داخلی
با صدور رأی در پرونده محمدعلی نجفی حالا سرنوشت این پرونده در دستان خانواده مقتول است
بخشش یا قصاص؟
«آیا نجفی قصاص می‌شود؟» این سؤالی بود که خیلی‌ها دیروز پس از اعلام خبر صدور حکم قصاص برای محمدعلی نجفی از یکدیگر می‌پرسیدند. باور اینکه وزیر و شهردار اسبق پای چوبه دار برود برای بسیاری دشوار است اما دیروز با اعلام این حکم همه نگاه‌ها به سوی اولیای دم میترا استاد دوخته شد؛ چرا که درصورت قطعی شدن حکم تنها آنها هستند که می‌توانند درباره سرنوشت نجفی تصمیم‌گیری کنند: «گذشت یا قصاص». به‌گزارش همشهری، روز گذشته سرانجام انتظارها برای صدور حکم در پرونده محمدعلی نجفی به پایان رسید و سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد که او به اتهام قتل عمدی همسرش میترا استاد به قصاص محکوم شده است. غلامحسین اسماعیلی، در جمع خبرنگاران گفت: «در کیفرخواست 3عنوان اتهامی: قتل عمد، ایراد صدمه غیرمؤثر در قتل و نگهداری اسلحه غیرمجاز عنوان شده بود که دادگاه قتل عمد را محرز دانسته و حکم به قصاص صادر کرد.» وی ادامه داد: «در ارتباط با صدمه غیرمؤثر در قتل دادگاه رأی برائت صادر کرد و همچنین در ارتباط با نگهداری اسلحه غیرمجاز متهم به دو سال حبس محکوم شد.» به‌گفته اسماعیلی این حکم غیرقطعی و قابل فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور است.
به بخشش امیدواریم
وکیل مدافع نجفی می‌گوید
مذاکره با خانواده استاد آغاز شده است
صدور حکم قصاص نجفی در دادگاه، وکیل مدافع او را بیش از پیش برای نجات موکلش به تکاپو انداخته است. حمیدرضا گودرزی در مصاحبه با همشهری می‌گوید که اخیرا مذاکراتی را با آنها انجام داده و امیدوار است بتواند رضایت آنها را جلب کند.
آیا رأی دادگاه به شما ابلاغ شده است؟
من هم از طریق نشست خبری سخنگوی محترم قوه قضاییه از صدور حکم قصاص برای موکلم باخبر شدم و هنوز سامانه را بررسی نکرده‌ام. اما چیزی که مسلم است اینکه موکلم به قصاص محکوم شده است.
حالا با صدور این رأی، شما برای نجات موکل‌تان چه اقدامی خواهید کرد؟
طبق وظیفه‌ام در مهلت قانونی به رأی صادر شده اعتراض خواهم کرد تا پرونده به دیوان‌عالی کشور فرستاده و در آنجا دوباره بررسی شود. به باور من پرونده دچار نواقص متعددی بود که برخی از آنها رفع شده، اما همچنان نواقص جدی وجود دارد که می‌تواند موجب نقض این حکم شود.
مهم‌ترین نواقصی که به پرونده وارد می‌دانید چیست؟
به باور من باید پرونده به کمیسیون 5نفره کارشناسان اسلحه ارجاع شود تا آنها درخصوص نحوه تیراندازی و چگونگی اصابت گلوله‌ها نظر روشن و قطعی بدهند. از این گذشته باید کمیسیون پزشکی قانونی نیز در این پرونده تشکیل شود تا به‌طور دقیق مشخص شود گلوله‌ای که به مقتول اصابت کرده چرا حالت عادی ندارد. در این‌باره استدلال دادگاه این بود که گلوله پس از اصابت به‌دست مقتول از آن عبور و به سینه مقتول اصابت کرده است. اما استدلال ما این است که این گلوله به جسم سختی برخورد و کمانه کرده و به مقتول برخورد کرده است و شاهد آن هم خارج شدن گلوله از حالت طبیعی است و این نشان می‌دهد شلیک‌های موکلم مستقیم نبوده و بی‌هدف شلیک کرده است. همه این توضیحات حاکی از آن است که موکلم قصدی برای ارتکاب قتل نداشته و عمل وی قتل شبه‌عمد است.
