درباره «نوروز بَل» بیشتر بدانیم

 مهسا طالبی/رشت - خبرنگار


 بَل bal در لفظ مردم کوهستان یا وَل val در تلفظ مردم جلگه به زبان گیلکی به معنای شعله آتش است و «نوروز بَل» یعنی شعله آتش نوروزی. منظور از نوروز، نه نوروز ملی و سراسری ایران و حتی فلات قاره ایران، بلکه نوروز بومی و ولایتی معروف به دیلمی یا گالشی خودمان، یعنی نوروز گیلان باستان، است.
در کتاب «محمود پاینده لنگرودی» آمده است: «نوروز بَل جشنی است که عصر آخرین شب سال یعنی آخرین روز اسپندار ماه و شب اولین روز سال یعنی اول نوروز ما به تقویم مردم گیلان برگزار می‌شود و با مراسم خاصی همراه است که از گذشته‌های دور تاکنون حفظ شده و سینه به سینه به ما رسیده است. جشن «نوروز بَل» در نیمه مرداد هر سال یعنی وسط تابستان یا به تعبیر قدیمی‌ها قلب‌الاسد، بین 13 تا 17 مرداد برپا می‌شود و مرداد هم طبق نجوم قدیم ماه شیر و خورشید است. چون سال از مرداد و از خانه خورشید شروع می‌شود و سال شمسی و خورشیدی است، از این رو به «افتوشومار» یا آفتاب‌شمار یعنی سال و تقویم آفتابی یا شمسی معروف است و چون گالشان بیشتر در حفظ و نگهداشت آن کوشیده‌اند و با حساب روز و ماه و سال آن کار می‌کنند، به گالش‌شومار یا تقویم گالشی نیز معروف است و چون سال‌شماری باستانی و مربوط به تاریخ قدیم و دوره دیلمی‌هاست به تقویم دیلمی نیز نامبردار است. مردم از گذشته‌های دور به 7 ستاره اعتقادی عمیق داشتند که خورشید یکی از آنها و بزرگ‌ترین آنها بوده است.» «اجرای آیین «نوروز بَل» نشان‌دهنده پشت سر گذاشتن اوج گرما و طول روز و از سر گرفتن فرود آن است. در ضمن آغاز تهیه و تدارک کوچ از ییلاق به طرف دشت گیلان و این البته مقارن زمانی است که محصولات دامی و زراعی برداشت شده و اوقات فراغت حاصل گشته است و مردم به انواع و اقسام مراسم به‌ویژه جشن‌ها رو می‌آورند که نمونه آن امروزه به صورت عروسی، جشن خرمن، علم‌واچینی و غیره در جای‌جای روستاهای منطقه برگزار می‌شود.» به گفته پاینده لنگرودی، در زمان‌های گذشته مقارن همین ایام باج و خراج و مالیات از دهقانان گرفته می‌شد. مردم کوه‌نشین سرتاسر رشته‌کوه‌های البرز از غرب گیلان تا شرق مازندران به 2 گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه اول دامدار و کوچنده که به گالش معروفند و گروه دوم، باغدار و کشاورز که یکجانشین هستند و کلایی نامیده می‌شوند. اجرای آیین «نوروز بَل» و افروختن آتش بر فراز قلل کوه‌ها البته بر عهده گالش‌ها یعنی چوپان‌ها بوده است که با گله‌های گاو و گوسفند و بز خود اغلب به مراتع و ارتفاعات کوچ می‌کنند. این گروه از گالش‌ها معتقدند؛ هنگام اجرای این آیین باید از هر نظر تمیز باشند و شولا و کلاهی نمدی که بر سر دارند باید عاری از هر آلودگی باشد. بنابراین تازه‌ترین شولای خود را می‌پوشند و در جشن شرکت می‌کنند.
آنها هنگام تحویل سال، بالای کوه‌های مرتفع با فاصله‌های زیاد از هم و هدایت یک سرگالش آگاه و وارد به زمان دقیق تحویل سال، آتش بزرگی می‌افروزند و به این وسیله تحویل سال جدید را به یکدیگر اطلاع می‌دهند. شعله آتشی که آنها می‌افروزند، علامتی است برای مردم تمامی روستاهای اطراف به‌خصوص جنگل‌نشینان که از میان انبوه جنگل‌ها مطلع شوند سال نو فرارسیده است و به پیشواز آن بروند.
«نوروز بَل» جشنی نه فقط برای گالش‌ها و چوپانان بلکه برای همه روستاییان و کوه‌نشینان گیلان بوده است. در مازندران و بین کوه‌نشینان این استان هم جشن «نوروز بَل» برگزار می‌شود. میان گیلان و مازندران مشترکات بسیار زیادی وجود دارد که یکی از آنها «نوروز بَل» است.