بازگشت حیات به بافت تاریخی آذربایجان‌غربی

هادی پناهی | رومیه – خبرنگار:


آذربایجان غربی به دلیل دارا بودن تاریخ غنی، هزاران اثر باستانی را دل خود جای داده است. هرچند بخشی از این آثار به دلایل گوناگون در حال نابودی است و باید فکری به حال آن‌ها کرد. در شهرهای مختلف استان بافت‌های قدیمی وجود دارند که امروزه به آن‌ها «بافت‌های تاریخی» گفته می‌شود اما هنوز مردم از ظرفیت جالب توجه این بافت‌ها آگاه نیستند. 

هرقدر جوامع پیشرفته با ساماندهی بافت‌های تاریخی و حفظ هویت و اصالت آن‌ها اقدام به جذب گردشگر کرده‌اند، در شهرهای آذربایجان غربی شاهد نابودی این بناها و آپارتمان‌سازی به جای آن‌ها هستیم. البته به جز یکی 2 سال اخیر که احیای بافت‌های تاریخی در سطح ملی مورد توجه قرار گرفته است، بسیاری از بناهای تاریخی استان خاک بی‌توجهی می‌خوردند. 
اما با اختصاص تسهیلات بافت‌‌های فرسوده به بافت‌‌های تاریخی در سال جاری و احیای بافت‌های تاریخی در خوی، ماکو، تکاب و ارومیه به نظر می‌رسد غبار فراموشی و تخریب تا حدودی از چهره این میراث ارزشمند استان زدوده شده است. 


همکاری برای احیای بافت‌های تاریخی

مدیر کل میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به محدوده بافت‌های تاریخی استان، می‌گوید: محدوده بافت تاریخی در شهرهای ارومیه، خوی، تکاب و ماکو از سوی شورای‌عالی معماری و شهرسازی مشخص شده است. بر این اساس اداره کل میراث فرهنگی بر رعایت ضوابط ساخت‌و‌ساز در این مناطق نظارت دارد و برای حفظ اصالت این بافت‌ها، نظارت‌های همکاران ما دقیق و با ریزبینی همراه خواهد بود. 

 «جلیل جباری» ادامه می‌دهد: بافت‌های تاریخی از ارزش زیادی در هر شهر برخوردار هستند؛ هرچند به دلایل مختلف این ارزش لحاظ نشود. در جوامع پیشرفته با ساماندهی این مناطق گردشگران زیادی جذب می‌شوند و از این منظر هم اقتصاد مناطق بافت‌های تاریخی شکوفا می‌شود. همچنین مناطق اصالت و هویت خود را حفظ می‌کنند.  

وی درباره این‌که ساماندهی این مناطق با چه بودجه‌ای انجام می‌شود، بیان می‌کند: برای انجام طرح مطالعاتی بافت‌های یادشده با رویکرد فرهنگی – تاریخی و حفظ و مرمت کالبد فیزیکی و همچنین مرمت بناهای منفرد تاریخی در آن محدوه‌، هر سال اعتباری از منابع ملی و استانی در نظر گرفته می‌شود. 

این مسئول درباره مشارکت و همیاری دستگاه‌های اجرایی و مالکان ابنیه تاریخی عنوان می‌کند: یکی از موارد در ساماندهی مناطق تاریخی همکاری و همیاری همه دستگاه‌هاست. حفاظت و ساماندهی ابنیه تاریخی، فقط بر عهده سازمان میراث فرهنگی نیست؛ همچنین باید نظر مالکان ابنیه تاریخی نیز جلب شود. 


ساماندهی بازار تاریخی ارومیه

جباری با اشاره به این‌که بازار تاریخی ارومیه از مهم‌ترین بناهای بافت تاریخی شهرستان است، بیان می‌کند: اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی موظف است مرمت و افزایش ایمنی را در این مکان اجرایی کند. همچنین باید تدابیری برای مقابله با حوادث غیرمترقبه نیز اندیشیده شود و به همین دلیل با دعوت از متخصصان چند دستگاه، اقداماتی را آغاز کرده‌ایم.  

وی ادامه می‌دهد: یکی از مسائلی که در بازار تاریخی ارومیه وجود دارد‌، وجود شبکه ناقص و فرسوده دفع فاضلاب و آب‌های سطحی است. لوله اصلی انتقال فاضلاب، قدیمی و فرسوده بوده و در بخش‌هایی از مسیر هم دچار نشست شده است. این مساله هم مشکل زیست‌محیطی را به وجود می‌آورد و هم خطر فرورفتگی و نشست پایه‌ها را در پی دارد. 

مدیر ‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان درباره راه‌حل این اداره کل برای کاستن از مشکلات، بیان می‌کند: یکی از برنامه‌های پیشنهادی این اداره کل‌، کمک به تشکیل هیات امنای بازار است. در همین باره اساسنامه آن نیز در دست تدوین است. با مشارکت خود کسبه در حفاظت و ارتقای این مجموعه می‌توان به نتایج مناسبی دست یافت که نمونه‌های این روش را در شهرهایی مثل تبریز می‌توانیم ببینیم. 

