خون
جمع‌آوری پلاسما از فروش تا اهدا
در برخی از مراکز جمع‌آوری پلاسما در حاشیه تهران از بازاریاب‌ها برای تشویق مردم به اهدای پلاسما استفاده می‌شود
زهرا رفیعی/ روزنامه‌نگار
اهدای پلاسما این روزها حاشیه‌هایی پیدا کرده است که می‌تواند به اصل ماجرای انسان‌دوستانه آن ضربه‌های بسیاری وارد کند. از یک سو سازمان انتقال خون معتقد است که این مراکز به‌دلیل قرار گرفتن در حاشیه فقیرنشین شهر به کسب و کار تبدیل شده‌اند و بهتر است جمع‌آوری پلاسما در اختیار سازمان انتقال خون باشد و بخش خصوصی به‌دنبال بخش صنعتی تولید دارو از پلاسما برود؛ از سوی دیگر شرکت‌های جمع‌آوری پلاسما معتقدند که این کار شرایط خاصی می‌‌خواهد که هم‌اکنون فراهم نیست و راه‌اندازی مراکز جمع‌آوری پلاسما در اطراف تهران به‌دلیل سکونت اهداکنندگان بیشتر در این مناطق بوده است. چندی پیش علی اکبر پورفتح‌الله، رئیس سازمان انتقال خون به خبرگزاری ایلنا گفت که مطالعات متعددی نشان داده که خون و فرآورده‌های خونی ازجمله پلاسما وقتی به کسب و کار و درآمد تبدیل می‌شود، می‌تواند مخاطبان را تغییر بدهد و اعلام کرد که قبل از تاسیس سازمان انتقال خون با پدیده خون‌فروشی روبه‌رو بودیم و امروز همین موضوع درباره پلاسما وجود دارد. درآمدی که رئیس سازمان انتقال خون از آن یاد می‌کند به گفته مسئولان جمع‌آوری پلاسما تنها به اندازه هزینه رفت‌وآمدی است که برای یک اهداکننده مستمر پلاسما پرداخت می‌شود و در آیین‌نامه مراکز جمع‌آوری پلاسما پیش‌بینی شده است. رئیس سازمان انتقال خون 2 سال پیش به خبرگزاری قدس آنلاین توضیح داده بود که بخشی از پلاسمای مورد نیاز از ظرفیت سازمان انتقال خون با عنوان پلاسمای بازیافتی به‌دست می‌آید و بخش عمده و دیگر آن با همکاری بخش خصوصی تهیه می‌شود؛ به این صورت که مجوز جمع‌آوری و اهدای پلاسما به‌منظور تولید داروهای مشتق از پلاسما به بخش خصوصی داده شده است. این کارها کاملا زیرنظر وزارت بهداشت اداره شده و استانداردهای آنها با نظارت سازمان‌های غذا و دارو و انتقال خون کنترل می‌شود. وی با تأکید بر اینکه در مجوزی که به این مراکز خصوصی داده شده، بحث خرید و فروش مطرح نیست، گفت: «هر اهداکننده هربار حدود 2ساعت وقت می‌گذارد. براساس آیین‌نامه‌ای که تأیید شده، اجازه می‌دهیم این مراکز به اندازه رفتوآمد اهداکننده به او هزینه پرداخت کنند.» با این حال امسال رئیس سازمان انتقال خون در خصوص قرار گرفتن این مراکز در مناطق حاشیه‌نشین شهر گفت: وقتی برای اهدای پلاسما پول پرداخت می‌شود؛ مخاطبان از پایگاه‌های اجتماعی مختلف به این سمت می‌آیند و ممکن است بسیاری از مسائل را کتمان کنند.
