زنان در برنامه‌های توسعه کشور

برنامه‌های توسعه در هر کشوری، از مهم‌ترین اسناد رسمی سیاستگذاری محسوب می‌شوند که در زمان اجرا، مبنای اقدامات دستگاه‌های دولتی قرار می‌گیرند؛ بنابراین دولت‌ها از طریق برنامه‌های توسعه، اولویت‌های سیاستی خود را اعلام و اجرا می‌کنند. برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی ایران هر 5سال یک بار از سوی مجلس تصویب می‌شود و دولت موظف به اجرای آنهاست.

در 5برنامه توسعه کشور، توجه به مسائل زنان، رشد قابل‌توجهی داشته است. در برنامه اول توسعه (72ـ1368) با وجود همزمانی با جنگ، به زنان نیز در ابعاد کلان توجه شد و موضوعاتی چون ارتقای کمی و کیفی فرهنگ عمومی، تعلیم و تربیت در جامعه با توجه ویژه به جوانان از طریق مشارکت بیشتر زنان در امور اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی با حفظ شئونات خانواده و ارزش‌های متعالی شخصیت اسلامی زن، سیاست تنظیم خانواده و کنترل رشد جمعیت، در متن برنامه قرار گرفت. دفتر امور زنان در نهاد ریاست‌جمهوری هم برای ارائه مشورت درباره مسائل زنان، با این برنامه ایجاد شد.

برنامه دوم توسعه با شروع فعالیت دفتر امور زنان نهاد ریاست‌جمهوری همزمان شد. در برنامه دوم، توجه به اوقات فراغت بانوان، مشارکت بیشتر زنان در امور اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی، جمعیت و تنظیم خانواده و گسترش تأمین اجتماعی برای زنان بی‌سرپرست، مورد تاکید قرار گرفت. نام دفتر امور زنان نهاد ریاست‌جمهوری هم در سال1377 به مرکز امور مشارکت زنان تغییر یافت. در برنامه سوم توسعه و آیین‌نامه اجرایی آن، مرکز مشارکت زنان موظف شد که به منظور ایفای نقش مناسب زنان در توسعه کشور و نهاد خانواده، این اقدامات را انجام دهد: کوشش در تعریف نقش و جایگاه زنان در خانواده، سازماندهی طرح‌های مطالعاتی درخصوص مسائل و نیازهای اساسی اشتغال زنان، ارائه طرح‌های لازم جهت تسهیل و اصلاح امور حقوقی و قضایی زنان، تمهیدات لازم جهت تشکیل و توسعه سازمان‌های غیردولتی زنان و بررسی زمینه‌های لازم فعالیت اقتصادی زنان.

در برنامه چهارم توسعه به طور ویژه و بر اساس سند چشم‌انداز توسعه، به مسائل زنان پرداخته شد. بر اساس ماده30 برنامه چهارم، دولت موظف شد در اجرای اصل31 قانون اساسی کشور، به سازندگان مسکن که برای زنان بی‌سرپرست خانه می‌سازند، یارانه تسهیلات مسکن بپردازد. در ماده45 برنامه، دستگاه‌های اجرایی موظف شده‌اند درصدی از اعتبارات هزینه‌ای خود را برای طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی ضمن خدمت کارکنان به‌ویژه زنان، مصرف کنند. پرداخت هزینه آموزش ضمن خدمت کارکنان به‌خصوص زنان در ماده54، تأمین بیمه خاص حمایتی برای حمایت از زنان سرپرست خانوار در ماده69، تهیه و تدوین طرح جامع توانمندسازی زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار با همکاری سایر سازمان‌ها و نهادهای مربوط در ماده79، تأکید بر تدوین و تصویب طرح جامع توانمندسازی و حمایت از حقوق زنان در ابعاد حقوقی، اجتماعی و اقتصادی در ماده89، افزایش مستمری ماهانه خانوارهای نیازمند و زنان بی‌سرپرست تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی در ماده97، تأمین آزادی و امنیت لازم برای رشد تشکل‌های اجتماعی در زمینه صیانت از حقوق زنان در ماده100، تساوی دستمزدها برای زن و مرد مقابل کار هم‌ارزش، برابری فرصت‌ها برای زنان و مردان و توانمندسازی زنان از طریق دستیابی به فرصت‌های شغلی مناسب در ماده101، توانمندسازی زنان برای برقراری تعامل اجتماعی لازم جهت شکل‌گیری فعالیت واحدهای تعاونی بانوان در ماده102، و تقویت نقش زنان در جامعه و توسعه فرصت برای آنان و گسترش مشارکت آنان در کشور در ماده111 نیز از جمله موادی از برنامه هستند که به مسائل مربوط به زنان پرداخته‌اند. در سال1384 مرکز امور مشارکت زنان به مرکز امور زنان و خانواده تغییر نام یافت.

