به‌نظرمی رسد درصورت اجرایی نشدن کامل سازوکار مالی ایران و اروپا موسوم به اینستکس راه کاهش تعهدات ایران در برجام، بعد از پایان ضرب‌الاجل 60روزه در 16تیر‌ماه هموار خواهد شد.
به‌گزارش همشهری، یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که در سند برجام وجود دارد و کمتر به آن توجه شده موضوعات اقتصادی است. مطابق این سند، ایران با قبول برخی تعهدات در مورد فعالیت‌های هسته‌ای باید امتیاز‌هایی را در عرصه اقتصادی ازجمله نقل و انتقال پول و توسعه روابط تجاری با رفع تحریم‌ها به‌دست آورد، اما این دستاورد‌های اقتصادی هیچ‌گاه به‌دست نیامد و حتی بعد از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، تحریم‌ها دوباره برگشت و برخی دستاورد‌های اقتصادی که به ابتکار ایران در دوره بعد از برجام به‌دست آمده بود هم با خروج شرکت‌های بزرگ از ایران از دست رفت. در چنین شرایطی از اروپا انتظار می‌رفت دست‌کم در قبال پایبندی ایران به برجام امتیاز‌های اقتصادی ناشی از مفاد برجام را برای ایران حفظ کند، اما به‌دلیل ساختار اقتصادی اروپا و اینکه شرکت‌ها در اقتصاد اروپا تابعی از دولت‌ها نیستند اعطای این امتیاز‌های اقتصادی میسر نشد، اما از سال قبل با ابتکار عمل دوطرف برای ایجاد سازوکار مالی ایران و اروپا موسوم به اینستکس امیدواری‌هایی برای تامین منافع اقتصادی ایران به‌وجود آمد و انتظار می‌رفت اروپا از این طریق برای حفظ تراز تجاری‌اش با ایران به‌ویژه برای خرید نفت اقدام کند. با این حال با گذشت ماه‌ها اروپا هنوز هیچ اقدام عملی برای انجام تبادلات تجاری از طریق اینستکس انجام نداده و اکنون که فقط یک هفته تا پایان ضرب‌الاجل 60روزه ایران برای اجرای تعهدات اروپا در قبال برجام باقی مانده است این ابزار اقتصادی به مهم‌ترین عنصر تصمیم‌گیری ایران برای کاهش سطح تعهداتش در برجام یا ماندن در برجام تبدیل شده است.
نقش سیاسی اقتصادی اینستکس
از نظر فنی اینستکس یک سازوکار تبادل تجاری است که از طریق آن منابع مالی که صرف خرید کالا و خدمات می‌شود در خاک طرفین و میان ذینفعان تسویه می‌شود؛ به این ترتیب از طریق اینستکس نیاز برای نقل‌وانتقال‌های مالی به‌صورت مستقیم بین طرفین که از طریق سیستم‌های پیام‌رسان مالی و سیستم‌های ارتباطات مالی بین بانکی جهانی انجام می‌شود به حداقل می‌رسد. در واقع اینستکس این امکان را فراهم می‌کند که طرفین بتوانند منابع مالی مورد نیاز صادرات و واردات را از طریق صادرکننده‌ها و واردکنند‌ها در داخل کشور خود تسویه کنند. این سازوکار مالی می‌تواند اثر تحریم‌های مالی را به‌دلیل اینکه منابع مالی تجارت به‌صورت مستقیم جابه‌جا نمی‌شود از بین ببرد. اما با وجود آنکه اروپا قول داده بود به تعهداتش براساس مفاد برجام در حوزه اقتصادی عمل کند هنوز هیچ اقدام عملی قابل‌قبولی انجام نداده است و این به آن دلیل است که سطح روابط تجاری ایران و اروپا تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران به‌شدت کاهش یافته است؛ چرا که لازمه اجرایی‌شدن این سازوکار مالی این است که طرفین کالاهایی بین یکدیگر رد و بدل کنند و در نهایت هزینه مربوط به این کالاها را در خاک خود بین تجار و ذینفعان از طریق یک سامانه معاملات پایاپای تسویه کنند.
کاهش روابط تجاری
آلمان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران در خاک اروپاست که روابط تجاری‌اش با ایران به سال‌های دور بازمی‌گردد؛ با این حال روز گذشته رویترز با اعلام اینکه تجارت بین آلمان و ایران تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا آسیب دیده است، خبر داد: مبادلات تجاری میان آلمان و ایران تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا کاهش یافته است و این موضوع نشان می‌دهد که اروپا نمی‌تواند قرارداد برجام را که درباره برنامه هسته‌ای ایران امضا کرده، حفظ کند.
