برای آشنایی بیشتر با باغ‌های ایرانی شهر تهران و معماری منحصر به فردشان با ما همراه باشید
بهشتی برای آرامش پایتخت‌نشینان
الناز عباسیان
آلودگی هوا، ترافیک و شلوغی در شهر، دغدغه همیشگی شهروندان تهرانی بوده و هست. شاید به همین علت است که اغلب پایتخت‌نشینان از هر فرصت کوتاه در روزهای تعطیل و فراغت برای سفر به جاهای خوش آب و هوا برای عوض کردن حال و هوای خود بهره می‌برند. این در حالی است که در همین تهران پردود و هیاهو هم جاهای بکر و زیبایی برای گردش و تفریح مهیاست. به‌ویژه مکان‌هایی که بویی از اصالت و گذشته ایرانی می‌دهند؛ مراکزی که از گزند آسمان‌خراش‌ها در امان مانده و هنوز هم با درختان سبز، حوض آب و ماهی‌های قرمز دلربایی می‌کنند. باغهایی که با وجود محصور بودن، هنر و ذوق ایرانی را به جهان نشان می‌دهند و به‌عنوان الگوی باغ‌‌سازی در اروپای مدرن قرار می‌گیرند. باغهایی که رنگ‌وبویی از طبیعت و هنر ایرانی دارند و برخلاف پارک‌های اروپایی و آسیای‌شرقی، حس امنیت و آرامش را به مخاطبان خود عرضه می‌کنند. درست حدس زده‌اید پیشنهاد این هفته ما رفتن به بوستان‌هایی است که به‌عنوان «باغ‌های ایرانی» ثبت شده‌اند؛ باغ ایرانی، باغ نگارستان، باغ فردوس و باغ هنر ایرانی 4بوستانی است که به‌عنوان باغ ایرانی در شهر تهران شناخته شده‌اند. با هم گشتی در این باغ‌ها می‌زنیم تا با حال و هوای تابستانی آنها بیشتر آشنا شویم.
باغ فردوس؛ همسایه چنارهای تجریش
موزه سینمای ایران در دل باغ
وقت آن رسیده تا از باغ ایرانی دیگری برایتان تعریف کنیم؛ باغی که در بخش شمالی خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش، درست همان جا که درختان چنار زیبای آن سر تعظیم فرو آورده‌اند، قرار دارد. باغ و عمارتی قدیمی که قدم زدن در آن یکی از تفریحات رایج مردم تهران شده است. اینجا باغ ایرانی فردوس است که چند سالی است میزبان موزه سینمای ایران هم شده است. این باغ در دوران پر فراز و نشیب قاجار، بین سال‌های 1250 تا 1264، به دستور محمد شاه قاجار با 2 عمارت شمالی و جنوبی ساخته شده است. هم‌اکنون از عمارت شمالی باغ فردوس چیزی باقی نمانده است و فقط عمارت جنوبی آن است که شکوه خود را به نمایش گذاشته. مساحت این باغ ۲۰هزار مترمربع و مساحت عمارت آن ۱۰۰۰ مترمربع است. طول عمارت ۳۴ متر و عرض آن حدود ۲۶ متر است و از 3 طبقه کامل و یک نیم‌طبقه تشکیل شده است. تاریخ این عمارت، سراسر خرابی و مرمت است. در سال۱۳۱۶، به دستور وزیر معارف وقت، مدرسه شاپور تجریش در این مکان احداث شد. در دهه 50، این بنا به دفتر برنامه‌ریزی جشن‌های ملی تبدیل شد و پس از انقلاب اسلامی در اختیار صدا و سیما قرار گرفت. در سال۱۳۸۱، موزه سینمای ایران در عمارت زیبای باغ فردوس گشایش یافت. این باغ، در سال۱۳۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
امکانات باغ فردوس
اگر اهل هنر و سینما هستید حتما دیدن از این باغ را در رأس برنامه‌های تفریحی خود قرار دهید زیرا از مهم‌ترین وی‍ژگی این باغ می‌توان به میزبانی‌اش از موزه سینمای ایران اشاره کرد. این موزه با هدف جمع‌آوری، صیانت و به نمایش گذاشتن میراث سینمای کشور در شهریور‌ماه سال۱۳۷۳ و با همت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران شروع به‌کار کرد. در این راه هنرمندان بسیاری تلاش‌های انکار‌ناپذیری کردند. چند سال بعد، یعنی در سال۱۳۸۱ و با حضور رئیس‌جمهور وقت ایران، موزه سینما به عمارت