در برنامه پنجم توسعه نیز موادی به زنان اختصاص یافت. در ماده44 برنامه آمده است که به ‌منظور توانمندسازی افراد و گروه‌های نیازمند به‌ویژه زنان سرپرست خانوار با استفاده از بودجه عمومی دولت، کمک‌های مردمی، کمک دستگاه‌های اجرایی و منابع صندوق توسعه ملی، این اقدامات انجام شوند: اجرای برنامه‌های توانمندسازی و تأمین حق سرانه بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار نیازمند، افراد بی‌سرپرست و معلولان نیازمند. تعریف کار خانه‌داری زنان و ایجاد مشوق‌های مالی لازم برای حمایت از فعالیت‌های خانه‌داری زنان در ماده46 برنامه گنجانده شد. حمایت از اشتغال زنان خانوار در ماده71، حمایت از زنان خانواده‌های زندانیان در بخش حقوقی و قضایی برنامه، و تهیه و تدوین سند ملی امنیت بانوان و کودکان در روابط اجتماعی در ماده227 آورده شده است.

مطابق ماده230 قانون برنامه پنجم توسعه، دولت موظف است با همکاری سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط ازجمله مرکز امور زنان و خانواده با هدف تقویت نهاد خانواده و جایگاه زنان در عرصه‌های اجتماعی و استیفای حقوق شرعی و قانونی بانوان در همه زمینه‌ها با تدوین و تصویب «برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده» مشتمل بر محورهای تحکیم بنیان خانواده، بازنگری قوانین و مقررات مربوطه، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توسعه و ساماندهی امور اقتصادی ـ معیشتی با اولویت ساماندهی مشاغل خانگی برای زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست، تأمین‌اجتماعی، اوقات فراغت، پژوهش، گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، ارتقای سلامت، توسعه توانایی‌های سازمان‌های مردم‌نهاد، ارتقای توانمندی‌های زنان مدیر و نخبه، توسعه تعاملات بین‌المللی، تعمـیق باورهای دینی و اصـلاح ساخـتار اداری تشکـیلاتی زنان و خانـواده اقدام قانونی کند. در این راستا، تدوین برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده از طرف معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی به مرکز امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری محول شد و مرکز نیز تلاش کرد‌ به شیوه‌های گوناگون، از همه ظرفیت‌‌های مدیریتی، تخصصی و اجرایی کشور در جهت تدوین این برنامه بهره‌مند شود. در این راستا برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده در 14محور تدوین شد و به تصویب رسید. معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، برنامه‌های خود را در روند تدوین احکام برنامه ششم توسعه در دو سطح «تأثیر‌گذاری بر سیاست‌های کلی برنامه» و «ترویج نگاه مبتنی بر جنسیت در تدوین احکام برنامه» طراحی و اجرا کرد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی جزئیات لایحه برنامه ششم، ماده116 این لایحه را به تصویب رساندند که بر اساس آن تمامی دستگاه‌های اجرایی موظفند نسبت به اعمال رویکرد عدالت جنسیتی بر مبنای اصول اسلامی در سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های خود و ارزیابی آثار و تصمیمات بر اساس شاخص‌های ابلاغی ستاد ملی زن و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدام کنند.

طبق تبصره این ماده، معاونت امور زنان و خانواده موظف است ضمن ارزیابی و تطبیق سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های دستگاه‌ها و رصد مستمر ارتقای شاخص‌های وضعیت زنان و خانواده، گزارش آن را به طور سالانه به مجلس و هیأت وزیران ارائه کند.