بخوان و بساز

مسعود میر/روزنامه‌نگار

سوژه‌ها از راه می‌رسند، چونان روزها و کهنه می‌شوند چونان دیروزها، در این میانه اما گاهی بعضی از همین سوژه‌ها، می‌شوند بهانه زنجیرکردن کلمات در یک زایش ژورنالیستی روی کاغذ یا ردیف‌کردن فریم‌ها در قامت یک مستند تا در دنیای تصویر بماند به یادگار. ژورنالیسم و مستند‌سازی رابطه همسایه‌های کلاسیکی را دارند که نه تاب دیدن روی همدیگر را دارند و نه بی‌وجود همسایه قدیمی، خلق‌شان گشاده می‌شود. به بهانه اکران مستندی با موضوع احوالات روزنامه‌نگاران شاغل در روزنامه جامعه و انتشار خبری درباره ساخت یک مستند با موضوع راننده اسنپی که اخیرا به‌خاطر برخورد با مسافر بدحجاب به سوژه‌ای ژورنالیستی بدل شده‌است، با مستندسازان گپ زدیم و از آنها پرسیدیم آیا مستندسازی بر ژورنالیسم مسلط شده‌است؟



هرکسی کار خودش 


ارد عطارپور، یکی از مستندسازان بنام کشور است. او که در دوازدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت با مستند پرسپولیس-شیکاگو تماشاگران بسیاری را به وجد آورد، درباره این موضوع که آیا مستندسازی در حال جایگزین‌شدن با ژورنالیسم است، می‌گوید: «به گمان من ژورنالیسم جایگاه خود را دارد و مستندسازی هم جایگاه خود را. از همان فیلم مستند خروج کارگران از کارخانه تا به امروز که مستندسازی بسیار گسترده شده، سینما به‌کار خود ادامه داده است.» عطارپور البته معتقد است در گذشته مطبوعات هم از نظر تعداد و تنوع و هم از لحاظ عمق کار ژورنالیستی بیشتر و بهتر عمل می‌کردند.



ژورنالیسم خوب اثرگذارتر است



 پیروز کلانتری اهل مصاحبه نیست اما مرور راهنمایی‌هایش درباره این موضوع غنیمت است. کلانتری که اخیرا مستند «همایون»‌اش را بعد از جشنواره سینما‌حقیقت در گروه هنر و تجربه به نمایش درآورد، می‌گوید: «به هر تقدیر ژورنالیسم و مستند با هم نسبت دارند اما باید توجه داشت که ژورنالیسم به‌معنای خوبش تأثیر عجیبی بر مخاطب دارد. اگر مستند بخواهد همان کاری را بکند که یک گزارش ژورنالیستی انجام می‌دهد، حداقل در موضوع سرعت عمل شکست خواهد ‌خورد.» کلانتری البته معتقد است مستندساز و ژورنالیست نباید ساده‌گیر باشند و صرف یک اتفاق نه‌چندان با‌اهمیت روی یک سوژه متمرکز شوند.



ابزار سینما؛ برگ برنده مستند 



کورش عطایی یکی از 2کارگردان مستند بسیار دیده و تحسین‌شده «در جست‌وجوی فریده» است. او معتقد است: « ژورنالیسم و مستند بسیار به هم نزدیک هستند و البته تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند و به همین دلیل شاید نتوان به این موضوع قائل بود که مستندسازی در حال چیره‌شدن بر ژورنالیسم است.» به گفته عطایی، اگر مستند را به‌عنوان یک گونه سینمایی درنظر بگیریم، کار ژورنالیستی گزارش صرف یک اتفاق خواهد بود و واقعیتی که اسمش روی آن است حالا چه در مطبوعات منتشر شود و چه خوراک تلویزیونی باشد. او می‌گوید: «وقتی بحث فیلم مطرح می‌شود، ابعاد سینمایی شامل روایت، قصه‌گویی و زیبایی‌شناسی هم دخیل می‌شوند و این تفاوت در رویکرد توسط ابزار سینما در اختیار مستندساز قرار می‌گیرد. عطایی که فیلم در جست‌وجوی فریده را براساس یک آگهی مطبوعاتی ساخته، تأکید می‌کند: «من مخالفتی ندارم که از اتفاقات ژورنالیستی برای ساخت مستند استفاده شود و حتی می‌توان گفت سوژه اصلی مستندسازی اتفاقات ژورنالیستی است اما باید دید آیا این سوژه ژورنالیستی در حد همان گزارش می‌ماند یا می‌توان اسمش را مستند گذاشت.»