تئاتر
همشهری در گفت‌وگو با مدیران تماشاخانههای پایتخت، دخل و خرج نمایش‌های امروز پایتخت را بررسی می‌کند
تک و تای تئاتر در تابستان تحریم
فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار
هر سال قیمت بلیت تئاتر در تماشاخانههای خصوصی و دولتی گران‌تر می‌شود؛ افزایش قیمتی که مدیران تماشاخانهها معتقدند در مقایسه با میزان تورم و بالا رفتن هزینه‌های تولید بسیار جزئی است. اما برخی دیگر از مدیران تماشاخانهها می‌گویند افزایش قیمت بلیت باعث شده که تماشای تئاتر از اولویت‌های اول و دوم فرهنگی بسیاری از مردم طبقه متوسط حذف شود. آیا قیمت بلیت مهم‌ترین عامل جذب مخاطبان بیشتر به نمایش‌های در حال اجراست؟ آیا تماشاگران تئاتر در تهران جمعیت مشخصی هستند که قیمت بلیت برایشان اهمیتی ندارد؟ و سؤال اصلی این است که آیا جمعیت ثابتی در تهران دخل و خرج ثابت تماشاخانهها را تضمین می‌کنند و در بین نمایش‌ها برای افزایش تعداد تماشاگران، خارج از این خرده‌فرهنگ تئاتربین رقابت وجود دارد. این گزارش در نبود آمار‌های روشن سعی می‌کند تصویری از اقتصاد تئاتر تهران و دخل و خرج تماشاخانههای پایتخت در نیمه اول سال98 را ترسیم کند.
10درصد افزایش، مشکلی را حل نمی‌کند
داوود نامور، مدیر تماشاخانه نوفل‌شاتو درباره افزایش قیمت بلیت‌های نمایش و حضور تماشاگران در تماشاخانهها به همشهری می‌گوید: «قیمت بلیت‌های نمایش در مقایسه با افزایش هزینه‌های جاری نسبت به سال گذشته افزایش چندانی نیافته و تنها 10درصد افزایش قیمت بلیت داشتیم.» نامور با اشاره به فعالیت نوفل‌شاتو ادامه می‌دهد: «سال گذشته 150هزار مخاطب داشتیم که به 300هزار نفر افزایش یافته.» اما حسین جزایری، مدیر تماشاخانه دیوار چهارم، قیمت بلیت را عامل اصلی جذب مخاطبان تئاتر عنوان می‌کند. وی معتقد است که تماشاخانههای خصوصی بدون هیچ حمایتی فعالیت دارند و این در حالی است که با وجود تورم افزایش جزئی در قیمت بلیت‌ها وجود دارد اما همین افزایش اندک نیز باعث شده تماشاگران تئاتر کمتر به تماشای نمایش بیایند.
سلبریتی‌ها شرط جذب مخاطب نیستند
مدیر تماشاخانه نوفل‌شاتو به دلایل حضور تماشاگران اشاره می‌کند: «خیلی‌ها معتقدند که حضور سلبریتی‌ها در اجرای نمایش به فروش و جذب مخاطب کمک می‌کند. نمی‌توان این موضوع را انکار کرد اما تنها شرط حضور مخاطب در سالن نمایش نیست. یکی از دلایل حضور دائم تماشاگران در سالن‌های نمایشی کار خوب و تأثیرگذار با متن داستانی جذاب و بازی‌های قابل‌قبول است. گاهی شده یک نمایش بازیگر چهره دارد اما در طول اجرا در جذب مخاطب موفق نیست.»
محیط در جذب مخاطب مهم است
نامور معتقد است که حضور تماشاگران به اجرای خوب و محیط تماشاخانهها هم بستگی دارد؛ اینکه تماشاخانه با ظرفیتی که دارد بتواند پاسخگوی نیاز مخاطبان تئاتری باشد که اگر به این نیازها پاسخ داده شود، به مخاطبان دائمی تئاتر تبدیل می‌شوند. نامور عنوان می‌کند تماشاخانه‌ای می‌تواند موفق عمل کند که تماشاگر ثابت خود را هم داشته باشد و توضیح می‌دهد: «علاوه بر این موارد، انتخاب نمایش و اینکه کدام کارگردان چه اجرایی در سالن داشته باشد هم مهم است.»
افزایش قیمت بلیت، تماشاگر را کم می‌کند
مدیر تماشاخانه دیوار چهارم به همشهری می‌گوید: «تماشای تئاتر اولویت اول و دوم مردم نیست و اگر هزینه‌های تماشای تئاتر افزایش پیدا کند، مخاطبان خود را از دست می‌دهد. هم‌اکنون میانگین قیمت بلیت 30 تا 40هزار تومان است و این در حالی است که هیچ حمایتی از ما وجود نداشته اما سالن‌های دولتی به‌واسطه حمایت‌هایی که می‌شوند می‌توانند افزایش قیمت بلیت را کنترل کنند.»
