شهر متعلق به همه است نه گروهی خاص

عباس ثابتی‌راد/ دبیر گروه شهر
تهران به شهروندانش چه می‌دهد؟ برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه‌اش را سرمایه‌گذاران می‌سازند و سودش را می‌برند. دولت هم در این شهر حضور دارد و 18وزارتخانه و دفاتر سازمان‌ها و نهادهای ملی را در آن مستقر کرده‌است. در این میان شهروندانش تاکنون کمتر از شهر بهره ‌برده‌اند؛ چراکه مدیریت شهری با سرمایه‌گذاران برای ساخت‌وسازها به توافق می‌رسید و دولت هم اموراتش را می‌گذراند و شهروندان تنها میزبان آلودگی هوا و ترافیک شهری بودند. اما حالا قرار است طرحی نو در این شهر رقم زده شود؛ مفهومی تازه به نام «سه‌جانبه‌گرایی». اگر طرح و برنامه‌ای قرار است در تهران به اجرا درآید، باید منافع هر سه گروه سرمایه‌گذار، دولت و شهروندان در آن در نظر گرفته‌شود. اینگونه است که شهرها به مفهوم عدالت اجتماعی نزدیک‌تر می‌شوند. دیگر شهر تنها یک کارگاه عمرانی نخواهد بود؛ شهری که صرفا برای سرمایه‌گذاران اقتصادی توجیه داشته باشد و در آن شهروندان نقشی نداشته باشند. به‌عنوان مثال هنگامی که کارگاه عمرانی از وسط میدان هفت‌تیر جمع‌آوری شد، طرح عرصه عمومی میدان هفت‌تیر راه افتاد و این روزها شهروندان با حضور در آن، آن‌ را به تصرف خود درآورده‌اند. شاید یکی از موفق‌ترین طرح‌های شهری که سه‌جانبه‌گرایی شهری در آن مورد توجه بوده، «پل طبیعت» است.

پل طبیعت طرحی بود که توانست خیلی زود در دل مردم جا باز کند. از طرفی این طرح خیلی زود در عرصه بین‌المللی مطرح شد و به‌عنوان یکی از نمادهای تهران شناخته شد. در کنار آن سرمایه‌گذاران طرح نیز از منافع اقتصادی آن شامل رستوران‌ها و فضاهای دیگر بهره بردند. این طرح موفق‌ترین طرح با تکیه بر مفهوم سه‌جانبه‌گرایی بوده‌است. اگر قرار است هر پروژه شهری اجرا شود، به‌جای آنکه سرمایه‌گذاران تنها ذینفعان آن باشند، منفعت شهروندان نیز باید در آن وجود داشته باشد. واقعیت این است که در طول یک‌دهه گذشته شهر بستری برای ثروت‌اندوزی عده‌ای معدود بوده و تنها مشکلات طرح‌ها برای شهروندان عادی شهر باقی می‌ماند. اگر قرار بود یک سرمایه‌گذار در جایی از شهر ساخت‌وساز کند، معابر شهر به روی مردم بسته می‌شد و فعالیت‌های عمرانی گاه و بیگاه آن موجب آزار و اذیت دیگر شهروندان می‌شد، بدون آنکه نفعی جمعی به شهروندان برساند. در طول یک دهه گذشته همواره مشکلات ناشی از ساخت‌وساز و بی‌توجهی به آرامش و آسایش شهروندان در صدر مشکلات شهروندان بود. سرمایه‌گذاران در تهران نه‌تنها هیچ خیری به شهر نمی‌رساندند، بلکه موجب آزار و اذیت شهروندان می‌شدند. حتی پروژه‌های عمرانی بزرگ نیز بدون توجه به منافع عمومی شهروندان احداث می‌شد.

هیچ نظرسنجی در شهرداری تهران وجود ندارد تا طرح‌های اجراشده در دوره‌های گذشته به رأی گذاشته شود و یا اظهارنظر مردم برای شکل‌گیری یک پروژه مورد توجه قرار گرفته‌باشد. هرچه بود، مجموعه دستورات از بالا به پایین بود و حفظ منافع عده‌ای که شهر را کانون ثروت‌اندوزی خود کرده بودند. اما حالا مفهوم سه‌جانبه‌گرایی به‌معنای توجه و اولویت منافع عمومی شهر مورد تأکید و توجه است. اگر قرار است این شهر برای کسانی منافعی داشته باشد، قطعا شهروندان هستند که باید منفعت ببرند؛ همه شهروندان، نه گروهی خاص.