چاه‌های نفت، آتش جنگ سوریه را دوباره شعله‌ور کرد

«نیروهای آمریکا حتی بعد از شکست داعش در سوریه باقی می‌مانند، قرار نیست اشتباهات عراق دوباره تکرار شود»؛ این سخنان رکس تیلرسون که طی‌ماه گذشته در دانشگاه استنفورد بیان شد، پیام واضحی به تمام بازیگران بحران سوریه بود مبنی بر اینکه آمریکا به حضور نظامی خود در خاک سوریه، به‌ویژه در مناطق شرقی این کشور ادامه خواهد داد؛ منطقه‌ای که از قضا بخش عمده‌ای از ذخایر نفتی سوریه و امید اصلی دولت بشار اسد برای بازسازی ویرانه‌های جنگ 7ساله را در خود جای داده است.

اما در سوی دیگر این صحنه، ابر قدرتی نیز حضور دارد که چندان از سیطره آمریکایی‌ها و کردهای وابسته به این کشور بر مناطق نفتی سوریه راضی نیست و به این ترتیب است که می‌توان گفت چاه‌های نفت دیرالزور، بار دیگر آتش جنگ سوریه را، حتی بعد از شکست تروریسم شعله‌ور خواهند کرد. رسانه‌ها و سخنگویان رسمی دستگاه‌های نظامی و دیپلماتیک روسیه ماه‌هاست در رویکردی منسجم نسبت به حضور نظامی آمریکا در مناطق شرقی سوریه انتقاد کرده و آن را «نامشروع» توصیف می‌کنند.

شکست مذاکرات؛ آغاز جنگ

از حدود یک‌ماه گذشته، رسانه‌های عربی ازجمله الجزیره و العربی الجدید، اخباری را مبنی بر مذاکرات غیررسمی روسیه و نیروهای نظامی کرد (مستقر در پایگاه‌های نفتی سوریه) با هدف تسلیم این مناطق راهبردی به ارتش سوریه منتشر کرده‌اند. مذاکرات البته با اصرار کردها و فشار واشنگتن شکست خورد. شکست گفت‌وگوهای روسیه و کردها، به گفته شبکه الجزیره، در نهایت زمینه را برای آغاز عملیات شاخه زیتون در عفرین فراهم کرد. فیصل قاسم یک روز بعد از شروع حملات ترکیه به عفرین در روزنامه القدس العربی نوشت: آغاز این عملیات بدون چراغ سبز روس‌ها ناممکن بود، کرملین با این چراغ سبز به‌دنبال اعمال فشار بر شبه‌نظامیان کرد است تا آنان را ناچار به تعامل با دولت اسد در دیرالزور کند.

اما ظاهرا معادلات میدانی با گذشت چند روز از آغاز عملیات شاخه زیتون چندان مطابق خواست روس‌ها نبوده و ناتوانی ترکیه در پیشروی سریع به سوی عفرین، روسیه و دولت سوریه را ناچار به حمله مستقیم به سوی مواضع کردها در دیرالزور می‌کند؛ حمله‌ای که با پاسخ تند و کم‌سابقه آمریکا روبه‌رو شده و جنگنده‌های این کشور که در قالب ائتلاف مبارزه با داعش همچنان در شمال سوریه مستقر هستند، نیروهای سوریه و روسیه در مسیر چاه‌های نفتی دیرالزور را مستقیما هدف حملات هوایی خود قرار می‌دهند. عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رای‌الیوم ساعاتی بعد از انتشار خبر حمله جنگنده‌های آمریکا به مواضع ارتش سوریه نوشت: پیام واشنگتن واضح است، آنها حاضر به تسلیم مناطق نفتی به دولت سوریه نیستند و به این ترتیب می‌توان گفت ما وارد مرحله تازه‌ای از جنگ ابرقدرت‌ها در خاک سوریه جنگ‌زده شده‌ایم.

شمال سوریه؛ محل نزاع

عملیات ترکیه در شمال سوریه نه‌تنها اهدافی را که روس‌ها به‌دنبال آن بودند باتوجه به مقاومت نظامی نیروهای کردی محقق نکرد، بلکه با گذشت یک هفته از شروع آن و تغییر مسیر نیروهای ترکیه به سوی ارتفاعات العیس به معضلی جدید در بحران پیچیده سوریه تبدیل شد. شبکه روسیا الیوم در گزارش خود با اشاره به این بحران نوشته است: ایران و دولت سوریه به هیچ عنوان با پیشروی ارتش آزاد در شمال سوریه کنار نمی‌آیند و علت اصلی بمباران کاروان نظامی ترکیه در العیس نیز همین امر بوده است.

تغییر ناگهانی استراتژی ترکیه، واکنش‌های میدانی روسیه و ایران را در پی داشته است؛ به‌گونه‌ای که از یک سو حملات هوایی ارتش ترکیه بر فراز عفرین در پی هشدار روسیه متوقف شده (امری که تأثیر جدی بر پیشروی ترکیه خواهد داشت) و از سوی دیگر، زمینه را برای همراهی ایران با نیروهای کردی که خواستار عبور از مناطق مرکزی به سوی عفرین هستند  فراهم کرده است.

ایران و ترکیه براساس ادعای روسیاالیوم، بر سر موقعیتی که حد فاصل ارتش سوریه با ارتش آزاد را در شمال این کشور تعیین کند دچار اختلاف هستند؛ به‌گونه‌ای که ترک‌ها خواهان پیشروی ارتش آزاد تا جاده میان حماه و حلب هستند اما ایرانیان همچنان بر آزادی روستاهای شیعه‌نشین کفریا و فوعه و همچنین فرودگاه تفتناز تأکید دارند. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد روسیه تمایل جدی برای ورود به منازعه داخلی محور سوچی از خود نشان نداده و توجه خود را به شرق سوریه و تحرکات آمریکا در دیرالزور متمرکز کرده است.

پیش از این بسیاری از رسانه‌ها پیش‌بینی می‌کردند شکست داعش مقدمه‌ای برای پایان جنگ داخلی سوریه باشد؛ اما تحولات روزهای اخیر نشان می‌دهد بحران 7ساله این کشور وارد مراحل جدیدتر و خطرناک‌تری نسبت به گذشته شده است.