همزمان با اعتراض به پرونده برای جلب رضایت اولیای دم نیز اقدامی انجام داده‌اید؟
پیش از این هرچه تلاش کردیم موفق نشدیم با اولیای دم مقتول مذاکره کنیم و تلاش‌های‌مان ناکام ماند، اما اخیرا توانستیم جلساتی را با آنها برگزار کنیم و خودم مستقیم با اولیای دم صحبت کرده‌ام و این مذاکرات ادامه دارد، اما هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است. به‌هرحال ضربه بزرگی به اولیای دم وارد شده و آنها نیاز به تسلی خاطر دارند و اول باید آنها به آرامش برسند تا بتوانیم برای جلب رضایت اولیای دم مذاکره کنیم.
شما سال‌ها قاضی جنایی بودید. به‌نظرتان این پرونده چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟
اول که امیدوارم موفق به جلب رضایت اولیای دم شویم و اگر خدا بخواهد این اتفاق خواهد افتاد. از این گذشته هم امیدوارم قضات دیوان‌عالی کشور دفاعیات ما را درخصوص شبه‌عمد بودن قتل بپذیرند و رأی دادگاه نقض و این پرونده ختم به خیر شود.
خواسته ما همچنان قصاص است
پس از صدور حکم قصاص، مسعود استاد (برادر مقتول) در گفت‌وگو با همشهری از تصمیم‌شان درباره سرنوشت پرونده گفت و اینکه ناگفته‌هایی دارد که هنوز به زبان نیاورده است.
حالا که حکم صادر شده، قصد ندارید درباره ناگفته‌هایی که قصد داشتید در دادگاه اعلام کنید حرف بزنید؟
صحبت که زیاد است. از جمله اینکه در جریان دادگاه خبرنگار انصاف‌نیوز مدعی شد که خواهرم صبح روزی که به قتل رسید، قصد داشته درباره مسائل خانوادگی‌شان مصاحبه کند که نتوانست. اما مسائلی که خواهرم می‌خواست صحبت کند، اصلا مسائل خانوادگی نبود. چون کسی راجع‌به مسائل خانوادگی‌اش مصاحبه نمی‌کند. در جلسه دادگاه، قاضی اجازه نداد صحبت کنم. من یک ساعت تا یک ساعت و نیم می‌خواستم به‌عنوان مطلع حرف بزنم. چون تنها کسی بودم که از همه زندگی آنها خبر داشتم. حتی از قاضی اجازه خواستم که حرف بزنم اما گفت که اجازه نمی‌دهد.
مسائلی که خواهرتان می‌خواست راجع‌به آنها مصاحبه کند چه مسائلی بودند؟
مربوط به نجفی و دوستانش بودند.
تا حالا خیلی سر بسته راجع‌به این مسئله صحبت کرده‌اید. ممکن است بیشتر توضیح دهید؟
اجازه بدهید فعلا راجع‌به این قضیه صحبت نکنم. گذاشته‌ام به موقع‌اش.
موقع‌اش چه زمانی است؟
رأی دادگاه به تازگی صادر شده و نمی‌خواهم صحبت‌هایم این مسئله را تحت‌تأثیر قرار دهد، اجازه بدهید موقعش برسد. فقط این را بگویم که همه حرف‌هایم براساس مستندات است و اگر حرفی بدون سند بود، کسی قبولش نکند.
این مستندات چه هستند؟ پیامک، عکس یا چیزهای دیگر؟
اگر اجازه بدهید به موقع‌اش می‌گویم.
در جریان این پرونده، یکی از افرادی که آسیب زیادی دید، مهیار پسر میترا بود. شرایط او حالا چگونه است؟
من چندین بار درخواستم را به‌صورت کتبی به دادگاه تقدیم کردم که مهیار صحبتش را در دادگاه انجام بدهد و برود اما متأسفانه در بخشی از دادگاه که مربوط به گزارش پزشکی قانونی و توصیف قتل بود، او را تا آخر نگه داشتند. مهیار از این قضیه آسیب زیادی دیده. الان چند روانپزشک او را تحت نظر دارند و مشاوره می‌دهند تا شرایط روحی‌اش بهبود پیدا کند.