تماشاگر ثابت یک اتفاق مهم نیست
جزایری، یکی از مدیران دیوار چهارم است که به تماشاگران ثابت نیز اشاره می‌کند و برخلاف نامور که از حضور تماشاگران ثابت در سالن نمایش راضی است، این مخاطبان را اتفاق خاص قلمداد نمی‌کند. وی معتقد است جمعیت ثابت تماشاگران تئاتر تعدادشان آنقدر نیست که باعث رونق ثابت شود. وی عنوان می‌کند: «وقتی تئاترشهر به‌عنوان مرکز تئاتری در جذب تماشاگر موفق نیست، دیگر چه انتظاری از تماشاخانههای خصوصی باید داشته باشیم؛ تماشاخانه‌هایی که با حضور چهره‌ها و برخی از سرمایه‌گذارانی که شناختی از تئاتر ندارند راه خود را ادامه می‌دهند.»
تئاتر گران برای مخاطبان خاص
انتخاب نمایش و تماشای آن در هرجایی از پایتخت زمانی می‌تواند امکان‌پذیر باشد که قیمت بلیت نمایش در حدی باشد که مخاطب بتواند آن را پرداخت کند. حالا برخی تماشای تئاتر را یک تفریح لوکس می‌خوانند درصورتی‌که به‌زعم بسیاری از مدیران تماشاخانههای خصوصی با توجه به تورم روز و افزایش هزینه تولید و دستمزد و اجازه تماشاخانهها، قیمت بلیت در هر سال افزایش جزئی داشته است. شاهین چگینی، مدیر تماشاخانه مشایخی نگاه دیگری به تماشاگران تئاتر دارد، وی به همشهری می‌گوید: «هم‌اکنون تماشاگران تئاتر ما یک قشر خاص هستند؛ قشر خاصی که با خرید بلیت‌های گران به سرمایه‌گذار و کارگردان می‌گویند چه تئاتری را دوست دارند. یک نمایش می‌تواند در هر جایی اجرا شده و مخاطب خود را داشته باشد اما جریان تئاتر ما دست یک قشر خاص است. سالن لوکس مسئله ما نیست، بلکه تئاتر لوکس است که به خواسته همین قشر تولید می‌شود. بیشتر در تولید تئاتر پز فرهنگی داریم؛ چراکه یک سالن با 60صندلی را نمی‌توانیم پر کنیم اما یک سالن با 2هزار و 500صندلی پر می‌شود.» چگینی در ادامه با عنوان این مطلب که قبول دارم هر تماشاخانه‌ای اگر امکانات خوب و سرویس‌دهی مطلوب داشته باشد و همچنین اجرای قابل‌قبول داشته باشد، تماشاگر خود را دارد اما نکته این است که وقتی بیشتر تئاترهای ما به‌خاطر گیشه کیفیت کار خود را از دست می‌دهند، دیگر نمی‌توان درباره تماشاگر تئاتر صحبت کرد.»
میانگین قیمت بلیت‌های تئاتر
هم‌اکنون قیمت بلیت‌های تئاتر در تماشاخانهها حداقل 20هزار تومان و حداکثر 70هزار تومان است که اکثر نمایش‌های روی صحنه با قیمت بلیت 35 تا 40هزار تومان به نمایش درمی‌آیند. البته در این میان نمایش‌هایی نیز روی صحنه می‌روند که حداقل قیمت بلیت‌شان 30هزار و حداکثر 180هزار تومان است.
صندلی دولتی؛ ظرفیتی برای تماشاگران
جز تماشاخانههای خصوصی که در این سال‌ها توانستند با اجرای نمایش‌های موفق و جذب مخاطب در تولید و عرضه نمایش تأثیرگذار باشند، تماشاخانههای دولتی هم با ظرفیت و حمایت‌هایی که می‌شوند، میزبان تماشاگران خود هستند. برخی از این تالارهای دولتی که صندلی و ظرفیت اجرای نمایش را دارند، زیرنظر سازمان‌ها و ارگان‌های دیگر اداره می‌شوند که با تعامل و همکاری می‌توان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد و حضور این سالن‌ها باعث افزایش صندلی‌های تئاتر پایتخت می‌شود. تالار آبی نیاوران زیرنظر میراث فرهنگی، تالار پرواز زیرنظر ارتش که البته زمانی جزو سالن‌های فعال بود و... برخی از همین تالارهای نمایشی هستند. با این حال علاوه بر مجموعه تئاتر شهر با سالن‌هایی که دارد، تالار‌هایی چون مرکز تئاتر مولوی با 2سالن، حوزه هنری با 4سالن، تالار هنر، مرکز تئاتر و سینما تئاتر کانون، تماشاخانه سرو، تماشاخانه سنگلج و سالن‌های محراب جزو تماشاخانههای دولتی هستند که تماشاگران خود را دارند.
