دماوند‌پای‌در بند سیمان و زباله

زهرا رفیعی/خبرنگار

امروز روز ملی قله‌ای است که سال‌هاست بین تکریم و تخریب گرفتار آمده است. همه‌ساله 13تیرماه که همزمان با تیرگان است، برای تکریم قله دماوند در 4استان مشرف به این قله جشن گرفته می‌شود. اما حکایت تخریب‌های آن در تمام سال همراه همیشگی دماوند است.

دماوند، خسته از صعود‌های غیرمسئولانه کوهنوردانی است که سالی دو سه‌بار به آن صعود می‌کنند، بی‌اینکه در حفظ و نگهداری از آن تلاش کنند. این واقعیت تلخ را هنگام صعود‌های تابستانه که کم‌کم شروع می‌شود، بیشتر می‌توان دید. تلی از زباله‌ غیرقابل بازیافت در گوشه‌های پناهگاه‌هایی که در 4مسیر اصلی قرار دارد و در کنار و گوشه‌های 12مسیر فرعی آن ریخته شده است. در صعود‌های تابستانه که به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی فرصت کم و محدودی است، کوهنوردان زیادی را می‌توان در دماوند دید. پرتردد‌ترین مسیر صعود از روستای رینه در ضلع جنوبی دماوند شروع می‌شود. خودروهای 2دیفرانسیل محلی‌ها، کوهنوردان را به انتهای جاده خاکی، محلی موسوم به گوسفند‌سرا می‌رسانند. اطراف این محل پر از زباله‌های پلاستیکی کوهنوردانی است که در بهترین حالت زباله‌های خود را در ارتفاعات بالاتر رها نکرده‌اند؛ ولی باد کیسه‌های یک‌بار مصرف و بطری‌های پلاستیکی را در ارتفاع حدود سه‌هزار متری با خود به دره‌های اطراف می‌برد.

در ارتفاعات بالاتر اوضاع بدتر است. کوهنوردانی که بارشان را قاطرها حمل می‌‌کنند، حاضر نیستند قوطی‌های کنسرو خالی‌شده را که وزنی به‌مراتب کمتر از هنگام صعود دارد با خود پایین بیاورند. در بارگاه سوم که محل اطراق شبانه کوهنوردان است، در روزهای آخر هفته فصل صعود تابستانی به‌سختی می‌توانید جایی برای چادر خود پیدا کنید؛ تا چشم کار می‌کند در هر زمین مسطحی، چادری علم شده است. تخریب‌های زیست‌محیطی این جمع کثیر کوهنوردان را در روزهای اول هفته که کمی خلوت‌تر است می‌توان به وضوح دید. هرجا را که نگاه کنید زباله انباشته شده است. عده‌ای تصور می‌کنند اگر زباله‌هایشان را بسوزانند به طبیعت لطف مضاعف کرده‌اند، غافل از اینکه برجای گذاشتن زباله سوخته اثر مخرب خود را بر محیط‌زیست خواهد گذاشت. 

عباس محمدی، فعال محیط‌زیست و رئیس گروه دیده‌بان محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: دماوند مشکلات زیادی در زمینه استخراج معادن، راهسازی‌های مخرب و ساخت‌وسازهای بی‌مجوز دارد اما اگر بخواهیم به مسئولیت‌ کوهنوردها در ایجاد بخشی از مشکلات دماوند اشاره کنیم باید بگوییم که صعود مسئولانه یک کوهنورد آن است که ردی از خود بر کوه به جای نگذارد. بی‌مسئولیتی جامعه کوهنوردی در مورد دماوند به این دلیل نمود بیشتری دارد که این قله بسیار شاخص و صعود به آن مکرر است و دیگر اینکه محیط دماوند به‌دلیل مخروطی بودن به نسبت سایر کوه‌های کشور کوچک و محدود است. مسیرهای متداول آن پهنه وسیعی ندارد؛ در نتیجه پسماند و فضولات جمعیت زیادی که هرساله از آن صعود می‌کنند بسیار زیاد و چشمگیر است. هر کوهنوردی در ایران دوست دارد که سالی دو سه‌بار از این کوه صعود کند و این، فشار مضاعفی را به عرصه کوهستان وارد می‌کند.
معمولا کوهنوردان مشکلات دیگری مانند چرای‌دام، ساخت‌وساز و جاده‌سازی‌ را بزرگ‌تر از معضل جامعه کوهنوردی می‌دانند، اما به گفته عباس محمدی این استدلال غلطی است؛ چراکه هرکدام از ما مسئولیت خود را در قبال این کوه داریم و هر تخریبی که در ارتفاع بالای 3500متر دیده می‌شود، به‌طور کامل برعهده کوهنوردان است. مشکلاتی مانند چرای بی‌رویه دام و ساخت‌وساز غیرمجاز تا حدود ارتفاع 3هزار متری دیده می‌شود.