زمانی که این جنایت اتفاق افتاد، مهیار درگیر امتحاناتش بود. این حادثه چه تأثیری روی درس و مشقش داشت؟
متأسفانه همه امتحاناتش را خراب کرد. او با جنازه مادرش روبه‌رو شده بود و این صحنه هرگز از ذهنش پاک نمی‌شود.
چه برنامه‌ای برای آینده مهیار دارید؟
خواهرم مهم‌ترین هدف و برنامه‌ای که برای پسرش داشت، درسش بود. من هم تلاش می‌کنم که این هدف خواهرم محقق شود.
پس قصد دارید خودتان از او مراقبت کنید؟
بله. چون مهیار حالا نه پدر دارد و نه مادر. پدرش مجدد ازدواج کرده و قصد دارم خودم از او نگهداری کنم.
نظرتان راجع‌به حکم صادر شده چیست؟ ظاهرا از قبل آن را پیش‌بینی می‌کردید؟
بله. به‌نظرم حکمی است که محرز بود. آقای نجفی در دادگاه گفت که قصدم قتل نبود. اما قصد و سوءنیت او در این قتل معلوم است.
اگر حکم در دیوان تأیید شود، آیا حاضرید مهلت بدهید تا تصمیم درست بگیرید؟
خیر. ما تصمیم‌مان را گرفته‌ایم. تصمیم ما اجرای حکم است. مذاکرات هم از طریق چندین نفر، حتی مسئولین انجام شده اما توافق صورت نگرفت.
در چه صورتی ممکن است رضایت بدهید؟ یا اصلا به این مسئله فکر کرده‌اید؟
ما اصلا به رضایت فکر نکرده‌ایم. متأسفانه خبری به اشتباه به نقل از من منتشر شده بود که این شائبه را پیش می‌آورد که ما می‌خواهیم رضایت بدهیم. اما من اصلا به رضایت فکر نکرده‌ام.
در طول این پرونده، حرف‌ها و خبرهای زیادی درباره خواهرتان و زندگی‌اش منتشر شد. کدام‌شان روح خانواده‌‌تان را آزرد؟
بحث‌هایی که در ابتدا وکیل معزول آقای نجفی عنوان کرده بود. اینکه خواهرم مهدورالدم بود. اینکه او مسلمان نبود و جزو فرقه ضاله بود و اینکه پرستو بود. خواهرم نبود که از خودش دفاع کند و این حرف‌ها دور از انصاف بود.
محمدسلطان همتیار، قاضی سابق دادگاه کیفری و دیوان‌عالی کشور از سرنوشت پرونده نجفی می‌گوید
باید منطقی رفتار کرد
پرونده محمدعلی نجفی هم مثل سایر متهمان به قتل رسیدگی و به صدور رأی منجر شد، اما نکته‌ای که پرونده او را نسبت به پرونده سایر متهمان به قتل برجسته و افکار عمومی را نسبت به وی حساس کرده، سوابق سیاسی و علمی او‌ست. شاید به همین دلیل باشد که حالا بسیاری انتظار دارند تا اولیای‌دم او را به‌دلیل سوابق روشنی که داشته، ببخشند، اما چطور می‌شود از خانواده‌ای که دخترشان قربانی یک جنایت شده، توقع بخشش داشت؟ محمدسلطان همتیار، قاضی سابق دادگاه کیفری و دیوان‌عالی کشور که تجربه زیادی در پرونده‌های قتل دارد، در گفت‌وگو با همشهری به نکاتی کلیدی در این‌باره اشاره کرد که می‌تواند پایان خوبی برای این پرونده جنجالی رقم بزند.
به‌نظر شما، چه چیز باعث شد پرونده قتل همسر دوم محمدعلی نجفی تا این حد جنجالی شود؟
به‌نظر من جوسازی در رسانه‌ها و ایجاد حواشی در چنین پرونده‌هایی صحیح نیست و نمی‌تواند به نفع طرفین باشد. متأسفانه با تهمت‌های ناروا به خانواده مقتول و مطرح‌شدن حاشیه‌هایی که طرح آنها هیچ لزومی نداشت، خانواده مقتول تحت‌تأثیرات منفی قرار می‌گیرند و ممکن است جری شوند. متأسفانه همین حاشیه‌ها در جامعه نوعی جبهه‌گیری و لجبازی پیش می‌آورد و باعث می‌شود که طرفین به جای فکر‌کردن عاقلانه، صلاح کار خودشان را درنظر بگیرند.
