دیدار با تاریخ روی پل‌های بام ایران

چهارمحال و بختیاری دیر‌زمانی سرزمین رودخانه‌ها بود و پل‌های تاریخی زیادی نیز در خود داشت. وجود این پل‌ها بر روی رودخانه‌های چهارمحال و بختیاری که از دوران گذشته پایه‌گذاری شده‌ بودند، نشان از رونق کسب و کار، معاشرت‌ها و ارتباط بین مردم این استان با دیگر نقاط کشور است.

به گزارش ایرنا، قرارگیری چهارمحال و بختیاری در مسیر جاده تاریخی دزپارت (دژپارت) نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی این استان در دوره‌های مختلف تاریخی است، به همین علت با پایه‌گذاری و احداث پل‎‌های تاریخی بر روی رودخانه‌ها و دره‌های کوهستانی این منطقه زمینه تسریع در رفت و آمد و ارائه خدمات فراهم شد.

پایه پل تاریخی «برنجگان» منطقه مشایخ شهرستان کیار و پایه پل تاریخی مجاور کاروانسرای «خان‌اوی» جونقان شهرستان فارسان چهارمحال و بختیاری که بر روی رودخانه به سبک معماری پارتی و با سنگ‌های تراشیده شده و ملات ساروج و گچ اجرا شده است، نشان‌دهنده قدمت پل‌سازی در این استان از زمان معماری پارتی به سبک ساسانی تا عصر معاصر است.

هم‌اکنون بعد از گذشت قرن‌ها از تخریب پل‌های یاد شده، هنوز سنگ‌های سقوط کرده به رودخانه به خصوص «سنگ‌کلید» در کف رودخانه موجود است. سنگ‌کلید به آخرین سنگ نصب شده در محل محوری، مرکزی و اصلی طاق‌های پل گفته می‌شود.

بیشتر پل‌های استان چهارمحال و بختیاری از آثار ارزنده مربوط به دوره‌های صفویه، قاجاریه و پهلوی است و اهمیت احداث پل به علت عام‌المنفعه بودن آن و سهولت ارتباطاتی بوده که برای عموم مردم فراهم می‌کرده است.


 چهارمحال و بختیاری ۲۵ پل تاریخی دارد
مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: با توجه به مطالعات صورت گرفته در حیطه معماری، ۲۵ پل تاریخی در این استان شناسایی شده است.

«واحد جولایی» مهم‌ترین ویژگی پل‌های تاریخی چهارمحال و بختیاری را مقاومت و ایستایی بنا در برابر عوامل مخرب طبیعی و انسانی عنوان کرد و افزود: از مجموع پل‌های تاریخی شناسایی شده در چهارمحال و بختیاری ۱۲ پل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
جولایی اضافه کرد: مصالح بیشتر پل‌های تاریخی چهارمحال و بختیاری آجر، سنگ، ساروج و گچ بوده که به‌طور ماهرانه‌ای در ساخت این پل‌ها به‌کار رفته است.

وی یادآور شد: به علت این‌که در اثر برخورد آب با پایه پل‌های تاریخی احتمال خرابی زودرس آنها وجود داشت در ساخت پایه این پل‌ها بیشتر از سنگ بهره‌گرفته و بدنه با آجر ساخته شده است.
مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: در ساخت پل‌های تاریخی استان هر دو گونه چفد یا قوس «تیزه‌‌دار» و «مازه‌‌دار» به‌کار رفته است و بیشتر به روش رومی یا ضربی کار شده‌اند.

وی گفت: در تعداد دهانه‌های پل‌های تاریخی چهارمحال و بختیاری تنوع زیادی وجود دارد. تعداد دهانه‌های پل‌های تاریخی چهارمحال و بختیاری شامل یک دهانه، 2 دهانه، 3 دهانه، 7 دهانه و ۱۰ دهانه است.
وی افزود: در دوره صفویه به جهت گسترش شبکه راه‌های ارتباطی و اقبال زیادی که متوجه معماری بود، پل‌سازی در چهارمحال و بختیاری از پیشرفت قابل توجهی برخوردار می‌شود.

مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: این آثار نه‌تنها از لحاظ تاریخی دارای جایگاه ویژه‌ای هستند، بلکه از لحاظ گردشگری نیز قابلیت منحصر‌به‌فردی به منطقه داده‌اند.