مطابق این گزارش، حجم مبادلات تجاری ایران و آلمان در ۴ماه نخست امسال ۴۹ درصد کاهش یافته که نشان‌دهنده موفق نبودن اروپایی‌ها در حفظ منافع ایران در برجام است. هنوز از تغییرات مبادلات تجاری ایران با سایر شرکای اروپایی‌اش اطلاعی دردست نیست، اما اطلاعات موجود نشان می‌دهد اروپا واردات عمده‌ترین کالای ایران یعنی نفت را متوقف کرده که به‌معنای از بین رفتن عملی امکان اجرایی شدن اینستکس است زیرا لازمه آغاز به‌کار اینستکس انجام مبادلات تجاری در قالب کالا و خدمات است. در همین رابطه عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی گفت: مدتی است که ما می‌شنویم اینستکس در آستانه اجرا شدن است، البته جلساتی برگزار شده و اسنادی هم رد و بدل شده ولی ما این موضوع را قبول نداریم. زمانی که طرف ما در اینستکس نخواهد منابعی جابه‌جا شود، کارایی این سازوکار مالی معنی ندارد. او تأکید کرد: زمانی که ما به اروپا صادرات نداریم و وارداتی هم صورت نمی‌گیرد ضمن اینکه در خرید نفت هم مشکل داریم، طرف اروپایی باید خط اعتباری بدهد تا کالا بخریم. همتی تأکید کرد: اگر هرکدام از این راه‌ها تحقق پیدا کند، ظرف یک هفته می‌توان اینستکس را راه‌اندازی کرد.
خوان آخر
اکنون پس از آنکه دور جدید نشست کمیسیون برجام در وین به پایان رسید و مشخص شدکه یک تراکنش کوچک در قالب اینستکس انجام شده است، اما هنوز شائبه‌ها و تردید‌های زیادی بر سر اجرایی شدن این سازوکار مالی وجود دارد و مشخص نیست اولا آیا این تراکنش انجام شده است و آیا اروپا قادر خواهد بود تا قبل از 16تیر‌ماه که مصادف است با پایان مهلت 60روزه ایران این سازوکار مالی را به‌طور کامل اجرایی کند یا خیر؟
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی و اقدام امنیتی اتحادیه اروپا روز سه‌شنبه گذشته اعلام کرده بود: سازوکار ویژه اقدام مالی بین ایران و اتحادیه اروپا در روزهای آینده عملیاتی می‌شود، اما عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه در پایان نشست کمیسیون برجام در وین گفت: بدون خرید نفت از ایران و یا درنظر گرفتن اعتبارات خاص، اینستکس نمی‌تواند انتظارات ایران را برآورده کند. او با وجود اینکه تایید کرد، چند مورد کاری در اینستکس انجام شده و به‌زودی تبادل مالی از طریق آن انجام خواهد شد، اما همزمان تأکید کرد: انتظار داریم کشورهای اروپایی به‌صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.
یک مقام آگاه در وزارت خارجه هم به همشهری گفت: آنها ادعا می کنند که تراکنشی انجام شده است اما ما تاکنون چیزی در این باره ندیده ایم با این حال در این باره باید مقامات بانک مرکزی هم اظهار نظر کنند. او افزود:برای روشن شدن این موضوع ابتدا باید آقای عراقچی به تهران بیاید و گزارش رسمی اش را در این باره ارائه کند تا موضع نظام مشخص شود بنابر این در شرایط حاضر نمی توان هیچ موضع رسمی در این باره داشت. او افزود: آقای عراقچی اعلام کرده است باید به تهران بیاید و محتوای جلسه را به صورت رسمی گزارش کند و درباره این موضوع باید در تهران تصمیم گیری شود بنابر این اطلاعات کاملی در این زمینه وجود ندارد. به گفته او اطلاعاتی که به نقل از منابع آگاه منتشر می شود صحت ندارد و برخی در تلاشند در این باره جریان سازی کنند.
به این ترتیب در شرایطی که شمارش معکوس برای پایان مهلت 60روزه ایران آغاز شده است، مشخص نیست آیا اینستکس قادر است منافع اقتصادی ایران را برای ماندن در برجام حفظ کند یا خیر؟
اینستکس؛ شاه‌کلید تعهدات برجامی
همشهری بررسی می‌کند: آیا اینستکس قادر است برجام را حفظ کند
در همینه زمینه :