چه کسانی پلاسما اهدا می‌کنند؟
به‌نظر می‌رسد پرداخت هزینه برای اهدای پلاسما، اهداکنندگان را با تنوع طبقه اجتماعی مواجه کند. آنچه سازمان انتقال خون در مورد آن هشدار داده است نگرانی در مورد کسانی است که از این راه امرار معاش می کنند. احمد همتی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس نیز درخصوص هشدارهای رئیس سازمان انتقال خون مبنی بر ایجاد مراکزی درحاشیه شهر برای پلاسما فروشی، گفت: نظارت بر شرکت‌ها و پالایشگاه‌های پلاسما درحیطه وظایف سازمان انتقال خون و متولی اصلی این کار وزارت بهداشت و درمان است و سازمان انتقال خون باید از هرگونه سوء‌استفاده و منفعت‌طلبی برخی مراکز غیرقانونی برای فروش پلاسما جلوگیری کند.
مصطفی سرباز جوان که به یکی از مراکز اهدای پلاسمای حاشیه شهر مراجعه کرده ولی به‌دلیل تغییر مدیریت، این مرکز تعطیل است و چند روزی کار نمی‌کند در پاسخ به خبرنگار همشهری در مورد نحوه آشنایی‌اش با این مرکز گفت: خانه‌ام نزدیک اینجاست و تاکنون 13بار به‌صورت مستمر خون اهدا کرده‌ام. او در مورد مبلغی که هربار پرداخت می‌شود می‌گوید: رقم زیادی نیست. دفعه اول 5هزار تومان و در دفعات بعد 30هزار تومان می‌دهند. این مرکز بعد از بار سوم، ۱۰درصد به مبلغ خود اضافه می‌کند. به‌نظرم آنها بیشتر دنبال تشویق افراد هستند؛ هر‌چند در میان اهداکنندگان، کسانی هستند که به همین پول هم احتیاج دارند.
به‌خصوص وقتی اعلام می‌شود که کسانی که 24بار پلاسما اهدا کنند در یک قرعه‌کشی که معلوم نیست هدیه‌اش چیست شرکت داده می‌شوند. من برای قرعه‌کشی آمدم و دوستم را هم برای اهدا و گرفتن جایزه تشویق کردم ولی گفتند که مراسم به تعویق افتاده و در نهایت معلوم نشد چه‌کسی جایزه را برده است. او که تجربه کار کردن در یکی از مراکز اهدا را دارد می‌گوید: آنجا به ما می‌گفتند اگر بتوانیم اهداکننده بیشتری را ترغیب کنیم تا ۱۰میلیون تومان در‌ماه هم می‌توانیم درآمد کسب کنیم. ما باید در خیابان و جایگاه‌هایی که برایمان تعیین شده بود با مردم صحبت می‌کردیم تا در قبال حضور مستمر آنها برای اهدا پورسانت دریافت کنیم.
همچنین ربابه زن جوانی که در بزرگ‌ترین مرکز جمع‌آوری پلاسما در اسلامشهر در انتظار نوبتش نشسته می‌گوید: محرم امسال یکی از بازاریاب‌های این مرکز را در مراسم عزاداری دیدم، همانجا نذر کردم که اگر خواسته‌ام برآورده شود، یک دوره پلاسما اهدا کنم. همسایه‌ام می‌گوید بعد‌ها که پیر شوی همه بدنت درد می‌کند ولی من پای نذرم هستم. بر کیفیت محصولی که مراکز جمع‌آوری پلاسما تهیه می‌کنند، سازمان انتقال خون، سازمان غذا و دارو و انستیتو پل ارلیخ آلمان (که پلاسمای جمع‌آوری شده برای تهیه دارو به آنجا برده می‌شود) نظارت می‌کنند. عبدالمطلب مرادی، مدیرعامل مرکز دارو و پلاسمای ایرانیان در گفت‌وگو با همشهری گفت: جمع‌آوری پلاسما از خون 2 روش کلی دارد؛ کل پلاسمایی که از روش ریکاور در دنیا به‌دست می‌آید و جمع‌آوری آن شرایط سخت‌تری دارد 8.5میلیون لیتر است اما در روش اهدای فریز میزان پلاکت به‌دست آمده 38.5میلیون لیتر در آمریکا، حدود 6میلیون لیتر در اروپا و مابقی دنیا 5میلیون لیتر است. برای جمع‌آوری پلاسما در این روش، در اکثر کشور‌ها هزینه‌ای برای رفتوآمد یا بلیت‌های اعتباری برای خرید غذا داده می‌شود. این رقم اگرچه در کشور‌های دیگر چندین برابر ایران است اما باز هم چشمگیر نیست.
