محیط زیست
صیادان به نجات قزل‌آلای خال قرمز هرازآمدند
مدیریت صید ماهی در رودخانه هراز موجب افزایش جمعیت گونه در معرض خطر قزل‌آلای خال قرمز شد
زهرا رفیعی/خبر‌نگار
رودخانه هراز جزو مناطق حفاظت شده‌ای است که سال‌هاست اجازه راه‌اندازی استخرهای پرورش ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمانی در آن صادر شده است. نشت این ماهیها و پساب حوضچه‌های پرورش ماهی و همچنین معدن‌کاوی و راهسازی، گونه بومی قزل‌آلای خال قرمز را در معرض خطر قرار داده است. حال با اجرای طرح مشارکتی احیای گونه بومی ماهی قزل‌آلا، تعداد این ماهی رو به افزایش است. در این روش قزل‌آلای رنگین‌کمانی با صید ورزشی از رودخانه خارج می‌شود.
این طرح در دریاچه امامزاده علی که در بخشی از رودخانه حفاظت‌شده هراز قرار دارد اجرایی شده است. این دریاچه سال‌ها پیش بر اثر زلزله ایجاد شد و فضایی به‌طول ۷۰۰ و عرض 130متر دارد و محل مناسبی برای صیادان ماهی است. دریاچه امامزاده علی (پشنگ) در نزدیکی آب‌اسک حدود ۸۰ کیلومتری تهران قرار دارد. درست در بالا دست این دریاچه طبیعی، حوضچه‌های چندین کارگاه پرورش ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمانی احداث شده است. این‌گونه مهاجم، در فرایند تعویض آب و شست‌وشوی حوضچه به رودخانه هراز نشت پیدا کرده است.
صیادان ماهیها را رها می‌کنند
کوروس ربیعی، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط‌زیست مازندران در بازدید خبرنگاران از پروژه احیای قزل‌آلای خال قرمز گفت: خروج ماهی قزل آلای رنگین‌کمانی از حوضچه‌های پرورش ماهی در بالادست و پایین دست اجتناب‌ناپذیر است. طرح صید ورزشی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمانی به‌عنوان گونه رقیب غذایی با هدف حمایت از گونه بومی صورت گرفته است. 15سال است که این روش در حال اجراست. به جز 2ماه آبان و آذر که فصل تخم ریزی ماهی خال‌قرمز است، در بقیه ماه‌ها پروانه صید قزل‌آلای رنگین‌کمانی صادر می‌شود. در 10ماه مجاز سال، ماهیگیران با قلاب‌های مخصوص که فقط لب ماهی را هدف قرار می‌دهد به آب می‌زنند. اگر قزل‌آلای رنگین‌کمانی صید کردند نگه می‌دارند ولی اگر خال قرمز به قلابشان گرفت آن را پس از اندازه‌گیری‌های بیومتریک رها می‌کنند.
این کار مثل وجین کردن زمین از علف‌های هرز است. کوروس ربیعی گفت: سالانه حدود 3500پروانه صید قزل‌آلای رنگین‌کمانی از سوی انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای برای محدوده دریاچه امامزاده علی تا گزنک صادر می‌شود. (درون دریاچه 30مجوز و بیرون آن 40مجوز) مستندات هر صید به سازمان محیط‌زیست گزارش می‌شود. هرسال چند مرتبه نیز ارزیابی ذخایر ماهی انجام می‌شود تا مشخص شود که پس از یکسال اجرای پروژه، زیستگاه چه تغییری کرده است. روند پروژه به ما نشان داده است که با خروج سالانه چندین هزار رنگین کمانی، کفه جمعیت به سمت خال قرمز بهبود پیدا کرده است.
مشارکت برای حفاظت
ماهی قزل‌آلای خال قرمز یک ماهی گوشتخوار است و از لارو حشرات و کرم‌های موجود در رودخانه تغذیه می‌کند، بنابراین اگر این ماهی از بین برود تعادل تعداد این حشرات به هم می‌ریزد و چرخه زیستی رودخانه‌ها را دچار مشکل می‌کند. این نوع ماهی در آب‌های با کیفیت زندگی می‌کند؛ بنابراین وجود آن در رودخانه و دریاچه‌ها نشان از کیفیت بالای آب دارد چون قزل‌آلای خال قرمز به آلودگی حساسیت بسیار زیادی دارد. یکی از زیستگاه‌های قزل‌آلای خال قرمز در مسیر شلوغ و توریستی جاده هراز قرار دارد و متقاضیان صید ورزشی زیادند. حمید ظهرابی، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در ارتباط با طرح احیای بیولوژیکی گونه بومی ماهی قزل آلا در رودخانه هراز گفت: آنچه در این منطقه اجرا شده نمونه موفقی از یک محافظت مشارکتی است. حفاظت توأم با بهره‌برداری و ایجاد منفعت برای افراد محلی می‌تواند پایدار باشد.