باغ فردوس تهران انتقال یافت. این موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که به اختصار به معرفی آنها می‌پردازیم. در تالار آغازگران، نخستین تجهیزات تولید فیلم و تصاویری از نخستین فیلمسازان ایران، به‌عنوان ارزشمندترین مجموعه‌های این تالار گنجانده شده است. تصاویر پرتره بیشتر از ۷۰۰ کارگردان، بازیگر، صدابردار و فیلمبردار، آهنگساز و … در تالار معاصران قرار دارند. علاوه بر آن نمونه‌های برجسته‌ای از طراحی‌های صحنه و لباس نیز در آنجا قابل مشاهده هستند. غرفه‌های اختصاصی عزت‌الله انتظامی، ساموئل خاچیکیان، پوران درخشنده، رخشان بنی اعتماد، داریوش مهرجویی و چند بازیگر مطرح دیگر کشور از دیگر زیبایی‌های این تالار است. تالار افتخارات و جوایز بین‌الملل هم با نخل طلایی کن، شیر ونیز، خرس برلین و دیگر جوایز جهانی سینمای ایران مزین شده است. تماشای پوسترهایی از فیلم‌های ایرانی راه‌یافته به جشنواره‌های جهانی از دیگر مشخصه‌های این تالار است. تصاویری از بازیگران و دست‌اندرکاران سینمای کودک در تالار نمایشگاه سینمای کودک و نوجوان، شما را به دوران کودکی‌تان خواهند برد.
آدرس: تهران، ولیعصر نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش، مجموعه باغ فردوس
تلفیقی از طبیعت و هنر در باغ ایرانی
بهشتی در دل ده ونک
وقتی صحبت از باغ می‌شود بی‌شک نخستین گزینه بوستان باغ ایرانی در دل ده ونک است. اگر خودتان را به کوچه پسکوچه‌های ده ونک برسانید، بوستانی بزرگ و به غایت زیبا توجهتان را به خودش جلب می‌کند. در هر قدمی که در کوچه‌ها می‌گذارید گویی به دل تاریخ پا گذاشته‌اید. نگاهی به دیوارکشی‌های دور باغ، حصارها و ورودی‌های بوستان، نشان از نوساز بودن آن دارد اما کافی‌است که به نزدیکی ورودی‌ها بروید تا ببینید برخلاف انتظارتان، این درختان قدیمی و برافراشته هستند که به استقبال شما می‌آیند. با ورود به محوطه بوستان باغ ایرانی، فضایی به وسعت 4/3هکتار خواهید دید که کاملا به المان‌ها و نمادهای تازه‌ساز آراسته شده است. آب جاری در حوض‌ها و فواره‌ها، گل‌های متنوع و صدای خنده و شادی خانواده‌ها چیزی است که پس از ورود به باغ تجربه خواهید کرد. برای دورهمی‌های خانوادگی روی این باغ حساب کنید زیرا با وجود امکانات خوب تفریحی‌اش، گزینه خوبی برای پیک‌نیک‌های دسته‌جمعی است. نکته جالب اینکه این باغ 24ساعت شبانه‌روز باز است و البته هر سال بهار هم، باغ ایرانی میزبان لاله‌های رنگارنگ بسیاری است. بد نیست بدانید باغ ایرانی به سبب نام سازنده‌اش، مهندس محمدعلی مختاری، به این نام نیز شناخته می‌شود و در سر بوستان نام این مهندس را خواهید دید. اگر درون این باغ گردش کنید، در مجموع 3ورودی دیگر در قسمت‌های جنوبی، شرقی و غربی خواهید دید که هر کدام سردرهای مخصوص به خود را دارند. نکته جالبی که درباره باغ ایرانی وجود دارد این است که گرچه قیافه این باغ کاملا جدید است و تمام بخش‌ها و امکانات به تازگی درون آن اضافه شده‌اند اما درختان مجموعه قدمتی صدساله دارند! بنابراین فضای سبز دل‌انگیزی در باغ ایرانی جلب توجه می‌کند. در ساختار باغ ایرانی ده ونک مجموعه المان‌های باغ‌ایرانی به‌کار رفته است که از آن جمله؛ وجود حوض‌های متعدد و فواره‌ها، سردرهای طاقی شکل در ورودی‌ها و استفاده از گل‌ها و گیاهان مختص به اقلیم ایرانی است. نکته دیگر اینکه وجود ردیف‌های کاج ایرانی و سرو سیمین نیز بر ایرانی بودن سبک باغ تأکید دارند.
