زخم چاه‌های غیرمجاز  بر خاک گلستان

فاطمه میرزایی | گرگان-خبرنگار


آمارهای منتشر شده از سوی شرکت آب منطقه‌ای گلستان در حالی وجود حدود 14 هزار حلقه چاه غیرمجاز و 35 هزار حلقه چاه مجاز را تایید می‌کنند که کارشناسان آب و خاک، خطر دیگری به نام فرونشست خاک در استان را روی میز مطالعاتی خود قرار داده‌اند.

 مشکل فقط امنیت آبی نیست، بلکه امنیت آب و خاک و امکان تجدید دوباره سفره‌ها هم دچار تهدید شده و پیامدهای دیگری از این زنجیره را آشکار کرده است؛ موضوعی که گلستان را به سمت برداشت هرچه بیشتر از رواناب‌ها و کاهش برداشت از سفره‌ها سوق می‌دهد. 


استفاده 74 درصدی استان از منابع آبی تجدید‌پذیر 

به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، چاه‌های غیرمجاز اغلب در عمق کمتر از 20 متر حفاری شده‌اند، به طوری که بیش از 95 درصد آنها آبدهی کمی دارند. 

«علی نظری» گفت: بعد از سال 85 چاه‌های غیرمجاز طبق قانون پر شده‌اند و چاه‌های حفر شده قبل از این سال نیز در کمیسیون مربوطه طبق قانون تعیین تکلیف می‌شوند.

 در جوامعی که آب تجدید‌پذیر تا 40 درصد برداشت شود، شرایط مطلوب است، اما اگر تا 60 درصد مصرف شود، شاهد تنش آبی خواهیم بود و اگر بیشتر از این میزان باشد، وارد مرحله بحران در منابع آبی می‌شویم. 

وی ادامه داد: در کشور 86 درصد و در گلستان 74 درصد از منابع آبی تجدید‌پذیر استفاده می‌شود که طبق برنامه باید به 60 درصد تقلیل پیدا کند تا بتوانیم از بحران خارج شویم. 

متوسط بارندگی استان 450 میلی‌متر است، اما در حال حاضر بیش از 90 درصد آب شرب از طریق آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود. 


گلستان مستعد فرونشست زمین است

کارشناس خاک و عضو پژوهشگاه و آزمایشگاه خاک‌شناسی گلستان بیان کرد: از پیامدهای مصرف زیاد آب از سفره‌ها و آب‌های زیرزمینی، افزایش احتمال فرونشست زمین است.

 متاسفانه با تمام تلاش‌های دولت در پلمب چاه‌های غیرمجاز و دقت در رصد حفرچاه، آنچه نباید رخ داده است. 

«محمدرضا نظری مهر» ادامه داد: امروز گلستان مانند سطحی است که روی حفره‌های خالی قرار گرفته است. فرونشست خاک، نه تنها ممکن است آثار زیانبار جانی برای شهروندان به دنبال داشته باشد، بلکه میزان ذخیره آب‌های زیرزمینی را هم کاهش می‌دهد.

 بنابراین در بهترین حالت حتی اگر بتوانیم بخشی از آب مصرفی گذشته را تجدید کنیم اصلا به ظرفیت نخست دست پیدا نخواهیم کرد. علاوه بر این‌ متاسفانه پدیده فرسایش خاک هم دوچندان شده است.

 این نکته را هم باید در نظر بگیریم که گلستان به دلیل جنس خاک و فاکتورهای دیگر طبیعی مستعد فرونشست زمین است. همان‌طور که بارها آن را در ارتفاعات مینودشت یا غرب گرگان شاهد بوده‌ایم. 


ضرورت مدیریت سختگیرانه مصرف و برداشت آب 

مدیر کل سابق آموزش و تشکل‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور گفت: نباید به یک سال‌ تر مانند امسال امید ببندیم. بارش‌ها و سیلاب‌ها باعث شده تالاب‌ها، رودخانه‌ها و سد‌ها امسال در شرایط خوبی قرار بگیرند، اما اگر 10 تا 15 سال ترسالی داشته باشیم و در تمام این مدت دیگر قطره‌ای از سفره‌ها و آب‌های زیرزمینی مصرف نکنیم می‌توانیم به جبران میزان مصرفمان از این منابع امیدوار باشیم. این هم در شرایطی است که بیشتر نزولات آسمانی در قالب برف باشد. 

«محمد درویش» ادامه داد: بارش باران به‌ویژه با تغییر الگوهای بارش در این سال‌ها که به بارش نقطه‌ای تبدیل شده است و در زمانی اندک، شاهد بارش حجم زیادی باران هستیم، معمولا بیشتر از آن‌که جذب شود به رواناب‌ها می‌پیوندد یا به دلیل تنک شدن پوشش گیاهی به صورت سیلاب جاری می‌شود که خود از عوامل تشدید‌ فرسایش خاک است، اما ذوب تدریجی برف و یخ این فرصت را می‌دهد که به مرور جذب خاک شده و یک‌بار دیگر سفره‌ها تغذیه شوند.

 وی بیان کرد: با توجه به مجموعه عواملی که از آن صحبت کردیم و در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی که در گلستان هم به وضوح قابل رویت است، نمی‌دانم که چقدر می‌توان به تجدید منابع آبی و به تبع آن جلوگیری از پیامدهایی مانند فرونشست زمین امیدوار بود. فکر می‌کنم راه‌حل عقلانی، مدیریت سختگیرانه در مصرف و برداشت آب است.