اگر کسی روی این پول حساب می‌کند به شرایط اقتصادی کشور بازمی‌گردد؛ ضمن اینکه اگر کسی شرایط اقتصادی نامساعدی دارد به لحاظ سلامت جسمی در شرایطی نیست که بتواند پلاسما اهدا کند. ما مقررات سختگیرانه‌ای برای اهدا داریم و تا فرد به فرایند اهدا برسد، سد‌های زیادی جلوی روی خود دارد که طبق اصول بین‌المللی و داخلی است. 85درصد از پلاسمای دنیا در آمریکا جمع‌آوری می‌شود آیا می‌توانیم بگوییم آنها هم برای فقر این کار را می‌کنند؟ وی افزود: مراکز جمع‌آوری پلاسما در مرکز شهر و شهر کرج هم وجود دارد. ضمن اینکه تجربه نشان داده است که مردم در حاشیه شهرها به دلایل اعتقادات مذهبی و انسان دوستانه بیشتر از شمال شهرها خون اهدا می‌کنند. از سوی دیگر قیمت تمام‌شده همه محصولات از ابتدا تا انتهای فرایند تولید دارو از پلاسما مشخص است و تصور اینکه پرداخت پول بیشتر سود بیشتری برای شرکت‌ها دارد از اساس ناصحیح است.
وی با اشاره به اینکه همه کسانی که وارد فرایند اهدا می‌شوند نیاز مالی ندارند در مورد نحوه اطلاع‌رسانی و جذب اهداکننده در این مراکز گفت: ما باید به طریقی فعالیت خود را به اطلاع مردم برسانیم ولی پس از گذشت حدود 10سال طبق ضوابط سازمان غذا و دارو ما اجازه تبلیغ به نحو دیگری را نداریم و مثل سایر بخش‌های خصوصی از روش‌هایی برای جذب اهداکننده استفاده می‌کنیم. ایران تنها کشوری است که در منطقه چنین صنعتی دارد؛ از سوی دیگر سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است که تجمیع جمع‌آوری پلاسما در یک کشور برای سلامت بیماران نیازمند داروی مشتق از پلاسما، خطرناک است. تبلیغات سوئی که علیه این مراکز می‌شود به ضرر بیمارانی است که از پلاسمای جمع‌آوری شده دارویشان تهیه می‌شود چون تمام پلاسمای جمع‌آوری شده در کشور فقط برای بیماران کشور به دارو تبدیل می‌شود.
رای یک سال داروی بیمار هموفیلی به 1200 اهدا نیاز است
عبدالمطلب مرادی، مدیرعامل مرکز دارو و پلاسمای ایرانیان: به این مرکز روزانه حدود ۱۰۰ اهداکننده مراجعه می‌کنند؛ در حالی که برای تأمین یک سال داروی یک بیمار نقص ایمنی باید 130 اهدا صورت بگیرد و برای هر بیمار هموفیلی 1200 اهدا. حال شما ببینید چه کار دشواری است که افراد را مجاب کنیم برای نجات جان هموطنشان برای اهدا مراجعه کنند؛ ضمن اینکه از هر 10نفر مراجعه‌کننده 4نفر صرفا برای سنجش سلامتشان می‌آیند و به اهداکننده مستمر تبدیل نمی‌شوند. اگر کسی در عملکرد ما نقصی می‌بیند که مغایر با قوانین است حتما ما را در جریان بگذارد ولی اینکه می‌گویند هیچ نظارتی بر مراکز نیست و باید تعطیل شوند منصفانه نیست.
