تماشای شهاب‌باران‌ تابستانی

باران شهاب و جشن نور در آسمان از اعجاب انگیزترین پدیده‌های نجومی است که چشم آدمی را به برگی دیگر از شگفتی آفرینش خیره می‌کند. به گزارش ایرنا، زمین طی گردش خود به دور خورشید گاهی از میان توده‌ ذراتی به نام شهاب‌واره می‌گذرد، این شهاب‌واره‌ها در برخورد با زمین می‌سوزند و پدیده زیبای بارش‌های شهابی را ایجاد می‌کنند. به گفته نجوم‌شناسان، پدیده بارش‌های شهابی همیشه در آسمان وجود دارد اما چند روز در سال به اوج خود می‌رسد که بارش شهابی «برساوشی» در مردادماه و بارش شهابی «جوزایی» در آذرماه از شاخص‌ترین آن‌هاست. 


چگونگی وقوع بارش شهابی

مسئول رصدخانه دانشگاه فردوسی و انجمن نجوم مشهد در این باره گفت: اگر در یک شب صاف و تاریک به آسمان نگاه کنیم ممکن است در هر ساعت چند درخش نورانی ببینیم، به این درخش‌ها که در نقاط مختلف آسمان دیده می‌شوند، شهاب‌‌های پراکنده می‌گویند.

«محمد مهدی مطیعی» افزود: این درخش‌ها یا شهاب‌‌ها حاصل برخورد ذرات بسیار ریزی در حد یک دانه شن یا عدس با جو زمین هستند. این ذرات به دلیل نیروی اصطکاک با جو در ارتفاعی بین ۷۰ تا ۹۰ کیلومتر از سطح زمین شروع به سوختن می‌‌کنند که از زمین قابل مشاهده است. گرمای حاصل از سوختن آنها باعث یونیزه شدن مولکول‌های جو می‌شود و این عاملی است که ما بتوانیم درخش‌‌ها را به رنگ‌‌های گوناگون ببینیم. در این بین اگر ذرات برخورد کننده با جو زمین حجمی بزرگ‌تر از یک توپ بسکتبال داشته باشند احتمال دارد به سطح زمین برخورد کنند که به آنها شهاب‌‌سنگ می‌گوییم.

وی گفت: در برخی روزهای سال تعداد این برخوردها به مقدار چشمگیر افزایش می‌‌یابد و ممکن است ده‌‌ها، صدها و حتی هزاران شهاب در هر ساعت در آسمان مشاهده شوند که به این پدیده بارش شهابی گفته می‌شود. البته در برخی مواقع به دلیل تعداد زیاد شهاب‌‌ها به این پدیده رگبار یا طوفان‌ شهابی نیز می‌گویند. مطیعی افزود: منشأ بیشتر بارش‌‌های شهابی دنباله‌دارها هستند که با حرکت در مدار خود ذرات ریزی به جای می‌گذارند و با نزدیک شدن به خورشید تعداد ذرات به‌جامانده از دنباله‌‌دارها افزایش می‌یابد، لذا مدار دنباله‌دار پر از ذراتی می‌‌شود که با سرعت حرکت دنباله‌‌دار و تقریبا در همان مدار به دور خورشید می‌چرخند. زمین در مدار خود به دور خورشید می‌‌تواند با توده‌ای از این ذرات جامد برخورد کند، اگر فاصله این ذرات تا مدار زمین کمتر از ۱۲ میلیون کیلومتر باشد، ممکن است با عبور زمین از میان این توده‌‌ها بارش شهابی شکل گیرد. 

وی گفت: به دلیل حرکت تناوبی منظم زمین به دور خورشید، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیک مدار دنباله‌دار می‌رسد و با برخورد با این ذرات پراکنده با جو زمین، بارش شهابی در آسمان رخ می‌دهد. مسئول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد افزود: ذرات پدید آورنده بارش‌‌های شهابی تقریبا در مسیرهای موازی یکدیگر و با سرعت یکنواخت وارد جو می‌‌شوند چون عمل سوختن و یونیزه شدن بیشتر در ارتفاع ۷۰ تا ۹۰ کیلومتری بالای سطح زمین رخ می‌دهد. این فاصله برای ناظری که بر سطح زمین ایستاده، فاصله بسیار زیاد است و به دلیل خاصیت پرسپکتیو چشم، چنین به نظر می‌رسد که درخش‌‌ها از یک نقطه آسمان خارج می‌‌شوند، به این نقطه کانون بارش می‌گویند. 

وی گفت: به دلیل سرعت اولیه ذرات به‌جا‌مانده از دنباله‌‌دارها و اختلاف ناچیز سرعت ذرات با یکدیگر، کانون بارش دقیقا یک نقطه نیست بلکه محدوده کوچکی از آسمان است در نتیجه بارش‌‌های شهابی را به اسم صورت فلکی نام‌گذاری می‌کنند که کانون بارش در محدوده آن صورت فلکی قرار دارد. مانند بارش شهابی برساوشی که کانون آن در صورت فلکی برساوش است.  

مطیعی افزود: برای رصد بارش‌‌های شهابی نیاز به وسیله خاصی نیست و بهترین روش رصد با چشم غیرمسلح است و کافی است در محلی به دور از نور شهر، زیر آسمان تاریک در هوایی صاف قرار گیریم و حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه اطراف کانون بارش را زیر نظر بگیریم. 


اوج بارش شهابی در مرداد

مسئول رصدخانه دانشگاه فردوسی در خصوص اوج بارش‌های شهابی گفت: بارش شهابی برساوشی بارش شهابی معروف مردادماه است و همه ساله در آغاز دهه دوم مرداد ماه رخ می‌‌دهد و کانون‌ بارش در صورت فلکی برساوش است. اوج بارش برساوشی امسال در روزهای ۲۱ و ۲۲ مرداد روی خواهد داد و افراد برای مشاهده این پدیده باید منطقه‌‌ای امن و با آسمانی تاریک در خارج از شهر را انتخاب کنند. مطیعی افزود: در برخی منابع خبری، موضوع چنان بزرگ می‌شود که انتظار می‌‌رود آسمان نورافشان شود اما مشاهده چنین رویدادی در آسمان شهر به ویژه برای بارش برساوشی امکان‌پذیر نیست. 


آلودگی نوری در شهرها

رئیس دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد نیز در زمینه بهترین شرایط و مکان‌ها برای رصد بارش‌های شهابی گفت: پدیده بارش شهابی اغلب در آسمان شهرهای بزرگ و با آلودگی شدید نوری قابل مشاهده نیست و شاید به‌ندرت تعداد اندکی شهاب بسیار پرنور بتوانند خود را از شر آلودگی نوری رها سازند و به چشم آیند. «شهرام عباسی» افزود: آسمان تاریک بدون آلودگی نوری بهترین وضعیت برای رصد بارش‌های شهابی است. محل رصد بارش‌های شهابی باید افق باز داشته باشد، اگر این شرایط مهیا باشد می‌توان شهاب‌های بسیار مشاهده کرد. 

وی گفت: در خراسان رضوی برج رادکان در ۸۰ کیلومتری مشهد و در مسیر چناران رصدگاه مناسبی برای مشاهده بارش‌های شهابی است. عباسی افزود: بارش‌های شهابی در دوره‌های مختلف وجود دارد اما برخی مواقع آهنگ آن شدیدتر می‌شود که مردادماه جاری از آن جمله است، همچنین در آذرماه نیز شاهد رخداد بارش‌های شهابی خواهیم بود.