بیش‌فعالی چه نوع اختلالی است و درمان آن چیست؟
دشوار اما قابل درمان
والدین خیلی از کودکان به آنها برچسب بیش‌فعالی می‌زنند درحالی‌که بیش‌فعالی ماهیت مخصوص به خودش را دارد
شبنم سیدمجیدی
می‌گوید به تازگی فهمیده است که همه آن شاگرد تنبل بودن‌ها، همه آن مشروط شدن‌های دانشگاه، آن بی‌قراری‌ها و ناآرامی‌ها، آن سرکوفت شنیدن‌ها و دعواها بابت شیطنت‌های زیاد و... هیچ کدامش تقصیر او نبوده است. بیش‌فعالی داشته و به‌خاطر درمان نشدن، تبعات آن به بزرگسالی کشیده است. شبیه او زیادند؛ همان‌هایی که از این شاخه به آن شاخه می‌پرند، کلاس عکاسی می‌روند و در کنارش موسیقی یاد می‌گیرند، از فیزیک و کامپیوتر سر در می‌آورند و از آن طرف می‌روند سراغ فلسفه و عرفان. هیچ کدام را هم به سرانجام نمی‌رسانند. نمره‌هایشان هم هیچ وقت تعریفی ندارد. قبل‌ترها شاید این مدل اختلالات خیلی کمتر شناسایی می‌شدند یا کمتر مورد توجه قرار می‌گرفتند. پدر و مادرها از خطاب فرزندشان با عنوان بیش‌فعال هراس داشتند و کمتر زیر بار داروهای درمانی می‌رفتند. الان گفته می‌شود که از هر 10کودک یک نفر مبتلا به اختلال بیش‌فعالی است.
جلال مرادی، روانشناس، درباره شرح این اختلال به همشهری می‌گوید: «این عارضه در کودکان اتفاق می‌افتد و ما از آن با عنوان اختلال کمبود توجه نام می‌بریم. معمولاً در سن آغاز مدرسه و کودکستان می‌توان این اختلال را شناسایی کرد؛ چراکه کودک وارد مرحله آموزش‌پذیری شده است. قبل از 3سالگی این اختلال قابل شناسایی نیست و سن تشخیص آن 4تا 5 سالگی است. همچنین تا قبل از 7سالگی باید تشخیص و درمان آن آغاز شود».
او ادامه می‌دهد: «10درصد کودکان شامل این عارضه می‌شوند ولی بعضی شواهد نشان می‌دهد شیوع آن در پسرها بیشتر است. شاید دلیل این موضوع از لحاظ علمی قابل‌قبول نباشد، چون بعضی‌ها شیطنت و شلوغی کودکان را دال بر بیش‌فعالی می‌دانند؛ درحالی‌که بیش‌فعالی ماهیت خاص خود را دارد.»
انواع و علائم بیش‌فعالی در کودکان
مرادی، بیش‌فعالی را به 3 نوع تقسیم می‌کند: «در نوع اول، کودک فقط مشکل توجه و تمرکز دارد. در نوع دوم کودک شیطنت و فعالیت بیش از حد دارد. در اینجا نقص توجه را نمی‌بینیم و کودک فقط انرژی خاصی دارد. در این نوع اختلال ممکن است کودک در مدرسه به‌خاطر اینکه غیرقابل کنترل است، مشکل‌ساز شود ولی در آموزش او مشکلی پیش نمی‌آید. نوع سوم بیش‌فعالی ترکیبی از هر دو مورد گفته شده است؛ یعنی هم نقص توجه و هم انرژی و بی‌قراری زیاد. این حالت بعد از 3 سالگی در بیشتر کودکان قابل تشخیص است».
این دکتر روانشناس درباره نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان می‌گوید: «فرد دارای بیش‌فعالی نوع سوم، بسیار پرتحرک است. البته اگر بچه در زمین بازی زیاد شیطنت و فعالیت کرد، به‌معنای بیش‌فعالی نیست. از علائم بارز دیگر آن کمبود توجه در آموزش است. یکی دیگر از نشانه‌ها انجام اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی است؛ یعنی مثلاً یک‌دفعه می‌زند زیر گریه یا داد و بیداد می‌کند».
