میانجی برای آتش‌بس اقتصادی

در روزهایی که انگلیس با بحران سیاسی دست به گریبان است و آلمان هم موضعی انفعالی درباره برجام  پیش گرفته، فرستاده رئیس‌جمهور فرانسه دیروز در تهران مذاکرات مهم و فشرده‌ای داشت؛ از دیدار با حسن روحانی، رئیس جمهور و علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی تا رایزنی با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه؛ این دومین سفر امانوئل بن در 3هفته اخیر است که با هدف آتش‌بس جنگ اقتصادی علیه ایران انجام شده است.
ایران از روز 16تیر گام دوم اقدامات کاهشی خود در برجام را برداشت و عبور درصد غنی‌سازی‌ ایران از 3.67 کافی بود تا اروپایی‌ها را بعد از یک سال بی‌عملی دست به‌کار کند. اروپایی‌ها هنگام اجرای گام نخست ایران وزیر خارجه آلمان و معاون وزیر خارجه انگلیس را روانه تهران کردند اما با رویکرد ترساندن ایران و زمانی که ارعاب و تهدید جواب نداد، آنها تغییر رویکرد دادند و از در تشویق وارد شدند. امانوئل بن، مشاور ارشد امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در هفته‌های اخیر نقش  پیک را بین ایران و اروپا عهده‌دار بوده و پس از یک سفر بی‌سر‌و‌صدا، دیروز به‌صورت علنی به تهران آمد و ابتدا با علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی دیدار کرد.

حامل پیام
شمخانی‌ اجرای برنامه کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته‌ای را راهبرد غیرقابل تغییر ایران برشمرد و گفت: این مسیر در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام تا زمان تحقق کامل حقوق ایران ادامه خواهد یافت.
وی سیاست فشار حداکثری آمریکا را راهبردی شکست‌خورده عنوان و خاطرنشان ساخت: ایران در عمل اثبات کرده که در ابعاد اقتصادی، سیاسی و دفاعی توانمندی و ظرفیت مدیریت و مقابله با تنش‌ها و چالش‌های مختلف را دارد و با کشوری با این مشخصات نمی‌توان با زبان زور سخن گفت.
امانوئل بن، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهوری فرانسه نیز در این دیدار گفت: من به‌عنوان میانجی به ایران نیامده‌ام و حامل هیچ‌گونه پیامی از سوی آمریکا برای تهران نیستم، اما مکرون به‌دنبال دستیابی به ابتکارات مشترک برای ایجاد آتش‌بس در جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران بوده و معتقد است این اقدام به کاهش تنش‌های رو به تزاید در منطقه منجر خواهد شد.
رئیس‌جمهور فرانسه به‌تازگی تحرکاتی را برای حفظ برجام آغاز کرده و در این راستا اخیرا 2بار با روحانی تماس تلفنی داشته و یک‌بار هم به او نامه نوشته است. حسن روحانی هم روز 18اردیبهشت و همزمان با آغاز اجرای سیاست کاهشی تعهدات ایران در برجام به مکرون و سران آلمان، انگلیس، روسیه و چین نامه نوشته بود. از طرفی مکرون برای سفر به تهران در حال برنامه‌ریزی است و به‌نظر می‌رسد درصورتی که بتواند معافیتی از تحریم‌های آمریکا برای تجارت با ایران در حوزه نفتی و حمل‌ونقلی کسب کند یا بتواند آمریکا را به اجرای برجام یا توقف برخی تحریم‌هایش بازگرداند، سفر او به جریان بیفتد.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دیروز در حاشیه جلسه هیأت دولت تأکید کرد: موضع جمهوری اسلامی ایران صریح است و هیچ‌گاه مذاکره تحت فشار امکان‌پذیر نیست؛ طرف مقابل باید فشارهای خود و همچنین جنگ و تروریسم اقتصادی را که علیه مردم ایران به راه انداخته متوقف کند، بعد از این اتفاقات می‌شود برای اجرای برجام صحبت کرد. در همین رابطه سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته: اگر کسی می‌خواهد تلاشی انجام دهد تا هم تنش‌ها کاهش یابد هم برجام به‌عنوان یک دستاورد دیپلماتیک چندجانبه حفظ شود، باید سراغ ریشه اصلی آنها یعنی آمریکایی‌ها برود.
همزمان با سفر فرستاده اروپا به تهران، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران برخلاف اظهارات ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران ادعا کرد شروط مایک پمپئو پیش‌شرط هر نوع مذاکره با ایران است!

راه دیپلماسی را نبسته ایم
حسن روحانی در دیدار امانوئل بن، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور فرانسه، ضمن قدردانی و استقبال از فعالیت‌های آغاز شده توسط امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه و همچنین پیام ایشان، گفت: ایران کاملا راه دیپلماسی و مذاکره را باز نگه‌داشته است و امیدواریم طرفین برجام از این فرصت به‌خوبی استفاده کنند تا به نقطه مطلوب یعنی اجرای کامل برجام برسیم. رئیس‌جمهوری تأکید کرد: هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران این است که تعهدات قید شده در برجام از سوی طرفین آن به‌طور کامل اجرا شود و چنانچه طرفین به تعهدات خود عمل کنند، ایران هم گام‌های جدیدی در تکمیل تعهدات خود بر خواهد داشت. امانوئل بن در این دیدار پیام کتبی امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه را تقدیم روحانی کرد.

