لزوم نگاه‌های نو برای رقابت

بایرام فضلی | فیلمساز:

وقتی از جشنواره حرف می‌زنیم از رقابتی صحبت می‌کنیم که وجود نگاه‌های جدید در آن اهمیت دارد. این نگاه و نظر جدید معمولا برای فیلمسازانی اتفاق می‌افتد که کارهای اولشان را آغاز می‌کنند. همه ما وقتی فیلم اولمان را ساخته‌ایم یا می‌سازیم با انگیزه‌های بسیاری کارمان را شروع می‌کنیم و تمام وقت، انرژی و زندگی‌مان را بر سر این کار می‌‌گذاریم تا فیلم ساخته شود. الان هم همین وضعیت ادامه دارد. فیلمسازی که کار اولش را می‌سازد، برای مدت طولانی همه وقت و انرژی خود را برای ساخت فیلمش می‌گذارد چون باید خودش را در نخستین قدم ثابت کند. علت این بکر بودن و نگاه نو نیز به همین‌خاطر است که فیلم اول هنوز با مناسبات گیشه ارتباط ندارد و قالب‌های شناخته شده را نمی‌داند، پس فیلمساز اول می‌آید تا دغدغه‌های خودش را وارد فیلم کند. یک جشنواره باید به این نوع فیلم‌ها بها دهد چون قرار است افکار جدیدی وارد عرصه فکری جامعه شود و طبیعی است که باقی فیلم‌ها تکرار قالب‌ها و فرم‌هاست. متأسفانه جشنواره فیلم فجر ثابت کرده که زیاد به نگاه‌های جدید اهمیت نمی‌دهد و امکان دیده شدن فیلم‌های اول در آن مدام کمتر می‌شود. برخی فیلمسازهای اول با پولی که از جایزه خود می‌گیرند می‌توانند یک فیلم سینمایی دیگر بسازند، با این‌حال من در جشنواره‌هایی مثل «کن» هم شاهد بوده‌ام که فیلم اولی هم در بخش اصلی بیاید از طرف داورها و منتقدها مورد اعتنا قرار نمی‌گیرد، چون آنها معتقدند آنکه استاد است و کارش را بلد است با کسی که تازه آمده، تفاوت دارد. از طرفی برخی فیلم‌های اول آنقدر خوب بوده‌اند که چنین جشنواره‌هایی نمی‌توانستند به آنها جایزه ندهند مثل فیلم اول تارانتینو و کاستاریتسا؛ البته اینها استثنا هستند. اما وقتی سطح یک فیلم اولی پایین است باید در بخش فیلم‌های تجربی قرار بگیرد. به این نکته هم باید دقت کرد که آن فیلمساز اولی که جایزه می‌گیرد باید توانایی نباختن را داشته باشد. مواردی نیز وجود داشته که فیلمساز پس از کسب جایزه، خودش را گم کرده است اما آن فیلمساز اولی که جایزه‌ای، شایسته خود دریافت می‌کند، خودش را نمی‌بازد. خود من جوایز بین‌المللی زیادی گرفته‌ام اما هیچ‌وقت آنها را خبری نکرده‌ام. یک‌بار محمد اطبایی تماس گرفت و گفت: «مگر جایزه نگرفتی؟ چرا خبررسانی نمی‌کنی؟» واقعیت این است که این جوایز برای من فقط جنبه تشویقی داشته‌اند تا مطمئن شوم راهم درست است اما اگر جایزه باعث مختل‌شدن فیلمسازی‌ام شود، آن جایزه دیگر به درد من نمی‌خورد. فیلمساز خوب مقهور این چیزها نمی‌شود، چون قصدش ساختن فیلم خوب است. این نکته را هم نباید فراموش کرد که الان فیلمسازی گران شده و توجه به اقتصاد سینما اجتناب‌ناپذیر است اما همچنان جاهایی یا آدم‌هایی هستند که حاضرند برای فیلم‌های تجربی پول خرج کنند.