استاد هنوز پای تخته است

شبنم سیدمجیدی

در دنیای نابرابر، مردانه، زنان مسیری دشوار برای پیشرفت در پیش دارند. در دنیایی که خط‌کشی‌ها، همواره زن‌ها را در جایگاه‌های عقب‌تری از مردان نگه داشته است؛ در دنیایی که جایگاه‌های اول علمی، جایگاه‌های مدیریتی و هر چیز طراز اولی به انحصار مردان درآمده، هر از گاهی زنان سر برمی‌آورند و اوج می‌گیرند و بهترین می‌شوند. مریم بدون شک یکی از آنها بود که البته مثل هر چیز خوب دیگری، خیلی زودتر از آنچه باید، زمین را از وجود نازنینش محروم کرد. ریاضی از همان زمینه‌هایی است که حضور زنان در آن پیشینه تاریخی کمتری نسبت به مردان دارد. به‌خاطر همین پیشینه اندک، شاید باید سال‌های طولانی‌تری می‌گذشت تا زنان هم بتوانند به مردانی که قرن‌ها در سطوح اول ریاضیات تکرو بودند، برسند.

اما به واسطه نابغه‌ای به نام مریم میرزاخانی، این راه برای زنان کوتاه‌تر شد. سال2014 میرزاخانی نخستین و تنها زنی شد که مدال فیلدز را در این رشته به‌دست آورد. نشان فیلدز هر 4سال یک‌بار به ریاضی‌دانان جوان کمتر از 40سال که کشف مهمی در ریاضیات کرده باشند، تعلق می‌گیرد. از سال1936 که این مدال نخستین‌بار به لارس آلفورس و جسی داگلاس اهدا شد، 78سال گذشت تا بالاخره یک زن توانست در 37سالگی این نشان را دریافت کند. مریم میرزاخانی کسی بود که در دوره راهنمایی، معلم مدرسه‌اش به او گفته بود در ریاضیات استعداد ندارد و یک ربع قرن گذشت و مریم توانست بعد از 52 مردی که در طول سال‌ها یکه‌تاز دریافت مدال فیلدز ریاضیات بودند، جایزه را از آن خود سازد و نامش را در تاریخ جاودان کند. در اهمیت این نشان همین بس که آن را نوبل ریاضیات می‌خوانند(جایزه نوبل در رشته ریاضی اهدا نمی‌شود). او این جایزه را به‌خاطر کارهایش در هندسه و سیستم‌های دینامیکی دریافت کرد. دانشگاه استنفورد که میرزاخانی در آن تدریس می‌کرد، در اطلاعیه خود بعد از مرگ او اعلام کرد که کار میرزاخانی در زمینه فضاهای منحنی و هندسه، نتایجی شگرف در رشته‌های مختلف مثل رمزگذاری، فیزیک تئوری و چگونگی شکل‌گیری هستی و جهان به‌جا گذاشت.

او در سال‌های آخر، بر مسئله «دامنه رفتارهای یک توپ در حرکت آزادانه‌اش روی میز بیلیارد» متمرکز بود. این مسئله برای یک قرن، ریاضی‌دان‌ها را به‌خود مشغول کرده بود. کار میرزاخانی روی این مسئله در آخر تبدیل به یک مقاله بلند شد که بعد از انتشار، به آن لقب «آغاز یک عصر جدید در ریاضیات» را دادند. بیشتر کارهایش درباره ریاضی و فیزیک نظری، آن‌قدر پیچیده هستند که ممکن است برای ما یا هر کسی که بیرون از این رشته است، شبیه یک زبان خارجی یا فرازمینی، غیرقابل فهم به‌نظر بیاید اما فقط باید بدانیم در عمل، کار میرزاخانی ممکن است در آینده، فهم ما درباره شکل‌گیری جهان هستی را تغییر دهد. کارهای او دنیای ریاضیات را برای همیشه تغییر داد. پتر سی سارناک -ریاضی‌دان و استاد دانشگاه پرینستون- درباره میراث مریم می‌گوید: «او نه فقط مسائل زیادی را حل کرد، بلکه با حل آنها، ابزارهایی به‌وجود آورد که حالا برای افرادی که در این رشته کار می‌کنند، شبیه هوا برای نفس کشیدن است». حالا همه دنیا می‌دانند که نه فقط زنان می‌توانند سخت‌ترین مسائل ریاضی را حل کنند بلکه دستاوردهای آنها می‌تواند به اندازه بالاترین دستاوردهایی که در تاریخ ریاضیات به ثبت رسیده است، مهم باشد. حالا 2سال از وقتی که سرطان سینه، مریم را مغلوب کرد، می‌گذرد. اما همه دیگر می‌دانیم که امروز یا فردا، جایی در دنیا، زنی شجاع، مُصر، مقاوم، مشتاق کشف و عمیقاً بااستعداد، دوباره یک مدال فیلدز را به‌دست خواهد آورد.