این دکتر روانشناس ادامه می‌دهد: «کودکان بیش‌فعال معمولا کم خواب و کم غذا می‌شوند. دائما با اطرافیان و محیط درگیر هستند. نمی‌توانند مسائل بزرگ‌ترها را درک کنند. بی‌صبر و تحملند. همه بچه‌ها پرحرف هستند اما بچه‌های بیش‌فعال یک نوع پرحرفی شبیه سالاد کلمات دارند؛ یعنی از یک موضوع به موضوع دیگر می‌پرند. عصبی هستند و بچه‌های دیگر را می‌زنند. تکالیف مدرسه را هیچ وقت نمی‌توانند انجام دهند. این مورد را نباید با لجبازی و نافرمانی مقابله‌ای که بعضی کودکان دارند، اشتباه گرفت. کودکی که یک‌بار می‌تواند تکلیف را انجام دهد و یک‌بار دیگر از سر لجبازی یا نافرمانی، نمی‌تواند، با بیش‌فعال فرق دارد. کودکان بیش‌فعال، از این شاخه به آن شاخه می‌پرند.»
درمان بیش‌فعالی
مرادی درباره درمان بیش‌فعالی می‌گوید: «کودکان دارای بیش‌فعالی از نوع اول و دوم باید زیرنظر روانشناس کودک و نوجوان دارو مصرف کنند. برای گروه دوم بیش‌فعالی، دارو لازم نیست و می‌توان با رفتاردرمانی آن را کنترل کرد».
این روانشناس با بیان اینکه علاوه بر دارو، خود کودک، خانواده و مدرسه و معلمان او باید آموزش ببینند، می‌افزاید: «رژیم غذایی مناسب می‌تواند در بخش توجه و فعالیت کودک تأثیرات مثبتی داشته باشد. در نهایت می‌توان گفت این اختلال قابل درمان است و سیکل درمانی آن تا بالای 17سال باید ادامه پیدا کند. البته به شخص و نوع تشخیص هم بستگی دارد و بعضی‌ها زودتر درمان می‌شوند».
واکنش والدین در برابر کودک بیش‌فعال
این روانشناس ادامه می‌دهد: «معمولا والدین 2 نوع واکنش در مورد فرزندشان دارند، یا زیر بار نمی‌روند و اگر تشخیص بیش‌فعالی برای فرزندشان داده شود، این موضوع را نمی‌پذیرند یا اینکه با اصرار می‌خواهند ثابت کنند که فرزندشان بیش‌فعال است!».
او می‌افزاید: «در مورد اول، والدین زیر بار مصرف دارو برای فرزندشان نمی‌روند. از اینکه فرزندشان برچسب بیش‌فعال بخورد، می‌ترسند و حتی به مدرسه اطلاع نمی‌دهند. اما در مورد دوم والدین کم حوصله هستند و می‌خواهند ثابت کنند بچه بیش‌فعال است. 80درصد بچه‌هایی که به‌عنوان بیش‌فعال به ما معرفی می‌شوند، اصلاً مشکل ندارند. کودک باید در روز حداقل 2 تا 3ساعت بازی فیزیکی داشته باشد. نباید از کودکی که کل روز در یک محیط بسته قرار گرفته و حوصله‌اش سر رفته، انتظار آرامش داشته باشیم. بعضی از والدین به روانشناس یا روانپزشک تلقین می‌کنند که فرزند ما بیش‌فعال است و حتی اگر متخصص بگوید اینطور نیست، والدین مقاومت می‌کنند. این موضوع خیلی خطرناک است. کودک را از جنب و جوش، کنجکاوی و فعالیت محروم می‌کنند و به او می‌گویند تو بیش فعالی».
مرادی درباره مشکلات افراد درصورت عدم‌تشخیص بیماری ادامه می‌دهد: «از آن طرف هم اگر بیماری به موقع تشخیص داده نشود، خیلی خطرناک است. احتمالاً این بچه نمی‌تواند در سیستم آموزشی، به درستی تحصیل کند و در نوجوانی به واسطه عدم‌دقت و توجه به قوانین و هنجارها دچار بزه و قانون‌شکنی می‌شود. همچنین در بزرگسالی نمی‌تواند روی شغل و زندگی خود تأثیر مثبتی داشته باشد. بعضی از این افراد در ارتباطات خود و داشتن یک زندگی زناشویی مستمر مشکل دارند و ثبات شغلی ندارند».
