آموزش فنی غیرحرفه‌ای
گزارش‌همشهری از کمبود تجهیزات و نیروی انسانی فنی در رشته‌های فنی‌و‌حرفه‌ای
فهیمه طباطبایی _ خبرنگار
در 4سال اخیر، موضوع هدایت تحصیلی به یک چالش عمومی بین دانش‌آموزان پایه دهم و آموزش و پرورش تبدیل شده است. از یک سو مسئولان این وزارتخانه، مدیران مدارس را مکلف کرده‌اند که دانش‌آموزان را به سمت رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش سوق دهند و آمار داوطلبان به ادامه تحصیل در رشته‌های نظری به‌خصوص علوم تجربی را کاهش دهند. از طرف دیگر دانش‌آموزانی هستند که می‌گویند اختیار انتخاب رشته دست خودشان نیست و مشاوران و مدیران مدارس با تحمیل فراوان آنها را به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش می‌فرستند.
شعار جذب 50درصدی دانش‌آموزان در رشته‌های فنی
طبق برنامه ششم توسعه باید 50درصد دانش‌آموزان متوسطه دوم در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیلاتشان را ادامه دهند. در سال‌های اخیر با تبلیغات فراوانی که درحوزه مهارت‌آموزی و کارآفرینی صورت گرفته، خانواده‌ها برخلاف گذشته رغبت بیشتری به این رشته‌ها نشان می‌دهند و دیگر نگاه منفی به آن ندارند، اما هنوز هم بسیاری از دانش‌آموزان هستند که از ادامه تحصیل در شاخه‌های مختلف این رشته نگرانند. طبق آمار ارائه شده از سوی مدیرکل دفتر آموزش فنی و حرفه‌ای و کاردانش هم‌اکنون نزدیک به 38درصد دانش‌آموزان در این دو رشته تحصیل می‌کنند، اما فارغ‌التحصیلان و کارشناسان فنی و حرفه‌ای از این شرایط انتقاد دارند و می‌گویند که زیرساخت‌های آموزش فنی و حرفه‌ای و کاردانش در هنرستان‌های کشور به‌طور کامل ایجاد نشده و بنابراین هدایت همه دانش‌آموزان به هنرستان‌ها بدون برنامه و غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد و می‌تواند در ادامه چهره این رشته‌های مهارتی را مخدوش کند.
کمبود تجهیزات، استادکار و هنرستان در کشور
با چند فارغ‌التحصیل هنرستان شهید احمدی روشن منطقه14 در این‌باره صحبت کردیم و نظر آنها را جویا شدیم. آنها می‌گویند که امکانات در هنرستان‌ها کافی نیست و مطابق با تکنولوژی‌های روز دنیا تغییر نمی‌کند. هادی خلیلی در این‌باره می‌گوید: «موقع انتخاب رشته سال نهم، مشاوران مدرسه‌مان تبلیغ زیادی برای رشته‌های فنی و حرفه‌ای به‌خصوص کامپیوتر، معماری و حسابداری می‌کردند. آنها می‌گفتند که رشته‌هایی مانند مهندسی، مدیریت، پزشکی و حقوق که بهترین‌های شاخه‌های نظری است، اشباع شده و آمار بیکاری در فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها بالاست. حرفشان هم منطقی بود و خودمان هم در اطرافمان این موضوع را می‌دیدیم. بعد از این توجیه می‌گفتند که رشته‌های مهارتی در دنیای امروز بیشتر کاربرد دارد و سریع‌تر جذب بازار کار می‌شوید. این هم درست بود اما وقتی وارد هنرستان شدیم، ماجرا کمی تغییر کرد. آزمایشگاه‌ها، تجهیزات، تعداد استادان و هنرآموز‌ها بسیار کم بود و ما در این 3 سال با چنین چالش‌هایی روبه‌رو بودیم و برای اینکه خلأ را پر کنیم برخی‌هایمان به سمت آموزشکده‌های خصوصی رفتیم.»