جباری تاکید می‌کند: با شروع به فعالیت هیات امنا، اتاق اصناف و کسبه بازار می‌توانند به صورت جدی‌تر وارد بحث مدیریت محل کسب و فعالیت خویش شوند. این اداره کل و دیگر دستگاه‌های ذی‌ربط هم می‌توانند به شکل منسجم و مؤثر نقش حاکمیتی خود در حل مشکلات، نیازها و نواقص موجود و احتمالی را ایفا کنند. 


بافت‌های تاریخی احیا می‌شوند

جباری به عملیات احیا و مرمت بافت‌های تاریخی در استان هم اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر 4 شهرستان آذربایجان غربی از جمله شهرستان خوی، ماکو، تکاب و ارومیه دارای بافت تاریخی مصوب هستند. وی می‌افزاید: برای سومین سال متوالی بافت تاریخی ارومیه در حال مرمت و بازسازی است و عملیات احیا و مرمت در بناهای تاریخی خوی و ماکو آغاز شده و این روند همچنان ادامه دارد. 

جباری تاکید می‌کند: در سال‌های اخیر برای احیای بافت‌های تاریخی اعتباری تعلق نمی‌گرفت اما در 2 سال اخیر از جمله اقدامات مثبت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایجاد کد پروژه و دریافت اعتبار برای مرمت و بازسازی بافت تاریخی است. در نظر داریم با تأمین اعتبارات مورد نیاز از سازمان برنامه و بودجه برای عملیات احیای بافت‌های تاریخی در استان گام‌های موثری برداریم. 


نبود آگاهی مردم

معاون میراث فرهنگی آذربایجان غربی یکی از دلایل بی‌علاقگی مردم به ساماندهی بافت‌های تاریخی را عدم آگاهی آن‌ها از این ظرفیت پایین عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر مالکان بدانند با ساماندهی این مناطق می‌توانند از منظر اقصادی نیز پیشرفت کنند، به راحتی دست به تخریب و آپارتمان‌سازی نمی‌زنند. 

 «حسن سپهرفر» درباره این‌که چه اقداماتی برای آگاه‌سازی مردم در دست اقدام است، بیان می‌کند: برای آگاهی از ارزش‌های فرهنگی و میراث ناملموس بافت‌های تاریخی نیاز است رسانه ملی ورود جدی به موضوع داشته باشد. این رسانه برای اطلاع‌رسانی گسترده در میان آحاد مردم می‌تواند اطلاعات لازم را به مخاطبان منتقل کند و تاثیرگذار باشد. 

وی تاکید می‌کند: با رشد شبکه‌های اجتماعی، باید از این فرصت در کنار رسانه‌های جمعی مانند مطبوعات استفاده کرد. ما هم باید با برگزاری نشست‌های حضوری با مردم و همچنین رسانه‌ها از اهمیت موضوع حفاظت از بافت‌های تاریخی و ظرفیت‌های آن‌ها به مردم گزارش دهیم. 


حمایت مجلس از احیای بافت‌ تاریخی در حریم‌ بافت‌های فرسوده 

آذربایجان غربی در کنار ظرفیت جالب توجه بافت‌های تاریخی بیش از 1۴۷۲ اثر تاریخی هم دارد که قدمت بسیاری از آن‌ها به هزار سال قبل برمی‌گردد. اما این استان به عنوان مهد تاریخ و تمدن ایران اسلامی از وضعیت نگهداری و مرمت نامناسب آثار و بافت تاریخی‌اش رنج می‌برد. نبود زیرساخت‌های لازم گردشگری از جمله سرویس‌های بهداشتی و کمپینگ‌های اسکان مسافر در مکان‌های تاریخی به همراه کمبود اعتبار و ضعف مدیریتی سال‌های گذشته در این حوزه برای نگهداری و مرمت این آثار از مشکلاتی است که نیازمند توجه ویژه مسئولان است. 

وضعیت نامساعد جوی در این استان و تخریب برخی بافت‌های تاریخی از سوی مالکان هم دست به دست غفلت مسئولان داده و امروز بسیاری از اماکن و بناهای تاریخی استان که نماد هویت و تمدن این دیار است در معرض تخریب، آسیب و نابودی کامل قرار گرفته است. هرچند امسال اتفاق خوبی در سطح ملی برای حفاظت از بافت‌های تاریخی در مناطق فرسوده رخ داد. 

نمایندگان مجلس اردیبهشت امسال ماده ۷ طرح حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی‌فرهنگی در حریم بافت‌های فرسوده و توانمندسازی مالکان و بهره‌برداران بناهای تاریخی‌فرهنگی را به تصویب رساندند. بر اساس این مصوبه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مکلف شدند اسناد مالکیت مربوط به بناهای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی را که مالکیت آن‌ها قابل انتقال باشد به عنوان وثیقه اخذ تسهیلات مرمت و احیا بپذیرند.