در پرونده‌هایی که شما در سال‌های گذشته به آنها رسیدگی کردید، آیا موردی بود که جوسازی‌ها بر اولیای‌دم تأثیر بگذارد؟
متأسفانه گاهی همین جوسازی‌ها مسیر پرونده‌ها را دگرگون می‌کرد. گاهی اولیای‌دم مقتول تصمیم جدی برای اجرای حکم قصاص نداشتند اما جوسازی‌ها آنها را به سمتی هدایت می‌کرد که حکم را اجرا کنند. در این پرونده‌ها باید آینده فرزندان مقتول نیز درنظر گرفته شود اما در بسیاری از پرونده‌ها که من رسیدگی کردم، اولیای دم تحت‌تأثیر تعصبات حس انتقام و شرایط روانی سوگ که در آن قرار دارند، با بی‌توجهی به قبطه صغار برای اجرای حکم قصاص پافشاری می‌کردند که همگی ناشی از شرایطی است که از سوی جامعه و رسانه‌ها به آنها تحمیل می‌شود. به‌نظر من هر دو طرف باید در فضایی آرام، منطقی و بدون حاشیه تصمیم‌گیری کنند.
به‌نظر شما، اولیای دم در چه شرایطی ممکن است رضایت دهند؟
در چنین مواقعی باید به آنها زمان داد. به‌خصوص در این پرونده که زمان زیادی از آغاز آن نمی‌گذرد. با وجود این، همیشه باید اولیای دم را به بخشش و گذشت توصیه کرد. از قدیم گفته‌اند لذتی که در عفو وجود دارد، در انتقام نیست. تجربه سالیان طولانی کار به‌عنوان بازپرس و قاضی جنایی به من نشان داده که لذت انتقام لحظه‌ای و زودگذر است. معمولا وقتی حکمی اجرا می‌شود، اولیای دم برای چند دقیقه آرام می‌شوند اما برعکس آن در پرونده‌هایی که اولیای دم تصمیم به بخشش گرفته‌اند، حس خوبی که در آنها ایجاد شده ماندگار بوده و آنها به آرامش واقعی دست پیدا کرده‌اند. به هر حال آقای نجفی سابقه کاری خوبی داشته و امیدوارم این پرونده ختم به خیر شود.
از سوابق آقای نجفی اگر صرف‌نظر کنیم، ایشان مرتکب قتل شده‌اند. چطور اولیای دم باید برای بخشیدن او با خود کنار بیایند؟
برخی از افرادی که به قصاص و اعدام محکوم می‌شوند، جانیان بالفطره هستند که وجودشان برای جامعه خطرناک و مضر است و اجرای حکم به آرامش جامعه کمک می‌کند اما برخی دیگر از افراد قتلی که مرتکب شده‌اند، حاصل عصبانیت ناگهانی و یا یک حادثه ناخواسته است. برخی از این افراد ممکن است با وجود قتلی که مرتکب شده‌اند، وجودشان برای جامعه مثمرثمر باشد و قابلیت عفو و بخشش را داشته باشند. اگر در این موارد جوسازی نشود و طرفین جری نشوند و در فضایی آرام تصمیم‌گیری کنند، بسیاری از این پرونده‌ها به بخشش منجر خواهد شد. قصاص حقی است که برای اولیای دم محفوظ است. این حق را نه دادگاه و قانون، که شرع به اولیای دم داده است. اما در قرآن، در همان آیه‌ای که حق قصاص به اولیای دم داده شده، بلافاصله آمده است که بهتر است عفو کنید. درباره این پرونده هم باید زندگی فرد محکوم را بررسی کرد. چیزی که از آقای نجفی سراغ داریم، مردی آرام، متین و با‌منطق است. فردی که سال‌ها در مشاغلی علمی مثل وزیر آموزش عالی و آموزش و پرورش خدمت کرده و مشاغل ایشان قرین با غضب و عصبانیت نبوده است. نمی‌شود ایشان را با نقشه و قصد قبلی یک قاتل خطرناک و بالفطره دانست. نباید اینطور باشد که فکر کنیم با قصاص نجفی، جامعه گلستان می‌شود.
