گام دوم کاهش تعهدات در برجام

همزمان با پایان یافتن مهلت 60 روزه ایران به کشورهای اروپایی، امروز ایران تصمیمات جدید خود را درباره کاهش تعهداتش در برجام اعلام می‌کند. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، امروز در نشست خبری با حضور سخنگوی دولت، سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، تصمیمات جدید ایران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی اعلام می‌شود.

شورای عالی امنیت ملی 18 اردیبهشت‌ماه در بیانیه‌ای از برنامه ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای در توافق برجام خبر داد. بر اساس این بیانیه، در گام نخست، ایران محدودیت‌های پیش‌بینی شده در زمینه ذخایر اورانیوم غنی‌شده 3.67 و ذخایر آب سنگین را کنار گذاشت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته تایید کرد که ایران از محدوده 300 کیلوگرمی تعیین‌شده در برجام برای ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود عبور کرده‌است. به گزارش ایسنا، افزایش ذخایر آب سنگین نیز در چارچوب زمان‌بندی شده در حال انجام است. گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران که امروز قرار است اعلام شود، شامل افزایش درصد غنی‌سازی خواهد بود.

ایران 60 روز به کشورهای اروپایی و طرف‌های باقیمانده در برجام مهلت داده‌بود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه بانکی و نفتی را عمل کنند. طرف‌های اروپایی اگرچه هفته گذشته اعلام کردند که سازوکار تبادل تجاری و مالی با ایران موسوم به اینستکس آماده شده و اولین تراکنش مالی آن طی روزهای آینده انجام خواهد شد، اما هنوز اقدام عملیاتی در این زمینه انجام نداده‌اند. حسن روحانی رئیس‌جمهور روز چهارشنبه در سخنان صریحی، «اینستکس توخالی » را برای ایران بی‌فایده خواند و گفت که گام دوم ایران در کاهش تعهدات برجامی حتما عملی خواهد شد. منظور رئیس‌جمهور از اینستکس توخالی، عدم تراکنش مالی در این سازوکار مالی و شامل نشدن فروش نفت در آن است. وزیرنفت و رئیس‌کل بانک مرکزی در روزهای گذشته در موضع‌گیری‌های جداگانه، فروش نفت ایران از طریق اینستکس را تنها نشانه کارآمدی این کانال مالی خوانده‌بودند.  رئیس جمهور کشورمان دیشب در تماس تلفنی با امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه، اتحادیه اروپا را به انجام مسئولیت‌هایش در برجام فراخواند و گفت: توقف تحریم‌ها می‌تواند آغازی برای یک حرکت بین ایران و 1+5 باشد.
 
آمریکا پشت در آژانس
یک بام و دو هوای آمریکا درباره برجام نه‌تنها ایران بلکه واکنش دیگر کشورها را هم به‌دنبال داشته است. آمریکایی‌ها اردیبهشت97 از برجام خارج شدند اما پس از اقدام ایران برای کاهش تعهدات برجامی‌اش خواستار برخورد با ایران از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده‌اند!

شامگاه جمعه سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که شورای حکام آژانس روز ۱۹تیرماه در وین یک نشست ویژه برای بررسی برنامه هسته‌ای ایران برگزار می‌کند.

این نشست به درخواست جکی ولکات، نماینده آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی برگزار خواهد شد درحالی‌که اصولا تشکیل جلسه شورای حکام موضوعی نیست که نیاز به پذیرش داشته باشد. مطابق بند ب از قاعده شماره 11قواعد کاری شورای حکام، شورا بنا به درخواست رئیس شورا، یا هر یک از اعضای شورا و یا مدیرکل بایستی تشکیل جلسه بدهد بنابراین تشکیل جلسه شورای حکام به درخواست آمریکا امری عادی به شمار می‌رود و نفس برگزاری جلسه موفقیت به شمار نمی‌رود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا‌کنون 15بار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید کرده است در حالی که پیش‌تر آمریکایی‌ها بارها به‌صورت علنی و غیرعلنی از آژانس خواسته بودند که اقدامات بیشتری در رابطه با ایران انجام دهد ازجمله نیکی هیلی، سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل شهریور سال 96 به دیدار یوکیا آمانو رفت و او را برای بازرسی از اماکن نظامی ایران تحت فشار قرار داد اما آمانو در پاسخ به او با اشاره به بی‌طرفی آژانس در انجام وظایف خود گفته بود که بازرسان آژانس بیش از دیگر کشورها به مراکز ایران دسترسی تکمیلی دارند.