وی گفت: امکانات بخش خصوصی در کنار محیط‌زیست نتیجه خوبی داشته است. بهبود حفاظت از گونه‌های در معرض خطر منجر به بهبود معیشت مردم و تحقیقات در آن زمینه است. همچنین در کنار آن کسانی که علاقه‌مند به صید به‌عنوان ورزش در اوقات فراغت هستند نیز منتفع می‌شوند. حضور و پایش مستمر بخش خصوصی نه‌تنها باعث بهبود جمعیت خال قرمز شده ، بلکه سایر حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه نیز تا حدود زیادی احیا شده است. در ساعاتی از روز می‌توانید در منطقه، کل و بز هم ببینید. در سال گذشته ۳ هزار و ۸۰۰ پروانه صید ورزشی و امسال نیز تاکنون ۳ هزار و ۱۰۰ مجوز صید صادر شده است. هر پروانه صید برای 4قطعه ماهی بالای 20سانتی‌متر است.
میزان تخلف به صفر نمی‌رسد
علی عبادی، مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای درباره دلیل انتخاب این منطقه برای صید قزل‌آلای رنگین‌کمانی، گفت: اینجا در محدوده کارگاه‌های پرورش ماهی است و احتمال صید رنگین‌کمانی بیشتر است. ماهیگیر‌ها موظفند براساس رژیم غذایی گونه مهاجم را خارج کنند. صید ورزشی به تمام صیادان آموزش داده می‌شود تا آنها از طعمه‌های متعارف و درست شده از الیاف استفاده کنند. ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز به‌دلیل نحوه صید فقط به طعمه لب می‌زند در نتیجه ماهی پس از رها‌سازی دچار عفونت و قارچ نمی‌شود. ماهیگیرانی که به این منطقه مراجعه می‌کنند شناسنامه صیادی دارند و موظفند آمار خال‌قرمزهای رها و بیومتریک‌شده را در فرم‌های خود پرکنند. آمار 3ماهه به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه می‌شود.
پرورش ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز بومی مقرون‌به‌صرفه نیست و نمی‌توان آن را در حوضچه پرورش داد. علی عبادی افزود: جمعیت ماهیها هر 3ماه یک‌بار با الکتروشوکر سنجیده می‌شود. طبق آخرین آمارها، در هر مترمربع 2.5قطعه ماهی خال‌قرمز وجود دارد. این درحالی است که در سال79 در سرشاخه رود هراز تعداد ماهی خال قرمز صفر بود.
در سال‌های دهه80 با روش «تور سرقلاب» تعداد زیادی ماهی بدون نظارت سازمان‌های متولی صید می‌شد، اما با روش جدید که بخش خصوصی در آن سهیم شده است، میزان صید غیرمجاز با روش‌های غیرمعمول کاهش یافته است. مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای گفت: در روش فعلی صیادان نمی‌توانند از طعمه‌های طبیعی و زنده مثل کرم، ماهی کیلکا و ملخ استفاده کنند. در هیچ جای دنیا نمی‌توان تخلف را به صفر رساند.
15سال پس از مرگ دریاچه
علی زمانی، کارشناس دفتر آبزیان سازمان محیط‌زیست با اشاره به اینکه 15سال پیش کارشناسان دریاچه امامزاده‌علی را مرده اعلام کرده بودند، گفت: آمارها ارقام 80 به20 نسبت خال قرمز به رنگین‌کمانی را نشان می‌دهد که رشد مطلوبی به‌حساب می‌آید. اما مشکل ما با کارگاه‌های پرورش ماهی همچنان برقرار است. این کارگاه‌ها به‌دنبال پرورش نوعی ماهی خال‌قرمز به نام بروک هستند که اگر از چرخه پرورشی خارج شوند، مشکلات گونه بومی خال‌قرمز در رودخانه‌ها‌ی کشور دوچندان خواهد شد.به گفته او، تداخل ژنتیکی در کنار کمبود غذا در زیستگاه و همچنین مهاجم‌بودن نوع رنگین‌کمانی نسبت به خال‌قرمز، صید رنگین‌کمانی را ضروری کرده است. وی افزود: خروجی حوضچه‌ها را می‌توان کنترل کرد ولی نیاز به نظارت شدید شیلات دارد. اکثر این کارگاه‌ها مرحله کنترل در لایه‌های خروجی را ندارند.
اضافه‌شدن مواد آلی به حوضچه‌های ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمانی و تخلیه آن به رودخانه حفاظت‌شده هراز، اکسیژن آب را کم کرده و شرایط را برای رشد خزه فراهم می‌کند. تغییر در اکوسیستم منطقه حیات را برای آبزیان بومی به خطر انداخته است. علی عبادی، مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای در گفت‌وگو با همشهری درباره این معضل گفت: ما از کارگاه‌های پرورش ماهی خواسته‌ایم که فضولات ته‌نشین‌شده در استخرها را به‌صورت خشک برداشت کنند و آن را به درون دریاچه سرازیر نکنند. البته تعریض جاده هراز نیز به زیستگاه گونه‌های بومی آسیب وارد می‌کند.
در همینه زمینه :
