جای خالی ابدی

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

چند روزی از درگذشت گیلرمو موردیلو، شخصیت اسطوره‌ای کارتون دنیا می‌گذرد. کارتونیست آرژانتینی که گزاف نیست اگر او را محبوب‌ترین کارتونیست نیم‌قرن گذشته بدانیم. کارتونیستی که بسیاری از مردم در سراسر دنیا کارهای او را دیده‌اند و شخصیت‌هایی که خلق کرده است، شهرت جهانی دارند. مسعود شجاعی‌طباطبایی، کارتونیست نام‌آشنای ایرانی در گفت‌و‌گو با همشهری از جایگاه گیلرمو موردیلو در میان کارتونیست‌های دنیا و تجربه دیدار و مصاحبت او گفته است. تذکر این نکته ضروری است که تلفظ صحیح نام او «گی‌یرمو موردیو» است اما در فارسی به شکل «گیلرمو موردیلو» جا افتاده است.

شما از معدود کارتونیست‌های ایرانی هستید که گیلرمو موردیلو را دیده‌اید. تجربه دیدار او باید تجربه جالبی بوده باشد.
سال 2004برای داوری در جشنواره کاریکاتور به چین دعوت شدم. دعوتنامه جشنواره به همراه گزیده‌ای از آثار و معرفی داوران و مهمانان به‌دست من رسیده بود. صفحه‌ای را به کارهای من اختصاص داده بودند و صفحه‌های دیگر را به کارهای بقیه داوران و مهمانان. موقع تورق کاتالوگ جشنواره دیدم که گیلرمو موردیلو نیز از مهمانان جشنواره است. فرصت بی‌نظیری بود برای دیدار با شخصیت اسطوره‌ای کارتون دنیا که نصیب من شد.

اگر بخواهیم از منظر جهانی و در یک نگاه کلان به موردیلو بنگریم او چه جایگاهی در میان کارتونیست‌های دنیا دارد؟ 
3 کارتونیست بزرگ جهانی داریم که هر 3 در یک سال یعنی 1932متولد شده‌اند؛ «ژان ژاک سامپه» کاریکاتوریست فرانسوی، «کینو» کارتونیست آرژانتینی و گیلرمو موردیلو که از آنها به‌عنوان غول‌های کارتون یاد می‌شود. کارهای کینو وجه اجتماعی و جامعه‌شناختی دارد، سامپه درونمایه فلسفی دارد، اما موردیلو وجه عمومی‌تری دارد. کارتونیست‌های بزرگ دیگری در دنیا داریم که بعضی از آنها رویکرد اجتماعی دارند و بعضی رویکرد سیاسی. اما موردیلو با همه این مضامین کار کرده است. با این همه، هیچ‌کدام از کارتونیست‌های بزرگ دنیا با موردیلو قابل مقایسه نیستند. موردیلو کارتونیستی است که تمام دنیا کارهایش را دیده‌اند؛ هرچند شاید بسیاری ندانند کارهایی که در مطبوعات یا کتاب‌ها دیده‌اند اثر موردیلو است، اما واقعاً عمومی‌ترین کارتونیست دنیا بوده است. از شخصیت‌هایی که موردیلو خلق کرده است کارتون و انیمیشن و عروسک‌های زیادی هم ساخته‌اند که اینها هم در فراگیری و عمومی شدن کارهای او تأثیر داشته‌اند.

شاید قدری کلیشه‌ای باشد، اما واقعاً چه ویژگی‌هایی در کارهای موردیلو سبب می‌شود که عموم مخاطبان از سراسر دنیا کارهای او را ببینند و با کارها ارتباط برقرار کنند؟ 
گیلرمو موردیلو سعی می‌کرد به ساده‌ترین شکل ممکن به بیان تصویری برسد. چیزی که کارهای موردیلو را متمایز می‌کند همین سادگی است. همیشه از زبان تصویر استفاده می‌کرد بدون آنکه از متن کمک بگیرد. شخصیت‌هایی که طراحی کرده است نیز در نهایت سادگی طراحی شده‌اند و مخاطب سریع می‌تواند با آنها ارتباط برقرار کند. موردیلو، برخلاف بسیاری از کارتونیست‌های دیگر، هیچ‌وقت اسیر تکنیک‌زدگی نشد.

