ردّ پای قاجاری‌ها در نگارستان

آزاده مهرآبک
نمای آجری عمارت‌ها، درختان چندده ساله و حوض‌ها و جوی‌های سبز و آبی «باغ نگارستان»، همه و همه نشان از عمر طولانی این بازمانده عصر قجر در دل پایتخت دارد؛ قدمتی که به گواه کتب قدیمی و اسناد به‌جا مانده از سال‌های دور، به 212سال پیش می‌رسد؛ به زمانی که فتحعلی‌شاه قاجار تصمیم گرفت خارج از دارالخلافه تهران برای خودش یک مجموعه ییلاقی بسازد و در تابستان‌های داغ و سوزان طهران، به آنجا پناه ببرد. حالا اگرچه از آن باغ بزرگ محدوده میدان بهارستان، فقط بخش کوچکی باقی مانده و به روزگار ما رسیده، اما همین مقدار هم برای دنبال‌کردن رد پای تاریخ در قلب پایتخت کافی است. ضمن اینکه این باغ زیبای تاریخی، یک گالری بزرگ و تمام‌عیار هم به‌حساب می‌آید؛ گالری‌ای هنری که در آن می‌توانید اصل نقاشی‌های کمال‌الملک، آثار مینیاتور و معرق چرم علی‌اسفرجانی، مجموعه شخصی ملک‌الشعرای بهار، مجسمه‌های جهانگیر ارجمند و آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌های پشت شیشه منیر فرمانفرمائیان را ببینید. اگر در روزهای گرم و بلند تابستان به‌دنبال یک گردش نیم‌روزه ارزان و هیجان‌انگیز می‌گردید، پیشنهاد می‌کنیم حتما سری به باغ نگارستان میدان بهارستان بزنید؛ باغ زیبایی که حاصل ذوق و سلیقه هنرمندان ایرانی است.



  چطور برویم؟
برای بازدید از باغ نگارستان که سال1377 به ثبت ملی رسیده و پس از مرمت و بازسازی، از سال1392 بازگشایی شده، فقط کافی است از طریق خط 2مترو خودتان را به میدان بهارستان برسانید. اتوبوس‌های شرکت واحد هم از هر گوشه شهر شما را به میدان بهارستان می‌رسانند. همین که به میدان بهارستان رسیدید، درست بیرون ایستگاه متروی بهارستان، تابلوی «باغ نگارستان» را خواهید دید که شما را به سمت این باغ زیبای پایتخت راهنمایی می‌کند؛ باغی که مالکیت آن با دانشگاه تهران است و در ورودی آن در خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع قرار دارد.

   چرا نگارستان؟!
پژوهشگران تهران قدیم درباره وجه تسمیه نگارستان روایت جالبی دارند. می‌گویند در قدیم نگاره‌ها و نقاشی‌های مختلفی از فتحعلی‌شاه قاجار و درباریان او در یکی از اتاق‌های عمارت این باغ وجود داشته که به واسطه وجود آنها به این باغ، نگارستان می‌گفتند. نقل می‌کنند این تابلوهای نقاشی که اغلب‌شان پرتره بودند، به‌دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی، نقاشان برجسته دوره حکومت قاجار کشیده شده‌اند.

   گشت و‌گذار در باغ
برای ورود به باغ زیبای نگارستان باید بلیت ورودی تهیه کنید. 3هزار تومان با کارت بانکی‌تان پرداخت می‌کنید و بعد می‌توانید قدم به دنیای رنگ، طراوت و زیبایی بگذارید. دقیقا جلوی در ورودی یک حوض چندضلعی وجود دارد که با گل‌های شمعدانی زیبایی که دورش را مزین کرده، دلتان را می‌برد! فضای سبز منحصر به فرد باغ در کنار حوض‌ها و آبنماهای متعدد، گشت و‌گذار در این فضای زیبای به جا مانده از حکومت قاجاری‌ها را برایتان کامل می‌کند. در این نگارستان‌گردی فراموش نکنید که از نیلوفرهای آبی داخل حوض‌ها و اثر درخت خشکیده که خانه پرنده‌های زیبا شده دیدن کنید. ضمن اینکه درست مقابل در شمالی دانشسرا هم سردیس فردوسی نصب شده است که دیدنش خالی از لطف نیست. این مجسمه در خرداد‌ماه سال1315 با کمک مالی دانشجویان مقیم اروپا به‌دست لورنزی، مجسمه‌ساز معروف فرانسوی ساخته شد و در همان سال به‌عنوان نماد دانشکده ادبیات در این باغ قرار گرفت. البته  نمی‌شود به باغ نگارستان رفت و گشتی در بنای حافظیه نزد؛ بنایی که درست به سبک بنای حافظیه شیراز ساخته شده و در آن می‌توانید علاوه بر خواندن اشعار حافظ، تا دلتان می‌خواهد از خودتان عکس‌های یادگاری زیبا ثبت کنید.