ضرورت راه‌اندازی پایگاه اطلاعاتی پل‌های تاریخی 

 وی یادآور شد: با توجه به این‌که چهارمحال و بختیاری سرچشمه رودخانه‌های بزرگ زاینده‌رود، کارون و بخشی از دز است، راه‌اندازی پایگاه اطلاعاتی پل‌های تاریخی این استان ضرورت دارد.

جولایی اظهار کرد: همچنین با توجه به موقعیت استراتژیک چهارمحال و بختیاری و مجاورت با استان‌های لرستان، خوزستان و اصفهان و قرارگیری پل‌های تاریخی مهم در این استان‌ها می‌توان ضرورت راه‌اندازی پایگاه اطلاعاتی پل‌های تاریخی استان را احساس کرد.

 وی گفت: پل خراجی از جمله بناهای تاریخی دوره قاجار بود که در روستای خراجی شهرستان کیار احداث شده است.
مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تشریح کرد: پل تاریخی خراجی ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۹۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و پل تاریخی خراجی با ۵۵ متر طول، بالاترین ارتفاع آن 5/4 متر و فاصله دهانه‌های آن متغیر و به‌طور میانگین 5/2 متر است.

جولایی افزود: مصالح پل تاریخی خراجی با ۱۰ دهانه، آجر، سنگ و ملات ساروج و گچ نیم‌کوب است و قسمت میانی پل تاریخی خراجی به‌منظور دفع بهتر رانش و جلوگیری بیشتر از آسیب، بلندتر از بقیه قسمت‌ها است.
مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: عبور وسایل نقلیه، برخی سهل‌انگاری‌ها و تصرفات غیرکارشناسی مانند عبور تاسیسات مختلف از تهدیدات و آسیب‌های پل تاریخی خراجی به‌شمار می‌رود.


 زمانخان؛ دومین پل تاریخی ساخته شده روی زاینده‌رود


وی گفت: زمانخان را می‌توان بعد از پل الله‌وردی‌خان (سی‌وسه پل اصفهان) دومین پل تاریخی احداث شده بر روی رودخانه زاینده‌رود دانست.

جولایی تاکید کرد: پل تاریخی زمانخان از جمله شاهکارهای معماری دوران صفویه است که با دو طاق آجری مازه‌دار بر روی صخره‌های سنگی در رودخانه زاینده‌رود، محدوده شهر سامان احداث شده است.

وی افزود: این پل تاریخی به دست یکی از خوانین محلی به نام «زمانخان» ساخته شده و ویژگی مهم آن تراشیدن صخره‌های سنگی برای هدایت آب و تغییر مسیر اصلی رودخانه زاینده‌رود بوده است.
مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: پل زمانخان علاوه بر اهمیت تاریخی از جنبه گردشگری نیز دارای جایگاه خاص و ویژه بوده که یکی از زیباترین فضاهای گردشگری این استان را ایجاد کرده است.

وی یادآور شد: پل تاریخی زمانخان از دو دهانه نامساوی به طول ۵ و 6/5 متر تشکیل شده و پایه وسط آن متکی بر تخته سنگی بریده شده است. این پل تاریخی زاینده‌رود ۱۱ تیر ۱۳۷۵ به شماره ۱۷۴۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد.


انتقال آب چشمه بیدک؛ هدف اصلی احداث پل کنرک

وی گفت: پل یا چاروی تاریخی کنرک در جنوب روستای کنرک شهرستان بروجن به‌منظور انتقال آب چشمه بیدک احداث شده است.
 مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: پل تاریخی کنرک در نزدیکی تالاب بین‌المللی چغاخور بر روی رودخانه آقبلاغ در پای تپه‌ای باستانی به‌نام «تل فتح‌الله‌خانی» ساخته شده است.

 وی افزود: پل تاریخی کنرک ۴۰ متر طول، ۵ متر ارتفاع، ۴ متر عرض و ۳ دهانه با قوس شاخ بزی از مصالح سنگ در پایه‌ها، آجر در بدنه و طاق با ملات گچ دارد. جولایی تصریح کرد: پل تاریخی کنرک در دوران قاجاریه به روش آجرچینی خفته راسته و با استفاده از ملات ساروج ساخته شد.


پل تاریخی مصلای بروجن بیش ‌از ۱۰۰ سال قدمت دارد

 وی یادآور شد: پل تاریخی مصلای بروجن بر اساس سنگ‌نوشته نصب شده بر دیواره آن، بیش ‌از ۱۰۰ سال قدمت دارد و بر اساس اسناد و شواهد موجود، ساخت آن به سال ۱۳۱۹ هجری قمری بر می‌گردد.

مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: پل تاریخی مصلای بروجن تنها پل ماشین‌رو در قدیم بوده که با دو آسیاب بادی بر روی رودخانه و کمی پایین‌تر از آن یک حمام قدیمی احداث شده است. جولایی تاکید کرد: این پل تاریخی هم‌اینک به بازارچه دائمی صنایع‌دستی تبدیل و به شماره ۴۲۰۵ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.


« بهشت‌آباد»؛ محل تلاقی آب شهرستان‌های کیار و فارسان

وی افزود: پل تاریخی بهشت‌آباد بر روی رودخانه‌ای به همین نام احداث شده و محل تلاقی آب‌های جاری شهرستان‌های کیار و فارسان در ابتدای تنگ درکِش ورکِش است. مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تصریح کرد: البته احداث پل تاریخی بهشت‌آباد در بخش انتهایی صخره‌های تنگ درکِش ورکِش است. وی یادآور شد: طاق پل تاریخی بهشت‌آباد به دو روش ضربی در کناره‌ها و رومی در وسط احداث شده و دارای ۳ متر ارتفاع، ۱۰ متر عرض دهانه در پایین و یک متر فاصله راس قوس دهانه تا سطح پل است.


 «حاج الله‌یار» محل گذر اهالی بازار قدیم بن

جولایی اظهار کرد: پل تاریخی حاج الله‌یار محل گذر مردم محله بازار قدیم بن بوده که در محله قدیمی این شهر بر روی مسیل لاوار بنا شده است. وی گفت: این پل تاریخی عمق به‌نسبت زیادی دارد و با هدف عبور راحت‌تر اهالی محله بازار قدیم بن از سوی فردی به نام حاج الله‌یار ساخته شد.


پل تاریخی «سیمی دوپلان»؛ بنایی بر بقایای سنگ قلوه 

مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: پایه‌های پل تاریخی «سیمی دوپلان» بر بقایایی از سنگ‌قلوه و لاشه بر روی رودخانه کارون حوالی روستای دوپلان از توابع بخش ناغان شهرستان کیار ساخته شده است.

وی افزود: پل تاریخی سیمی‌دوپلان ۲۰ متر طول و کمتر از یک متر عرض دارد و به طور دقیق در محلی که صخره‌های ساحل رودخانه به کمترین فاصله رسیده، احداث شده است.


 «کره‌بس»؛ نخستین پل به سبک معماری جدید در چهارمحال و بختیاری

جولایی تصریح کرد: پل تاریخی «کره‌بس» شهرستان لردگان نخستین پل چهارمحال و بختیاری به سبک معماری جدید در این استان است که در دوره پهلوی اول بر روی رودخانه کره‌بس شهرستان لردگان ساخته شده و در گذشته محلی برای عبور و مرور بوده است.  مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان اظهار کرد: هم‌اینک در کنار پل تاریخی کره‌بس یک پل فلزی دو طرفه برای رفت و آمد خودروها در جاده ارتباطی چهارمحال و بختیاری – خوزستان احداث شده است.


ساخت «هوره» روی خرابه‌های پل قدیمی

 وی گفت: پل تاریخی «هوره» بر روی خرابه‌های قدیمی یک پل و بر روی رودخانه زاینده‌رود احداث شده است. جولایی تاکید کرد: پل تاریخی «هوره» در روستای هوره شهرستان سامان و در کنار رودخانه زاینده‌رود قرار دارد که در خرداد ۱۳۳۷ آغاز و در پاییز ۱۳۳۸ دوران پهلوی دوم بر روی خرابه‌های پل قدیمی این منطقه ساخته شد. وی افزود: این پل تاریخی با بهره‌گیری از سنگ به عنوان مصالح بوم‌آورد احداث شده و همین عامل این پل را به یکی از زیباترین پل‌های زاینده‌رود تبدیل کرده است.  پل تاریخی هوره ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ به شماره ۳۰۰۷۳ در فهرست آثار ملی ثبت شد.


 پل تاریخی «خدا آفرین» به صورت طبیعی ایجاد شده است

مسئول حریم‌های بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: پل تاریخی «خدا آفرین» روستای گزستان منطقه بازفت شهرستان کوهرنگ چهارمحال و بختیاری به دنبال ریزش کوه به وجود آمده است. وی یادآور شد: پل تاریخی «خدا آفرین» در زمان‌های قدیم با ریزش کوه و محو شدن رودخانه برای مسافتی چند کیلومتری به صورت طبیعی بر روی رودخانه بازفت ایجاد می‌شود.