از نظر مضمون و محتوا نیز او درگیر مسائل فلسفی یا جامعه‌شناسی یا سیاسی نمی‌شود بلکه چیزی که برای او اولویت دارد انسان و روابط انسانی است. شاید بسیاری از کارهای او الهام از زندگی خودش باشد. طنز تلخ تنهایی را می‌توان در همه کارهای موردیلو دید. در عین حال حس شوخ‌طبعی در کارهای موردیلو همواره وجود دارد.

دوره فعالیت حرفه‌ای موردیلو بسیار طولانی است. اگر بخواهیم کارهای او را تقسیم‌بندی کنیم به جز انسان‌ها و حیوانات، کارتون‌های ورزشی به‌ویژه فوتبالی در کارهای او بسیارند. آیا می‌توان انبوه کارهای او را ذیل چند دسته کلی قرار داد؟ 
همانطور که گفتید دوره فعالیت حرفه‌ای موردیلو بسیار طولانی است و حداقل نیم‌قرن را شامل می‌شود. خود موردیلو کارهایش را ذیل 3 دسته کلی تقسیم‌بندی می‌کرد؛ حیوانات، ورزش و روابط انسانی. عاشق فوتبال و گلف بود و بخش قابل‌توجهی از کارهایش درباره فوتبال است. به حیوانات علاقه خاصی داشت و فکر می‌کرد حیوانات می‌توانند به شکل تمثیلی رابطه‌های انسانی‌ را نشان دهند. اما مهم‌تر از همه شخصیت‌های انسانی است که او طراحی کرده؛ شخصیت‌هایی که غربی‌ها از آنها به سیب‌زمینی‌های دست و پادار تعبیر کرده‌اند.

کمی هم از تجربه دیدارهای خودتان با او بگویید. شما از او فیلم هم گرفته‌اید و پس از تدوین در فضای مجازی منتشر کرده‌اید. شخصیت او چقدر به کارتون‌هایی که خلق می‌کرد نزدیک بود؟ 
شخصیت بسیار جذابی بود که هرچه می‌گفت حسی از طنز، خنده و شوخی داشت. خاطرم هست وقتی برای نخستین بار او را دیدم و می‌خواستم سر صحبت را باز کنم گفت که ساعت پرواز طولانی بوده است و من تازه رسیده‌ام. جسمم اینجاست ولی روحم هنوز به من نپیوسته است یا مثلاً در آخر سفر وقتی از او پرسیدم که آیا به ایران می‌آید گفت اگر همه مردم ایران مثل تو باشند می‌آیم. طنزی داشت که همیشه غافلگیرکننده بود. آدم بسیار دست‌و‌دلبازی بود. زمانی که به جشنواره پکن آمد ناشر چینی 7کتاب از کارتون‌های او را که چاپ کرده بود، برایش آورد. با اینکه قیمت کتاب‌ها گران بود اما موردیلو بدون ملاحظه، کارها را به همه داوران هدیه کرد. من گفتم که ما در ایران کپی‌رایت نداریم آیا می‌توانیم این کارها را در فضای مجازی قرار بدهیم؟ گفت حتی می‌توانید چاپ هم بکنید.

در آخر اگر نکته‌ای درباره گیلرمو موردیلو ناگفته مانده است، بفرمایید.
ویژگی بارز گیلرمو موردیلو به‌نظر من این بود که همواره خودش را به‌روز نگه داشت و در دهه هفتاد نماند و همواره شادی و طراوت کارهایش را حفظ کرد. شاید اگر بخواهیم در میان کارتونیست‌های ایرانی نمونه‌ای مثال بزنیم باید از استاد کامبیز درمبخش یاد کنیم که همچنان به‌روز است و می‌تواند با عموم مخاطبان از نسل‌های گوناگون ارتباط برقرار کند.
گیلرمو موردیلو یکی از اسطوره‌های عرصه هنر بود که قطعاً کسی نمی‌تواند جای او را پر کند.