بخش‌های مختلف باغ ایرانی
2هکتار از این باغ 3هکتاری را فضای سبز پوشانده است. علاوه بر ورودی جنوبی باغ، 2 ورودی شرقی و غربی در دو طرف باغ دیده می‌شوند که به‌صورت قرینه هم ساخته شده‌اند. هر دو ورودی سازه‌هایی مرتفع، مشبک، آجری و زیبا هستند که به لوسترهایی سبزرنگ مزین شده‌اند. اگر ورودی‌های شرقی و غربی را برای دسترسی به باغ انتخاب کرده باشید، با عبور از آنها، نخستین المان‌های باغ ایرانی یعنی حوض‌ها و فواره‌های جذابشان به استقبال شما می‌آیند. حوض‌هایی فیروزه‌ای‌رنگ که از این سوی باغ به آن سو کشیده شده‌اند و در میان بوستان به حوض‌هایی مربعی شکل ختم می‌شوند. تقریبا در قسمت عمده باغ، آبراه‌ها و چندین حوض کوچک و بزرگ وجود دارد، که آب‌نماهای محوری، اصلی و 6آب‌نمای مجزا نیز در میان آنها دیده می‌شوند. همین حال و هوای بکر کنار حوض‌های ایرانی است که حال آدمی را خوب و خوب‌تر می‌کند. اما تماشای حوض‌های ایرانی به اینجا ختم نمی‌شود و بزرگ‌ترین حوض باغ ایرانی را روبه‌روی عمارت اصلی یا کوشک خواهید دید که آبراه‌های آن به سمت ورودی‌های غربی، شرقی و جنوبی کشیده می‌شوند. در امتداد آبراه‌ها وارد باغ شوید تا خیلی زود به مرکز باغ ایرانی و کوشک اصلی برسید. پیدا کردن این ساختمان غرفه‌ای و آجری چندان سخت نیست و از دور به راحتی دیده می‌شود. عمارت اصلی باغ یا کوشک باغ ایرانی در واقع انتهای باغ و در شمالی‌ترین نقطه آن قرار دارد.
محله ده ونک، کوچه صابری
باغ نگارستان و صدها اثر ماندگار
میراث قاجاری در دل بهارستان
پیشنهاد بعدی ما برای باغ‌گردی در تهران باغ نگارستان است. این باغ ایرانی یکی از تفریحگاه‌های تاریخی تهران بوده این باغ قاجاری، بخش بزرگی از محدوده بهارستان را دربر می‌گرفته است. باغ نگارستان یکی از بناهای قدیمی و ارزشمند تهران است که هم از نظر معماری، ارزش تاریخی و هنری آن و هم از نظر موقعیت کنونی و آثاری که در موزه‌های آن به نمایش در آمده، اهمیت بسیار زیادی دارد. باغ‌موزه نگارستان یکی از جاذبه‌های گردشگری و از جاهای دیدنی تهران است. این باغ سرسبز و زیبا با معماری چشمگیر و قدمت تاریخی به یکی از محل‌های جذاب و محبوب برای گردشگران ایرانی و خارجی تبدیل شده است. در تورهای ایرانگردی، یکی از مکان‌های قابل بازدید گردشگران باغ‌موزه نگارستان است. این باغ تاریخی تهران را فتحعلی‌شاه ساخته است؛ سُرسره معروف فتحعلی‌شاه در این باغ قرار داشته. همچنین قتلگاه قائم‌مقام فراهانی بوده و او را در حوضخانه همین باغ خفه کرده‌اند. علت نامگذاری این مجموعه به باغ نگارستان به‌دلیل وجود نقاشی‌های متعدد از فتحعلی‌شاه و همراهان او در ساختمان‌های مختلف بوده است. اگرچه امروز اثری از بناهای آن قصر برجای نمانده است، اما هنوز بدین نام شهره است.