انتقادات دیگر فارغ‌التحصیلان و هنرجویان فنی و حرفه‌ای و کاردانش هم در راستای صحبت‌های هادی خلیلی است. کمبود امکانات، تعداد پایین هنرستان‌ها، به روز نشدن دروس و تجهیزات اندک، عدم‌انطباق رشته‌ها با دنیای امروز استارتاپ‌ها، نبود هنرآموز و استادکار از انتقادهای جدی و مهمی است که این افراد به آن اشاره می‌کنند.
رشد بی‌برنامه هنرستان‌ها و ظلم به دانش‌آموزان
سیدمحسن حسینی‌مقدم، مدیرکل پیشین آموزش‌های فنی و حرفه‌ای کشور در این‌باره به همشهری می‌گوید: «برای ورود دانش‌آموزان به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش برخی الزامات نیاز است که مهم‌ترین آنها در فضا، امکانات و نیروی انسانی خلاصه می‌شود. در سال گذشته مدت تحصیل در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش از 2سال به 3سال افزایش پیدا کرد، اما چون فضای هنرستان‌ها برای 2سال پیش‌بینی شده بود، مدیران با کمبود فضای کارگاهی و کلاس روبه‌رو شدند که خب یک سری اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها در این‌باره شد ولی کافی نبود.»
حسینی‌مقدم دومین معضل در هنرستان‌ها را تجهیزات دانست و از این نظر هم سخنان فارغ‌التحصیلان و هنرجویان این رشته را تأیید کرد؛ «در سال گذشته حدود 34میلیارد اعتبار برای تجهیز هنرستان‌ها پیش‌بینی شده بود که تا زمانی که من مدیریت را به‌عهده داشتم، ریالی اختصاص پیدا نکرده. سال قبل آن اما 52میلیارد اختصاص پیدا کرد ولی اگر این اعداد را تقسیم بر 7هزار هنرستان فنی و حرفه‌ای و کاردانش کنید، رقم بسیار کمی به هر هنرستان می‌رسد. این در حالی است که در هر هنرستان چندین رشته هم تدریس می‌شود. به‌طور خلاصه می‌توان گفت اعتبار تجهیزات هم کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد. در بحث نیروی انسانی هم برای دروس عملی حتما باید استادکار در داخل کارگاه حضور داشته باشد که متأسفانه جذب استادکار نداشتیم و این موضوع چالشی جدی است و فقط در چند سال گذشته در قالب استخدام دانشگاه فرهنگیان توانستیم تعداد کمی استادکار جذب آموزش و پرورش کنیم که تعدادشان اندک است.» این کارشناس آموزش فنی و حرفه‌ای در ادامه به فرق هنرستان و دبیرستان اشاره کرد و گفت: «تفاوت این دو در مهارت‌آموزی و کار عملی است. اگر قرار باشد این نیازها یعنی تجهیزات، هنرآموز و استادکار وجود نداشته باشد عملا هنرستان با دبیرستان هیچ فرقی نمی‌کند و ما در حق هنرجویان فنی و حرفه‌ای و کاردانش ظلم کردیم. اگر واقعا دولت‌ها این نیاز را حس کرده‌اند که باید نیروی انسانی به سمت مهارت‌آموزی برود و تکنسین تربیت کند، پس توجه بیشتری در اعتبارات و برنامه‌های این حوزه نشان دهند و به‌طور کلی نگاه به آموزش فنی و حرفه‌ای را از حرف به عمل تبدیل کنند.»
کمتر از 4هزار هنرستان مستقل در کل کشور داریم
مسئله بعدی میزان توسعه هنرستان‌ها در سال‌های اخیر است. منتقدان می‌گویند که توسعه فضای آموزشی در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش مطابق با برنامه‌ها نیست و همین می‌تواند آسیب جدی به این رشته‌ها وارد کند. حسینی‌مقدم در این‌باره هم می‌گوید: «تعداد هنرستان‌ها محدود است، عمدتا هنرستان‌هایی که اضافه شده وابسته بوده‌اند. به‌عبارت دیگر می‌توان گفت کمتر از 4هزار هنرستان مستقل در کشور وجود دارد و 3هزار هنرستان وابسته هستند. به این معنا که در یک دبیرستان 2رشته فنی و حرفه‌ای هم اضافه کرده‌اند.»