  بفرمایید کافه و رستوران
برای تکمیل گردش هنری‌تان حتما سری هم به نقاشی دیواری صف سلام فتحعلی‌شاهی بزنید و اگر خواستید با این تابلوی زیبا عکس یادگاری بگیرید. اتاق کاشی‌های باغ نگارستان را هم فراموش نکنید؛ جایی که حتما گچ‌بری‌های زیبا و هنرمندانه‌اش شما را به وجد خواهد آورد. به تازگی مجموعه عکس‌های محمود روح‌الامینی از مراحل کاشت تا برداشت گندم در منطقه کوه‌بنان کرمان، نقاشی‌های فتح‌الله عباد و فرش‌های نفیس اهدایی غلامعلی ملول نیز به موزه اضافه شده که قطعا دیدن‌شان خالی از لطف نیست. ضمن اینکه در این باغ زیبا و منحصر به فرد که یادگار 2 قرن پیش است، کافه و رستورانی هم وجود دارد که می‌توانید در پایان گردش نیم‌روزه‌تان خودتان را مهمان یک چای خوش‌طعم یا یک وعده غذای خوشمزه و دلچسب کنید.

  بازدید از 5 موزه هنری

بعد از اینکه گشت و گذارتان در باغ تمام شد و کلی هوای تازه مهمان ریه‌هایتان کردید، می‌توانید 6هزار تومان دیگر برای ورود به تالارها و موزه‌ها بپردازید و از 5موزه این باغ دیدن کنید. یکی از این موزه‌ها، موزه مکتب کمال‌الملک است؛ جایی که بیش از 100 اثر این نقاش برجسته و شاگردانش با موضوعات چهره، طبیعت و منظره در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. علاوه بر موزه مکتب کمال‌الملک، 4 تالار عمارت نگارستان هم تبدیل به گالری‌های هنری زیبا و جذاب شده است. یکی از این تالارها، تالار «علی اسفرجانی» است که در آن می‌توانید 18 اثر مینیاتور و معرق چرم اثر استاد اسفرجانی را ببینید؛ این آثار به وصیت او به دانشگاه تهران اهدا شده و این روزها در تالار اسفرجانی باغ موزه نگارستان در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. تالار دیگری که این روزها پذیرای علاقه‌مندان به کارهای هنری است، تالار «جهانگیر ارجمند» است که به آن مجموعه مجسمه‌های مینیاتور مردم‌شناسی هم می‌گویند. در این موزه، مجسمه‌های مینیاتوری افراد سرشناس ایرانی و خارجی که حاصل تلاش 50ساله جهانگیر ارجمند است، به نمایش گذاشته شده است. در بخش دیگری از این عمارت زیبا، می‌توانید از تالار مجموعه ملک‌الشعرای بهار هم دیدن کنید؛ جایی که «چهرزاد بهار» دختر مرحوم بهار دست‌نوشته‌ها، عکس‌ها و کتاب‌های پدرش را به باغ نگارستان اهدا کرده تا در قالب یک مجموعه شخصی نگهداری شوند. تالار «منیر فرمانفرمائیان» هم آخرین موزه‌ای است که می‌توانید از آن دیدن کنید. در این تالار آثار مدرن و متفاوت این هنرمند به نمایش درآمده که همه آنها ترکیبی از آینه‌کاری، نقش‌مایه‌ها و نقاشی‌های پشت شیشه هستند.


نگاهی به همه اتفاقات مهمی که در باغ نگارستان رخ داده است
از تاجگذاری محمدشاه تا قتل قائم‌مقام فراهانی

باغ نگارستان را 2قرن پیش فتحعلی شاه قاجار بنا کرد تا اقامتگاه تابستانی‌اش باشد اما این باغ بیشتر از یک تفرجگاه برای شاه قاجار، با اتفاقات مهمی که در عمر 200ساله‌اش پشت سر گذاشته، شناخته می‌شود. به‌عنوان مثال محمدشاه قاجار در همین باغ روی تخت طاووس نشست و تاجگذاری کرد، ناصرالدین شاه نخستین ازدواجش را در این باغ جشن گرفت و میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی وزیر محمدشاه بعد از 6روز حبس در عمارت حوضخانه باغ نگارستان، در این عمارت به قتل رسید. علاوه بر اینها نخستین «مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی» که بعدها سرآغاز تاسیس دانشکده کشاورزی شد، در همین باغ تاسیس شد. کمال‌الملک هم در عمارت حوضخانه باغ نگارستان مدرسه صنایع مستظرفه را تاسیس کرد. کمی بعد هم این باغ به‌عنوان وزارت عدلیه و کمی بعدتر به‌عنوان محل دائمی دارالمعلمین و دانشسرای عالی درنظر گرفته شد و 2دانشکده مهم ادبیات و علوم اجتماعی به این باغ آمد. در این دانشگاه‌ها شخصیت‌های برجسته علمی، ادبی و هنری کشورمان به تحصیل و تدریس پرداخته‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به ملک‌الشعرای بهار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، سعید نفیسی، محمود حسابی، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمدابراهیم باستانی پاریزی و... اشاره کرد. آنطور که تهران‌شناسان می‌گویند نخستین فرهنگستان ایران هم در سال1314 در اتاق دانشسرای باغ نگارستان شکل گرفت و از آن پس تا به امروز این باغ، مؤسسه لغتنامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان‌های خارجی، مؤسسه تحقیقات اجتماعی و مؤسسه پژوهشی فرهنگ و هنر را هم در خود جای داد. ضمن اینکه کتابخانه باغ نگارستان هم در سال1315 در شمال شرقی این باغ ساخته شد که معاونت آن را پروین اعتصامی بر عهده داشت.