زیبایی‌های باغ‌موزه نگارستان
شک نکنید که با رفتن به باغ‌موزه نگارستان یک روز متفاوت در دفتر عمرتان ثبت کرده‌اید. زیرا اینجا علاوه بر داشتن جاذبه‌های دیدنی، برای گذراندن یک روز تفریحی هم بسیار مناسب است. به‌عبارتی می‌توانید با یک تیر دو نشان نیز بزنید. گالری‌های نقاشی و هنری اغلب در فضاهایی متفاوت برپا می‌شوند که شوق بازدید از آثار هنری را در چنین فضایی دوچندان می‌کنند. یکی از زیباترین گالری‌های نقاشی که در تهران می‌توان دید، آثار کمال‌الملک و شاگردانش در باغ‌موزه نگارستان است. بعد از گالری کمال‌الملک می‌توانید به سمت تالار اسفرجانی در باغ‌موزه نگارستان تهران بروید؛ در این باغ‌موزه راهروهای تودرتو و فضای بسیار زیبایی که تالار دارد می‌توانید قدم بزنید. این تابلوها اثر استاد علی اسفرجانی هستند که به وصیت ایشان این ۱۸ اثر مینیاتور و معرق چرم به دانشگاه تهران اهدا شده و هم‌اکنون در تالار اسفرجانی باغ‌موزه نگارستان می‌توانید آنها را ببینید. در یک گوشه از باغ‌موزه نگارستان تهران در کنار کافه‌ای که درون این باغ وجود دارد، بنایی به نام حافظیه وجود دارد که بازدیدکنندگان آن به یاد شیراز و مقبره حافظ می‌افتند. فضای باغ و بنا یادگاری از دوران قاجار است و به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده و آن‌قدر زیباست که می‌توان ساعت‌ها در کنار حوض‌های فواره‌‌دار و شمعدانی‌های آن نشست و خود را مهمان آرامش کرد. دیگر تالاری که در باغ‌موزه نگارستان تهران می‌توانید مشاهده کنید، مجموعه ملک‌الشعرای بهار است. اسناد دیجیتال، دست‌نوشته‌ها، عکس و کتاب‌های این شاعر بزرگ ایران هم در این تالار وجود دارد. در انتهای سالن شاهد آثار متفاوتی از نقاشی‌ها و اسناد و عکس‌هایی خواهید بود که برای اغلب بازدیدکنندگان جذابیتی دوچندان دارد. اینجا تمام چهره‌های سرشناس ایرانی حتی سیاستمداران خارجی به شکل مجسمه‌های کوچک درآمده‌اند که همگی هنر دست جهانگیر ارجمند هستند. این مجسمه‌ها که سهمی کوچکی از اندازه، اما سهم بزرگی از هنر برده‌اند نتیجه ۵۰ سال تلاش این استاد هستند که به باغ‌موزه نگارستان اهدا شده است.
