پستی
یک هنرمند چاقوساز زنجانی که حدود سه‌و‌نیم دهه از عمر خود را برای ساخت چاقوی با نشان و کیفیت زنجان صرف کرده است به همشهری می‌گوید: چاقوسازی شغل خانوادگی من است و آن را از پدرم، استاد حسین فرجیان، آموخته‌ام و همچنان به آن ادامه می‌دهم. این هنر اکنون با مشکلات فراوانی مانند گرانی مواد اولیه نظیر استنسیل استیل، فولاد، فنر و غیره روبه‌رو است و باید مسئولان برای رفع این مشکلات یاریگر هنرمندان چاقوساز زنجانی باشند.
محمدرضا فرجیان اظهار می‌کند: از دیگر مشکلات مهم بعد از تولید چاقو، ممنوعیت ارسال آن با پست است. مسئولان پست به استناد دستور دادستانی این ممنوعیت را برای چاقو در نظر گرفته‌اند در حالی که چاقو‌های ساخت زنجان با تنوع زیاد، کاربرد‌های متفاوتی دارند. کاربرد صحیح چاقو به استفاده‌کننده ارتباط دارد نه هنرمند زنجانی که از آهن سخت در کوره گداخته هنر می‌آفریند و شغل و در‌آمد برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند.
وی می‌افزاید: من بیشتر کارهای موزه‌ای می‌سازم و اکثر کارهای سفارشی‌ام هم برای کشورهای آلمان، عراق، فرانسه، انگلیس، امارات و عربستان صادر شد که همه محصولات با نشان و معتبر دست‌ساز بودند و با زحمت فراوان به تولید رسید. اکنون با ممنوعیت ارسال این تولیدات بخش عمده بازار را از دست می‌دهیم و دیگر قادر به تامین هزینه تولید و دخل و خرج زندگی‌مان نخواهیم بود.
این هنرمند چاقوساز با یاد‌آوری این‌که فعالان این هنرصنعت در خیابا‌ن‌های صفر‌آباد، امام خمینی (ره)، سه‌راه امجدی و مانند این فعالیت می‌کنند، توضیح می‌دهد: اکنون در زنجان انواع وسایل فلزی مانند چاقو، قند‌شکن، کارد آشپزخانه، کارد شکاری، انواع شمشیر، خنجر و غیره تولید می‌شود. مشکلات گفته‌شده در تولید و در‌آمد هنرمندان این حوزه تاثیر منفی گذاشته و امکان ادامه تولید را سخت کرده است.