از برجام خارج نشده‌ایم
نماینده کشورمان در سازمان ملل نیز در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی گفت: اروپایی‌ها باید خسارات اقتصادی ایران در نتیجه تحریم‌های آمریکا را جبران کنند، چراکه در غیراین‌صورت تهران به اقدامات خود برای عبور از محدوده‌های تعیین‌شده در توافق هسته‌ای ادامه خواهد داد. مجید تخت‌روانچی در ادامه تأکید کرد: ایران کماکان در برجام باقی مانده است. ما توافق را نقض نکرده‌ایم زیرا در متن برجام تدابیری اندیشیده شده که اجازه عقب‌نشینی طرف‌ها از تعهدات‌شان را درصورت نقض توافق از سوی طرف دیگر می‌دهد. وی خاطرنشان کرد: اگر اروپایی‌ها به وعده‌های اصلی‌شان مبنی بر تضمین برخورداری ایران از منافع اقتصادی برجام عمل نکنند، ایران وارد گام سوم کاهش تعهدات برجامی خود می‌شود.

شرط خروج از بحران 
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای  برجام در یادداشتی که در روزنامه فرانسوی لوفیگارو منتشر شد، شرط خروج از بحران میان ایران و آمریکا را لغو تحریم‌های ضدایرانی واشنگتن دانست. علی‌اکبر صالحی ادامه داد: از زمان انقلاب اسلامی تاکنون ایران بی‌وقفه برای حفظ حاکمیت و حقوقش تلاش کرده که در این میان توسعه برنامه‌های هسته‌ای با اهداف صلح‌آمیز را حق لاینفک خود می‌داند. صالحی همچنین به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران اشاره کرد و این اقدام را پاسخی به بدعهدی طرف‌های اروپایی در عمل به تعهدات هسته‌ای خود ذیل توافقنامه برجام دانست.


همه به فکر خرید زمان 

نقش قابل‌توجه امانوئل مکرون برای هدایت تلاش‌های دیپلماتیک اروپایی‌ها برای کاهش تنش‌های بین ایران و آمریکا، بر پایه استراتژی خرید زمان بنا نهاده شده است. یک دیپلمات ارشد اروپایی در این‌باره به خبرگزاری فرانسه گفته است: «هم ما و هم ایرانی‌ها در حال خریدن زمان هستیم. ما باید ایران را با یک اقدام سمبلیک ایالات متحده آمریکا، دوباره همراه کنیم.»  تحلیلگران معتقدند که تلاش‌های اروپا در کوتاه‌مدت باید دو هدف داشته باشد؛ متقاعدکردن ایران برای توقف غنی‌سازی و متقاعدکردن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به تعلیق تحریم‌های اقتصادی شدیدی که به‌تازگی علیه ایران اعمال کرده است. یک کارشناس ایران در اندیشکده چتم هاوس در لندن به فرانس24 گفته است: «مسئله، ایجادکردن شرایط مناسب برای هر دو طرف (ایران و آمریکا) است تا از گوشه‌ای که در آن گیر افتاده‌اند، بیرون بیایند. تنها راه برون‌رفت، ‌مذاکره است.»  دومینیک ترینکوان، رئیس سابق هیأت نظامی فرانسه در سازمان ملل و مشاور دفاعی مکرون در انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه هم در این‌باره به شبکه فرانس24 گفته است: «مکرون از فضایی که فرانسه دارد، استفاده می‌کند تا شرایطی را پیش بیاورد که هم برای ایرانی‌ها‌ و هم برای آمریکا و ترامپ مفید باشد. ترامپ و آمریکا هم به‌نظر من در وضعیت بدی قرار دارند.» موفقیت مکرون در این مسئله مهم، می‌تواند اثرگذاری او در موضوعات مربوط به خاورمیانه را هم تثبیت کند. رئیس‌جمهور فرانسه، جایگاه خاصی در عرصه جهانی دارد اما وقتی که مسئله مربوط به خاورمیانه باشد، کام او همیشه شیرین نیست. او در سال‌2017 با موفقیت توانست معمای سعد‌حریری، نخست‌وزیر لبنان را حل کند؛ حریری در سفر به عربستان سعودی، گروگان گرفته شد و تنها بعد از آن توانست به لبنان بازگردد که مکرون شخصا وارد ماجرا شد. با این حال، تلاش‌های مکرون برای حل بحران در لیبی، نه‌تنها تا‌کنون بی‌ثمر بوده که ایتالیا، قدرت استعماری پیشین در لیبی و دولت تحت حمایت سازمان ملل در طرابلس را هم به دشمنان او در این مسئله تبدیل کرده است. مکرون در همین مسئله پرونده هسته‌ای ایران هم طعم ناکامی را چشیده است؛ او در بهار سال‌2018 در سفری رسمی به واشنگتن تلاش زیادی کرد تا ترامپ را متقاعد کند که در توافق هسته‌ای با ایران باقی بماند اما ترامپ با خروج از برجام، مکرون را ناامید کرد. او البته این‌بار این شانس بزرگ را دارد که با میانجی‌گری بین ایران و آمریکا، میزان تأثیرگذاری خود در دو سوی دنیا را به رخ دیگر رهبران دنیا بکشد.