وی با اشاره به نشست‌های مکرر با فدراسیون و انجمن‌های کوهنوردی می‌گوید: صعود به دماوند باید به مانند سایر قلل مطرح و حساس مثل کلیمانجارو، مون‌بلان و... ضابطه‌مند شده و مدیریت شود. صعود‌ها در این کوه‌ها با ثبت‌نام و محدود است و همچنین کوهنوردان موظفند همه پسماند‌ها ازجمله فضولات خود را به پایین قله بازگردانند. برای اجرایی شدن این سیاست‌ها، راهکارهای بهداشتی مناسبی هم تدارک دیده شده است. فدراسیون کوهنوردی در چند سال اخیر با تشکل‌های غیر‌دولتی هم‌رای شده است ولی این همکاری کافی نیست و بین سازمان محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و... که در مورد قله دماوند دخیل اند همکاری کافی وجود ندارد.


این فعال محیط‌زیست با اشاره به اینکه از ارتفاع 4هزار متر به بالا، دماوند اثر ملی طبیعی به‌حساب می‌آید می‌گوید: اشتباه بزرگی که در پناهگاه‌های بالای 3‌هزار متر در دماوند رخ می‌دهد این است که مسئولین این پناهگاه‌ها به کوهنوردان خدمات بیش‌از‌حد و هتلی ارائه می‌دهند. یعنی آب معدنی می‌فروشند و ظرف یک‌بار مصرف برای آش و صبحانه استفاده می‌کنند. وقتی در ارتفاع آب 4200تومان فروخته شود، خودبه‌خود این تصور در کوهنورد ایجاد می‌شود که اینجا هم مانند شهر است، «من پول می‌دهم، پس یک عده دیگر پسماند من را مدیریت خواهند کرد». درحالی‌که پناهگاه در موارد ضروری برای نجات جان کوهنورد کاربرد دارد. فدراسیون کوهنوردی با دادن خدمات این‌چنینی فرهنگ اشتباهی را بین کوهنوردان ایجاد کرده است. به همین دلیل است که شما هر وقت از سال که به دماوند صعود کنید کوهی از زباله را در آنجا خواهید دید. دماوند فقط برای ما نیست، بلکه آیندگان هم از آن سهمی دارند.
به اعتقاد جواد نظام دوست، مربی کوهنوردی برای رفع مشکلات دماوند باید از جامعه محلی کمک گرفت. او در گفت‌و‌گو باهمشهری می‌گوید: دماوند از دید مردم ایران مقدس و تاریخی است و باید به مانند قلل معروف جهان پاس‌داشته شود. همه ما صاحب و مسئول نگهداری از این عرصه طبیعی هستیم. به قول مسعود بایه، چاروادار محلی که بار توریست‌ها را به سمت ارتفاعات حمل می‌کند «اگر هر کوهنوردی کوهستان را مثل خانه خود بداند و زباله‌اش را به پایین کوه حمل کند، قله دماوند پاک خواهد ماند».
سال‌ها پیش ملک‌الشعرای بهار دماوند را به دیو سپید پای در بند تشبیه کرد ولی این روزها این دیو سپید با حفاری‌های معادن، راه و ویلاسازی‌های غیرمجاز به بند کشیده شده است.
جواد نظام‌دوست در این‌باره می‌افزاید: چند سالی است که به لطف تکنولوژی به جای پوکه‌های معدنی، محصولی اختراع شده که مقاوم‌تر، سبک‌تر و ارزان‌تر از نمونه‌های طبیعی است اما از 6معدن فعال کماکان یک معدن در جبهه شمال شرق این قله فعال است.


ی با توصیفی از قله دماوند که دامنه‌هایش در 4استان تصاویر بی‌نظیری را ایجاد می‌کند، می‌گوید: دماوند را جامعه محلی دامنه‌های آن می‌تواند حفظ کند. بسیاری از تخریب‌های محیط‌زیست در دامنه دماوند را ما با کمک جامعه محلی جلوگیری کرده‌ایم. اگر آنها در کارگاه آموزشی یاد بگیرند که با حفظ این کوه روزی‌شان افزایش می‌یابد، می‌توان برای بهبود اوضاع دماوند امیدوار بود. کارشناسان کوهنوردی طرحی را با مدیریت فدراسیون کوهنوردی ارائه کرده‌اند که امیدواریم با کمک جامعه محلی آن را به‌صورت دقیق اجرا کنند. قرار است ورود خودروها تا گوسفند‌سرا منتفی شود و از راننده‌هایی که کارشان حمل کوهنوردان بود در جای دیگری با کمک مسئولان نهاد‌های دولتی استفاده شود. این کار کمک می‌کند، عرصه‌هایی که تا سال‌ها به‌دلیل تردد پوشش گیاهی از دست رفته، دوباره احیا شود. این کار به مانند سال آیش کشاورزان، به دماوند فرصت بازسازی می‌دهد.
فهرست مشکلات دماوند بلندبالاست، از بنرهای پلاستیکی و غیرقابل بازیافت صعود‌کنندگان به دماوند که حامل محتوای افتخارآمیز صعود عده‌ای به آن است بگیرید تا دستمال کاغذی‌های رها شده، بطری‌های آب و نوشابه و بقایای قوطی‌های فلزی کنسرو. این میراث زیبا که سال‌هاست به‌دلیل مشکلاتش فرصت جهانی شدن و ثبت در یونسکو را به‌دست نیاورده، بسیار شکننده است. در روزی که قرار است آن را تکریم کنیم، راه‌حل‌هایی که جلوی تخریب آن را می‌گیرد را با هم اجرایی کنیم.