ایران به تازگی اعلام کرد از حد تعیین شده در توافق هسته‌ای برای ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود، یعنی ۳۰۰ کیلوگرم عبور کرده و از امروز نیز گام دوم خود را برای عبور از درصد 3.67برای غنی‌سازی‌ عبور خواهد کرد. جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ هم همزمان با درخواست کشورش از آژانس، جمهوری اسلامی را به لغو معافیت‌های هسته‌ای تهدید کرد.
در واکنش به درخواست آمریکا، نمایندگی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیانیه‌ای صادر و تأکید کرد: این یک طنز تلخ است که همان رژیمی که در عمل، برجام را به‌واسطه خروج غیرقانونی و یکجانبه از این توافق نقض و به دیگران فشار وارد کرده است تا همین کار را انجام دهند و در نتیجه، اجرای آن توسط جامعه بین‌المللی را از طریق اعمال همان ابزار قهرآمیز با مانع مواجه کرده است، حال نگرانی خود را در مورد اجرای همان توافق بیان می‌کند.

در این بیانیه تأکید شده است: تصمیم اخیر ایران که در پاسخ به وضعیتی است که آمریکا مسبب آن بوده، به‌دنبال آن است تا توازن از بین رفته در این توافق را بازگرداند و کاملاً در انطباق با مقررات این توافق، به‌ویژه بندهای ۲۶ و ۳۶ آن است. نمایندگی ایران این را هم گوشزد کرده که تحولات اخیر هیچ ارتباطی با مباحث مرتبط با پادمان‌های آژانس و همچنین وظایف شورای حکام آژانس ندارد. موضوعات مرتبط با برجام، در مکانیسم‌های تعیین شده مورد بحث و مشورت قرار خواهند گرفت. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی هم با اشاره به درخواست آمریکا برای برگزاری نشست ویژه شورای حکام آژانس درخصوص ایران، در توییتر خود نوشت: روابط بین‌المللی سرشار از شگفتی‌هایی است که با عقل سلیم جور در نمی‌آیند. آمریکا از برجام خارج شده و در تلاش است برخلاف قوانین بین‌المللی آن را کاملاً تخریب کند. به گزارش اسپوتنیک، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در ادامه تأکید کرد: حالا این آمریکاست که امروز خواستار نشست شورای حکام آژانس شده تا ایران را بابت انحراف‌های جزئی از مفاد فرعی برجام سرزنش کند. به عقیده کارشناسان مبنای ورود آژانس به مباحث برجامی و نظارت و راستی‌آزمایی تعهدات مربوطه، قطعنامه شورای حکام مصوب 15دسامبر 2015است که بر پایه قطعنامه 2231شورای امنیت صادر شده و در آن، شورای حکام با پیروی از قطعنامه 2231، پذیرفته که آژانس آن نقش‌هایی را که در برجام برایش درنظر گرفته شده، بتواند انجام دهد.

حقوقدانان بر این باورند که آژانس هیچ‌گونه حق ورود محتوایی و ماهوی به تعهدات برجامی ایران ندارد و اصولا تعهدات برجامی ایران درخصوص مسائلی مانند سقف ذخایر اورانیوم یا آب سنگین، از نوع تعهدات مرتبط به ان پی تی یا موافقتنامه پادمان نیستند. براساس برجام تنها وظیفه‌ای که آژانس براساس قطعنامه 2231دارد، این است که اقدامات و اطلاعات موجود را با مشاهده و اندازه‌گیری پایش کند و گزارش دهد؛ یعنی دبیرخانه یا شورای حکام آژانس در جایگاهی نیستند که نسبت به ارزشگذاری اقدامات ایران اقدام کنند.

جزئیاتی از سازوکار و اعضای شورای حکام
شورای حکام از ارکان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌است که از 35کشور منتصب و منتخب در مجمع عمومی این آژانس تشکیل شده‌است. هر عضو در شورای حکام یک رأی دارد. ۱۳‌عضو از اعضای شورای حکام از سوی شورای حکام قبلی انتخاب می‌شوند و معمولا شامل کشورهای توسعه‌یافته در زمینه انرژی هسته‌ای هستند. ۲۰‌عضو بنا به سهمیه منطقه‌ای و از سوی مجمع عمومی انتخاب می‌شوند که شامل 5کشور از آمریکای لاتین، 4کشور از اروپای غربی، 3کشور از اروپای شرقی، 4کشور از آفریقا، 2کشور از خاورمیانه و آسیای جنوبی، 1کشور از آسیای جنوب شرقی و 1کشور از شرق دور می‌شود. هم‌اکنون آرژانتین، ارمنستان، استرالیا، آذربایجان، بلژیک، برزیل، کانادا، شیلی، چین، اکوادور، مصر، فرانسه، آلمان، هند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، اردن، کنیا، کره‌جنوبی، مراکش، هلند، نیجر، پاکستان، پرتغال، روسیه، صربستان، آفریقای جنوبی، سودان، سوئد، تایلند، انگلیس، آمریکا، اروگوئه و ونزوئلا اعضای شورای حکام هستند و رئیس شورا هم سفیر اردن در آژانس است.