حالا پس از اعلام حکم دادگاه، پرونده چه مراحلی را طی خواهد کرد؟
وکیل متهم می‌تواند در مهلت قانونی به آن اعتراض کند و پرونده به دیوان‌عالی کشور فرستاده می‌شود. در دیوان قضات بعد از بررسی پرونده اگر تشخیص بدهند که پرونده ایرادات شکلی دارد، ایرادات را ذکر کرده و پرونده را دوباره به همان شعبه از دادگاه ارسال می‌کنند. اما اگر ایرادات ماهیتی در پرونده دیده شود، رأی دادگاه نقض و پرونده به شعبه دیگری از دادگاه فرستاده می‌شود تا متهم دوباره محاکمه شود. اما اگر قضات دیوان هیچ نقصی در پرونده رویت نکنند، رأی دادگاه ابرام می‌شود. در این مرحله پرونده آماده اجرای حکم است و اگر در نهایت اولیای‌دم قاتل را ببخشند، پرونده بار دیگر به دادگاه فرستاده می‌شود تا متهم این بار از لحاظ جنبه عمومی جرم محاکمه شود.
63روز با پرونده نجفی
محمدعلی نجفی، وزیر و شهردار سابق، از روز 7خرداد تا روز گذشته، 63روز عجیب و باورنکردنی را در زندگی‌اش تجربه کرد.
وقوع
میترا استاد، همسر دوم محمدعلی نجفی ساعت 9:30صبح روز 7خردادماه سال98 در خانه‌اش در طبقه هفتم برج دوبرال در بلوار دادمان سعادت‌آباد با شلیک گلوله به قتل رسید.
دستگیری
عصر روز هفتم خرداد، درحالی‌که هیچ‌کس از محمدعلی نجفی خبری نداشت، ساعت19 او به پلیس آگاهی تهران رفت و خودش را تسلیم کرد. تصاویر منتشر‌شده از حضور نجفی در آگاهی، حاشیه‌های زیادی به‌دنبال داشت.
اولین بازجویی
روز 8خرداد، یک روز پس از وقوع قتل، نجفی با لباس پلیس آگاهی و دستبند به دادسرای امور جنایی تهران منتقل و نخستین جلسه بازجویی از او برگزار شد. در حاشیه این بازجویی خانواده نجفی بخشی از جزئیات دستنوشته 6صفحه‌ای او را برای خبرنگاران بازگو کردند.
بازسازی صحنه
روز 10خرداد و با گذشت فقط 3روز از وقوع این قتل، نجفی توسط مأموران پلیس آگاهی به محل وقوع جرم منتقل شد تا صحنه قتل را در برابر بازپرس پرونده بازسازی کند.
صدور کیفرخواست
روز 13خردادماه علی القاصی‌مهر، دادستان تهران از صدور کیفرخواست پرونده نجفی خبر داد. صدور کیفرخواست، 6روز بعد از قتل یک رکورد در صدور کیفرخواست محسوب می‌شد و موجب انتقاد بسیاری از حقوقدانان شد.
اولین محاکمه
اولین جلسه محاکمه نجفی روز 22تیرماه در شعبه نهم دادگاه کیفری یک استان تهران به ریاست قاضی محمدی کشکولی برگزار شد. در این جلسه سرپرست دادسرای جنایی به دفاع از کیفرخواست پرداخت و وکلای اولیای‌دم خواستار قصاص نجفی شدند.
دومین محاکمه
در دومین جلسه محاکمه که روز 26تیر برگزار شد، نجفی به دفاع از خودش پرداخت و جزئیات بیشتری از حادثه را بازگو کرد. او اصرار داشت که شلیک‌هایش ناخواسته بوده و قتل غیرعمد است. وکیل او نیز ایرادات زیادی را به پرونده وارد دانست.
سومین محاکمه
روز 31تیر آخرین مرتبه‌ای بود که نجفی پای میز محاکمه ایستاد. او در آخرین دفاع از خودش به 7مورد اشاره کرد و گفت قصد قتل همسرش را نداشته و گلوله ناخواسته به او برخورد کرده است. پس از این دفاعیات بود که قضات دادگاه وارد شور شدند.
اعلام حکم
دیروز غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد که نجفی به اتهام قتل عمد همسر دومش از سوی قضات دادگاه به قصاص محکوم شده است.