با وجود همه این مشکلات و کمبودها باز هم توسعه رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در دستور کار وزارت آموزش و پرورش است و مدیران این وزارتخانه اصرار دارند دانش‌آموزان به سمت این رشته‌ها هدایت تحصیلی شوند.
مصطفی آذرکیش، مدیرکل دفتر فنی و حرفه‌ای و کاردانش اگرچه انتقادات کارشناسان و هنرجویان را به‌طور ضمنی پذیرفت، اما نظری متفاوت درباره این موضوع داشت. او می‌گویدکه اراده دولت مبنی بر توسعه و کیفیت‌بخشی این رشته‌هاست، اما به تنهایی قادر به انجام آن نیست. « هم‌اکنون 910هزار هنرجو در 160رشته از شاخه کاردانش و 41رشته از شاخه فنی و حرفه‌ای تحصیل می‌کنند. این یعنی ما در تمام نقاط آموزشی کشور حداقل یک هنرستان را داریم و در این زمینه کمبودی وجود ندارد. حداقل درباره هنرستان‌های کاردانش می‌توان با قاطعیت گفت که در هر منطقه یک هنرستان راه‌اندازی شده است. اما این کافی نیست و مشارکت خانواده‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی را می‌طلبد، به این دلیل که تکنولوژی‌ها در تمام حوزه‌ها زیاد است و دائم به‌روزرسانی می‌شود و آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند تمام تجهیزات و امکانات را برای آموزش آنها فراهم کند؛ مثلا در بخش خودرو، علوم کامپیوتر یا موبایل تغییرات روزانه است و ما هر چقدر هم تجهیزات خریداری کنیم باز هم از فناوری‌های جدید عقب می‌مانیم. دقیقا به همین علت است که می‌گوییم نیاز به مشارکت سایر دستگاه‌ها در حوزه آموزش مهارت‌ها داریم و از آنها می‌خواهیم که در تدوین استاندارد، اجرای آموزش، برگزاری آزمون و صدور گواهینامه، آموزش و پرورش را یاری کنند.»
به‌گفته مدیرکل دفتر آموزش فنی و حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش امسال 119هزار هنرجوی هنرستان‌های کاردانش در خارج از آموزش و پرورش، مهارت‌آموزی کرده‌اند؛ «این آموزش‌ها در ارگان‌هایی مانند جهادکشاورزی، مراکز دولتی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، شهرک‌های صنعتی، کارخانجات و مؤسسات تولیدی، آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای خصوصی در اصناف مختلف انجام شده و بدین گونه هنرجو آموزش کارآمد در فضایی که تجهیزات کامل و به‌روز است و استادکار وجود دارد، می‌بیند. ما به‌دنبال افزایش چنین ظرفیت‌هایی هستیم.»
آذرکیش کمبود در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای را اینگونه ترسیم کرد: «ما نیاز به 16هزار هنرآموز و 25هزار استادکار داریم و باید تجهیزات فراوانی به هنرستان‌هایمان تزریق کنیم، ولی تحت همین شرایط هم می‌گوییم که هنرجویان حتی اگر با کمترین امکانات، آموزش ببینند می‌توانند موفق‌تر از دانش‌آموزان رشته‌های دیگر باشند.»
این روزها بازار استارتاپ‌ها و مشاغلی که نیاز به مهارت دارند بسیار داغ است. اغلب دانش‌آموزان هم دوست دارند که به جای تحصیلات طولانی‌مدت در مدرسه و دانشگاه به هنرستان‌ها و دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای بروند و سریع جذب بازار کار شوند، اما همین بی‌توجهی به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و نبودن امکانات در این بخش آنها را پشیمان و بدون انگیزه کرده و به سمت رشته‌های نظری سوق می‌دهد.
این روزها بازار استارتاپ‌ها بسیار داغ است. اغلب دانش‌آموزان هم دوست دارند به جای تحصیلات طولانی‌مدت در مدرسه و دانشگاه به هنرستان‌ها بروند و سریع جذب بازار کار شوند، اما همین بی‌توجهی به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و نبودن امکانات در این بخش آنها را پشیمان و بدون انگیزه کرده و به سمت رشته‌های نظری سوق می‌دهد.
در همینه زمینه :