یارانه های پرداختی دولت به کجا می‌رود؟
یارانه‌های پیدا سوبسید‌های پنهان
عیسی محمدی
دولت در ایران و البته در جاهای دیگر دنیا، وظایف مختلفی دارد که باید انجام بدهد. بخشی از این وظایف، در ارائه کالای عمومی و نیز اجرای سیاست‌های بازتوزیعی برای حمایت از اقشار کم‌برخوردار خلاصه می‌شود. یارانه‌ها معمولاً به 2 گروه عمده تولیدکننده و مصرف‌کننده پرداخت می‌شود. وقتی به تولیدکننده پرداخت می‌شود، دولت قصد دارد کالا و خدماتی را کمتر از قیمت تمام‌شده به بازار عرضه کند و وقتی هم به مصرف‌کننده پرداخت می‌شود، دولت می‌خواهد کار حمایتی انجام دهد. اما برگردیم به سؤال و غرض اصلی‌مان؛ چقدر یارانه، کجا و چه‌کسی؟ در ابتدا بهتر است کمی درباره چقدرش بدانیم. امروزه خیلی صحبت می‌شود که یارانه و سوبسیدی که به جاها و افراد مختلف پرداخت می‌شود، 900هزار میلیارد تومان است. رقم دقیق این یارانه و سوبسید برای سال 1398 نزدیک به 890هزار میلیارد تومان ذکر شده است. یک لحظه چشمان‌تان را ببندید و تصور کنید: به رقم دلار 4-3 سال پیش که دولتی‌اش هزار تومان بود، می‌شود 890میلیارد دلار! به رقم دلار 4200تومانی دولتی امروز می‌شود 212میلیارد دلار! و البته با رقم نرخ آزاد دلار، یعنی 13هزار تومان، می‌شود 68میلیارد دلار. حالا این میزان، تسهیلات تکلیفی و تحت تضمین دولت که توسط شبکه بانکی پرداخت می‌شود هم نزدیک به 72هزار میلیارد تومان است؛ چیزی که به هر حال گردن دولت است و نمی‌تواند از آن شانه خالی کند.
یارانه‌ای معادل 2برابر بودجه دولت
اما این رقم درشت سالانه چه می‌شود؟ سوبسید و یارانه کلان به 3 قسمت تقسیم می‌شود: یارانه آشکار (شامل بودجه‌ای و فرابودجه‌ای) و یارانه پنهان. می‌گویند که این رقم 2/2برابر بودجه کشور است. طبیعی است که میزان بدهی دولت هم به این واسطه افزایش پیدا می‌کند. طبق این محاسبات، یارانه پنهان و غیرپنهان پرداخت‌شده در ایران، به ازای هر شهروند، نزدیک به 11میلیون تومان در سال است؛ یعنی نزدیک به 20 برابر یارانه نقدی که ماهانه به حسابشان واریز می‌شود. پس بهتر است قدم به قدم پیش برویم تا سررشته عددها را گم نکنیم.
یارانه‌های بودجه‌ای؛ 100هزار میلیارد تومان
اولین نکته این است که هنگام پرداخت سوبسید و یارانه، بخشی از آنها در جریان توزیع و رویه‌های توزیعی ما از بین می‌رود. بخشی هم به جامعه هدف درنظر گرفته‌شده نمی‌رسد و تعمداً یا غیرتعمداً، توسط جامعه‌های هدف دیگری دریافت می‌شود. در بخش پرداخت یارانه‌ها، بخشی از آنها به یارانه بودجه‌ای تعلق دارد. این عدد، نزدیک به 100هزار میلیارد تومان در بودجه 98پیش‌بینی شده و شامل همه پرداخت‌های بودجه عمومی کشور است که ماهیت یارانه‌ای دارد و از محل منابع بودجه تأمین می‌شود؛ به‌عبارت دیگر، نزدیک به یک‌چهارم منابع بودجه را به‌خود اختصاص می‌دهند. نکته جالب اینجاست که نزدیک به 45درصد از منابع بودجه را منابع ناپایدار تشکیل می‌دهند؛ یعنی از این 100هزار میلیارد تومان هم تنها تکلیف نهایی و قطعی 55هزار میلیارد تومان آن مشخص است.
یارانه های پنهان؛ نزدیک به 650هزار میلیارد تومان
یارانه‌های فرابودجه‌ای دولت هم نزدیک به 140هزار میلیارد تومان از یارانه‌های کلی کشور را می‌بلعند. این یارانه ها، البته در سقف قانون بودجه دیده نشده اما به هر حال از طریق صندوق‌های فعال در بخش عمومی و محل درآمد حساب هدفمندی یارانه و... تأمین می‌شود. آن 72هزار میلیارد تومانی که دولت تضمین کرده تا از طریق بانک‌ها تأمین کند را می‌توانید به این عدد اضافه کنید. اما بعد به عدد وحشتناک یارانه‌های پنهان می‌رسیم. در این حوزه، دولت یارانه پرداخت می‌کند تا کالاها و خدمات مورد نیاز مردم، کمتر از قیمت قابل فروش در خارج کشور یا با قیمتی متعادل عرضه شود. این عدد، نزدیک به 650هزار میلیارد تومان در بودجه 98برآورد شده است.
بخشی از یارانه‌های پرداختی
وقتی به عدد و رقم‌ها دقیق‌تر نگاه می‌کنیم، البته به نتایج جالب‌تری هم می‌رسیم. پرداخت‌هایی با ماهیت یارانه‌ای در حوزه‌های رفاه اجتماعی و سلامت، با 68 و 17درصد، بیشترین سهم را به‌خودشان اختصاص داده‌اند. باقی حوزه‌هایی که پرداخت و خدماتی با ماهیت یارانه‌ای در آنها انجام شده، به این ترتیب بوده‌اند: آموزش 6/1درصد، فرهنگ 1/2درصد، حمل‌ونقل 1/1، مسکن و زیرساخت‌ها نزدیک به یک درصد، کشاورزی 3/3درصد، صنعت 1/0درصد و سایر 7/5درصد. به جدول یارانه‌هایی که در ردیف بودجه مشخص شده‌اند مراجعه می‌کنیم، این عددها نیز جالب به‌نظر می‌رسند:
یارانه دارو و شیر خشک: 500میلیارد تومان
خبرگزاری ایرنا: 100میلیارد تومان
صدا و سیما: 1840میلیارد تومان
کمک‌های بلاعوض دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی: 7695میلیارد تومان
یارانه نهاده‌ها: 750میلیارد تومان
یارانه خرید تضمینی گندم: 2000میلیارد تومان
متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان لشکری و کشوری: 3000میلیارد تومان
کمک به مستمری صندوق بازنشستگی فولاد: 3100میلیارد تومان