صندلی‌هایی که می‌تواند برای تماشاگران باشد
تماشاخانههای خصوصی اما وضعیت متفاوت‌تری نسبت به تماشاخانههای دولتی دارند؛ تماشاخانه‌هایی که تاسیس نخستین آنها به اواخر دهه80 برمی‌گردد؛ هرچند که آمار تاسیس و فعالیت این سالن‌ها هر سال بیشتر می‌شود اما از یک سو به دلایل متعدد که بخش مالی آن از همه پررنگ‌تر است باعث شده در این سال‌ها برخی از این تماشاخانهها تعطیل شوند یا به‌دست گروه دیگری ادامه فعالیت دهند. با این حال افزایش تعداد صندلی‌های این تماشاخانهها از 15صندلی تا 60صندلی ظرفیتی را به تئاتر ایران اضافه کرده که نمی‌توان آن را انکار کرد. بیش از 30تماشاخانه خصوصی نیز در پایتخت وجود دارد که نزدیک به 8تماشاخانه فعالیتش متوقف شده است. علاوه بر تماشاخانههای خصوصی برخی از سالن‌های نمایش فرهنگسراهایی چون ارسباران، ابن‌سینا، بهمن، اندیشه، بهاران و... نیز ظرفیت اجرای تئاتر و تماشاگران منطقه‌ای خود را دارند. ایوان شمس، آزادی، وحدت، حافظ، کاخ سعدآباد، ایرانشهر و تئاتر خاوران با 6سالن نیز با ظرفیت نزدیک به 5هزار صندلی می‌توانند تماشاگران زیادی داشته باشند.
بلاتکلیفی آیین‌نامه تماشاخانههای خصوصی
در دوره مهدی شفیعی، مدیر اسبق مرکز هنرهای نمایشی آیین‌نامه تماشاخانههای خصوصی شکل گرفت؛ آیین‌نامه‌ای که تکمیل و قرار شد توسط خانه تئاتر و انجمن صنفی تماشاخانههای کشور مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت به مرحله اجرا برسد. این آیین‌نامه با رفتن مهدی شفیعی و آمدن شهرام کرمی به مرکز مورد پیگیری قرار گرفت. به گفته شهرام کرمی، حمایت مالی از تماشاخانههای خصوصی و جلب حمایت‌های مالی از دیگر نهادهای دولتی، بهره‌مندی از تبلیغات شهری، برگزاری جشنواره تولیدات هر تماشاخانه، انتشار گزارش‌های آماری از فعالیت‌های هنری تماشاخانهها، تأثیر فضاسازی و امکانات زیرساختی بر بازخورد اجتماعی فعالیت‌ها، توجه تماشاخانهها به زمانبندی مراحل صدور مجوز اجراها، مشارکت در ارزیابی کیفی آثار، رقابت سالن‌های خصوصی و ضرورت رقابت سالم و تعامل سازنده در این صنف و... در آیین‌نامه مدنظر گرفته شده است. اما مدتی است که خبری از تصویب و اجرایی شدن آیین‌نامه نیست. شاهین چگینی، رئیس انجمن صنفی تماشاخانههای کشور درباره این آیین‌نامه به همشهری می‌گوید: «خبری از آیین‌نامه نیست؛ البته مدیریت مرکز می‌گوید آیین‌نامه در شورای حقوقی وزارت ارشاد در حال بررسی است اما هیچ نتیجه‌ای دیده نشده و خانه تئاتر هم آیین‌نامه‌ای را تدوین کرده که مورد پذیرش انجمن صنفی تماشاخانههای خصوصی و مرکز هنرهای نمایشی نیست.»
به‌زودی انتشار آمار فروش تماشاخانههای خصوصی
شنیده شده که مرکز هنرهای نمایشی علاوه بر اعلام آمار فروش و مخاطب تالارهای نمایشی دولتی؛ قرار است آمار فروش تماشاخانههای خصوصی را نیز منتشر کند. برخی از مدیران تماشاخانهها معتقدند که انتشار این آمار می‌تواند به حمایت از تماشاخانهها کمک کند. مدیر تماشاخانه مشایخی می‌گوید: «متأسفانه هر سال بودجه تئاتر کمتر می‌شود و حالا این آمار چه کمکی می‌تواند بکند. متأسفانه مرکز هنرهای نمایشی در کوچک‌ترین‌مسائل و مشکلات مانده و حالا قرار است چه کمکی به تماشاخانههای خصوصی کند.»