تهران، میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع
پیشینه فرهنگی در باغ هنر ایرانی
گمنام ولی زیبا و ماندگار
شاید تاکنون نام «باغ‌موزه هنر ایرانی» به گوشتان نخورده باشد؟ متأسفانه شهروندان تهرانی، از وجود بسیاری از جاذبه‌های گردشگری اطرافشان بی‌خبرند. باغ‌موزه هنر ایرانی یکی از این جاذبه‌هاست که به‌نظر می‌رسد کمتر کسی نام آن را شنیده باشد یا به دیدن زیبایی‌های آن رفته باشد. این باغ یکی از مقاصد تفریحی شهر تهران است که در سال۱۳۸۴ عملیات بازسازی کلی روی آن صورت گرفت. پس از بازسازی محوطه این پارک، مراکز فروش صنایع‌دستی و برخی محصولات فرهنگی – هنری، کارگاه‌های هنری و چند محوطه فضای سبز دیگر هم به این مجموعه اضافه شد. خوب است بدانید تاریخچه این باغ‌موزه زیبا، به سال۱۳۱۰ و دوران رضاخان برمی‌گردد. طرحی که در آن سال برای باغ کشیده بودند، هیچ شباهتی به طرح کنونی باغ نداشته و در واقع، بسیاری از حوضچه‌ها و آبراه‌های پارک، در سال ۸۴ به آن اضافه شده است. این مجموعه در ابتدا یک باغ ویلای شخصی، متعلق به همسر یکی از فرماندهان ارتش کشور در زمان شاه بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کاربری این باغ هم از حالت باغی شخصی، به شکل پارکی عمومی در آمد. باغ‌موزه هنر ایرانی سال‌ها در اختیار خانه سینما قرار داشت، اما پس از بازسازی‌های کلی سال۱۳۸۴ تغییر کاربری داد و در نهایت در سال۱۳۸۶ فعالیت خود را به‌عنوان یک باغ‌موزه آغاز کرد. این باغ یک هکتاری در شمال شرق تهران و در منطقه الهیه واقع شده است.
زیبایی‌های باغ‌موزه هنر ایرانی
شاید برای شما این سؤال پیش آمده که چرا به این مکان باغ‌موزه می‌گویند؟ باغ‌موزه‌های مکان‌ها یا در واقع باغهایی هستند که در کنار فضای سبز و باصفایشان آثار تاریخی یا هنری هم در معرض نمایش عموم قرار می‌دهند. هنرمندان در این باغ تمام تلاش خود را کرده‌اند تا پیشینه تاریخی و فرهنگی ایران را در قالب نمادهایی از جاذبه‌های گردشگری کشور، گرد هم آورند. بنابراین این مکان هم یک باغ ایرانی زیباست و هم یک موزه غنی از آثار هنری هنرمندان کشور. آثار هنری موجود در این باغ را به 2 دسته تقسیم کرده‌اند؛ بخش اول، ماکت‌های بسیار زیبایی از آثار باستانی و جاذبه‌های گردشگری کشور هستند که برای بازدید در این باغ قرار داده شده‌اند. گویا بسیاری از این آثار را در دوران پیش از انقلاب، برای شرکت در جشن‌های ۲۵۰۰ساله شاهنشاهی ساخته بودند. در کنار این ماکت‌های ارزشمند بتونی، آثار حجمی بسیار زیبایی هم از برخی هنرمندان معاصر ایران در باغ‌موزه هنر ایرانی وجود دارند که علاقه‌مندان به هنر مجسمه‌سازی و کار با چوب و فلز، می‌توانند از آنها بازدید کنند. ماکت‌هایی که در این مجموعه نمایش داده شده‌اند عبارتند از: ماکت‌های گنبد قابوس، هشت‌بهشت، عمارت چهل‌ستون، عمارت شمس‌العماره، پل تاریخی سی‌وسه پل، کاروانسرای مهیار، باغ فین کاشان، نقش‌رستم، برج آزادی تهران، برج میلاد تهران، مجموعه جهانی قره‌کلیسا و مقبره دانیال نبی. دسته دوم آثار هنری موجود در این باغ‌موزه، آثار و دست‌سازه‌های هنری هنرمندان معاصر کشور است که در نگارخانه آن نگهداری می‌شود. بازدید از این آثار در زمان‌های محدودی در روز امکان‌پذیر است.
میدان تجریش، خیابان شهید دربندی (مقصودبیگ)، خیابان دکتر حسابی، باغ‌موزه هنر ایرانی
