مرکزی برای مهاجران

محمدرضا جوادی یگانه/ معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران
«مرکز توسعه سلامت روان مهاجر: نخستین مرکز آموزشی- پژوهشی و مشاوره‌های روان‌شناختی ویژه مهاجران افغانستانی در ایران» با هدف تامین، حفظ و ارتقای سلامت روانی مهاجران افغانستانی با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های روانی و اجتماعی از طریق دسترسی عادلانه مهاجران به خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناسی با مشارکت اداره کل سلامت شهرداری تهران، اداره سلامت شهرداری منطقه 20، پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی دانشگاه علامه طباطبایی و کانون نخبگان افغانستان راه‌اندازی خواهد شد.

نقش شهرداری در این مرکز، در اختیار قرار دادن زیرساخت (اتاق مناسب جهت مشاوره و برگزاری کارگاه‌های آموزشی) است. نقش دانشگاه، پشتیبانی علمی و ارتقای ظرفیت علمی مرکز و نظارت بر محتوای کیفی فعالیت مرکز و نقش کانون نخبگان افغانستان، تشکیل تیم آموزشی- مشاوره‌ای جهت اجرای اهداف مرکز، ارائه خدمات مشاوره روان‌شناختی و برگزاری دوره‌های آموزشی متناسب با نیاز جامعه هدف خواهد بود.

از جمله ویژگی‌های مرکز آن است که مجریان پروژه با توجه به اینکه خودشان قسمتی از جامعه مهاجر هستند، درک و شناخت بهتر و دقیق‌تری از خصوصیات جامعه خود دارند، لذا هم در زمینه آموزش، هم در تحقیق و هم در مشاوره که در آن شناخت بافت فرهنگی و اجتماعی مهم است، می‌توانند موفق‌تر باشند.

همچنین با توجه به اینکه، این پروژه ترکیبی از مشاوره، آموزش و تحقیق است، لذا می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی مهاجران را مورد بررسی قرار داده و براساس نیازمندی‌های مورد نیاز، آموزش و مشاوره‌های فردی و گروهی را به‌طور مؤثرتری برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرا کند.

راه‌اندازی این مرکز اقدام و شروع خوبی است. اما باید توجه داشت:
1- بخش اصلی مسائل افغانستانی‌ها در ایران از جنس مشکلات روان‌شناختی نیست، بلکه موانع حقوقی و اجتماعی بر سر راه ادغام اجتماعی آنها در ایران وجود دارد. گرچه رفع این موانع در اختیار شهرداری تهران نیست اما شهرداری می‌تواند گام‌هایی  در این راه بردارد.
افتتاح همین مرکز قدمی در همین راه است و تقدیر از کارگران افغانستانی شهر تهران در آستانه نوروز امسال هم در همین مسیر بود.

2- تجربه زندگی افغانستانی‌ها در ایران نشان می‌دهد تنش بین مهاجران افغانستانی و مردم محلی در نقاطی بالاتر است که تراکم زندگی مهاجران بیشتر است، که منطقه 20 نیز یکی از آنهاست. یکی از راه‌های کاهش تضاد و تنش اجتماعی، فعالیت فرهنگی و آموزشی برای تسهیل ادغام اجتماعی و پذیرش مهاجران خارجی است. بخشی از فعالیت‌های فرهنگی شهرداری می‌تواند در جهت پیوند میان مهاجران با جامعه میزبان باشد.

3- در فضای رسانه‌ای و سیاسی ایران طی دهه‌های گذشته، افغانستانی‌ها عموما به‌عنوان مقصر مشکلات جامعه ایران در موضوعات مربوط به جرم، مواد‌مخدر یا بهداشت معرفی شده‌اند. این باورهای کلیشه‌ای با واقعیت زندگی بسیاری از خانواده‌های افغانستانی ساکن ایران و نقش افغانستانی‌ها در جامعه در طول 4 دهه اخیر همخوانی ندارد. خدمات افغانستانی‌ها به جامعه ایران - دفاع از ایران در برابر تجاوز خارجی، ایفای نقش در آبادانی ایران و در نگهداشت شهر تهران- تبلیغ نشده است و جامعه کمتر از آن آگاهی دارد. ایجاد این شناخت، از طریق برنامه‌های فرهنگی و ایجاد فرصت تعامل چهره‌به‌چهره میان مهاجران و ساکنان محلی در کاهش تعارض و تضاد مؤثر است.

4- اصلاح بازنمایی از افغانستان و افغانستانی‌ها متأسفانه کمتر مورد توجه بوده است. از همین رو یکی از رسالت‌های مهم حوزه فرهنگی و هنری، تغییر تصویر و ارائه مجموعه کاملی از واقعیت جامعه افغانستان و کنشگران آن، چه در سطح ملی و چه بین‌المللی است. تصویری که نخبگان، فعالان و مؤثران جامعه افغانستان را به همگان معرفی کند. از همین رو از تمامی فعالان حوزه رسانه و هنرمندان به‌خصوص سینماگران و روزنامه‌نگاران در ایران و افغانستان، دعوت می‌کنم تا بر تغییر و اصلاح این بازنمایی متمرکز شوند.

5- افغانستانی‌هایی که در منطقه 20 تهران زندگی می‌کنند، به نسبت مناطق روستایی حاشیه تهران و خصوصا مناطق جنوب و جنوب شرقی تهران شرایط زندگی بهتری از نظرپذیرش مردم دارند. بسیاری با سابقه طولانی در این منطقه زندگی می‌کنند و مردم محله از قدیم آنها را می‌شناسند. نمونه‌های موفق این همزیستی، ظرفیتی است که می‌تواند کمک کند منطقه 20 با سرمایه مذهبی خود، پیشگام اصلاح نگرش عمومی در جامعه ایران نسبت به مهاجران باشد و به منطقه نمونه از جهت روابط مسالمت‌آمیز مهاجران و جامعه محلی تبدیل و این موضوع به یکی از برندهای منطقه نیز تبدیل شود.

6- تجربه طولانی جامعه ایران، تنوع فرهنگی را توصیه و ترویج کرده است. ایران بزرگ فرهنگی و جوامع فارسی‌زبان، تجربه زیستن کنار هم را داشته‌اند و بازگشت به این تجربه، کاهنده مشکلات در ارتباطات بین‌فرهنگی کشورهای این حوزه تمدنی کهن است. اقبال لاهوری می‌گوید: «نه افغانیم و نی ترک و تتاریم/ چمن‌زادیم و از یک شاخساریم. تمیز رنگ و بو بر ما حرام است/ که ما پرورده یک نوبهاریم».

7- بسیاری از مهاجران افغانستانی در ایران در جوار اماکن مقدس در مشهد، قم و شهر ری زندگی می‌کنند. مکان مقدس می‌تواند مکانی برای تحقق شعار برادری و خواهری اسلامی و فراتر رفتن از مرزهای ملی و کنار گذاشتن تفاوت‌های قومی باشد. بازگشت به دعوت اسلام، مرز‌ نمی‌شناسد.